Έχω γράψει πολλές φορές για την ανάγκη εφαρμογής μακροχρόνιων αμειψισπορών από τους αγρότες. Το κάθε φυτικό είδος απορροφά περισσότερο ορισμένα στοιχεία από το έδαφος, ενώ είναι ευαίσθητο σε ορισμένα παθογόνα. Η μονοκαλλιέργεια αφαιρεί τα ίδια στοιχεία κάθε χρόνο και στο τέλος μπορούν να δημιουργηθούν ελλείψεις (τροφοπενίες). Το ίδιο ισχύει με τα παράσιτα (ασθένειες, έντομα, ζιζάνια). Θυμάμαι ότι πριν από πολλά χρόνια καλλιεργούσαμε βαμβάκι κάθε χρόνο. Είχαμε μια καλή Ελληνική ποικιλία την 4s. Κάποια χρονιά εμφανίστηκε στο μέσο του χωραφιού μια λωρίδα που το βαμβάκι χανόταν. Τότε μάθαμε τον όρο αδρομύκωση. Σε λίγα χρόνια η λωρίδα επεκτάθηκε και φυσικά αναγκαστήκαμε να εγκαταλείψουμε τη καλλιέργεια βαμβακιού. Ευτυχώς μετά από λίγα χρόνια ήρθαν οι αμερικανικές ποικιλίες (Ζέτα 2 και 5) που ήταν ανθεκτικές στην αδρομύκωση και ξανακαλλιεργήσαμε βαμβάκι. Το ίδιο συνέβη με τα ζιζάνια. Όταν ήρθε το τρεφλάν (το 1962) εξολοθρεύσαμε μια σειρά από ζιζάνια (βλήτα, λουβουδιές) που ήταν μεγάλο πρόβλημα τότε. Χρειαζόμασταν περισσότερα από 2 ημερομίσθια το στρέμμα για να τα καταπολεμήσουμε. Μετά από λίγα χρόνια (εμείς συνεχίζαμε απτόητοι τη μονοκαλλιέργεια) πολλαπλασιάστηκε η αγριοντοματιά, λίγο αργότερα όταν βρέθηκαν ζιζανιοκτόνα και για αυτή πολλαπλασιάστηκε η αγριάδα και ο βέλιουρας, οι κολτσίδες και τα ασπράγγαθα μέχρι την κύπερη τελευταία. Κάθε φορά ένα ζιζανιοκτόνο καταπολεμούσε το νέο ζιζάνιο που δημιουργούσε πρόβλημα, ένα άλλο ζιζάνιο πολλαπλασιαζόταν και η ιστορία συνεχίζεται ακόμα για όσους συνεχίζουν απτόητοι τη μονοκαλλιέργεια. Φυσικά κάθε ζιζανιοκτόνο αυξάνει το κόστος παραγωγής, ενώ τα ζιζάνια αναπτύσσουν ανθεκτικά στοιχεία που ξεφεύγουν από τα ζιζανιοκτόνα και πρέπει συνεχώς να εφευρίσκουμε νέα. Το ίδιο ισχύει για τις ασθένειες και άλλα παράσιτα. Η εφευρετικότητά μας βρίσκει συνεχώς νέες ουσίες που καταπολεμούν τα παράσιτα, αλλά πάντα με σημαντικό κόστος που μειώνει το κέρδος μας. Η εναλλαγή των καλλιεργειών μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη μείωση των παράσιτων στα χωράφια μας και να κάνει τον έλεγχό τους ευκολότερο και με χαμηλότερο κόστος.
Ιστορικά (τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) ο Έλληνας αγρότης είχε μια τάση για μονοκαλλιέργειες κυρίως ακολουθώντας την κρατική αγροτική πολιτική που επιδοτούσε κάποιες καλλιέργειες. Το ίδιο δυστυχώς έγινε με την είσοδο στην τότε ΕΟΚ. Υψηλές επιδοτήσεις σε δύο προϊόντα μεγάλων καλλιεργειών (βαμβάκι και σκληρό σιτάρι) έστρεψαν τους αγρότες σε αυτές με μεγάλη ζημιά της γεωργίας μας, καθώς επικράτησαν μονοκαλλιέργειες βαμβακιού στα αρδευόμενα και σκληρού σίτου στα ξηρικά χωράφια. Αυτό έγινε με κριτήριο τη μεγιστοποίηση των επιδοτήσεων με λίγη εργασία και φυσικά είχε αρνητική επίπτωση στη γεωργία μας και τελικά στο εισόδημα των γεωργών. Αντί να ενισχύσουμε καλλιέργειες ψυχανθών και κυρίως καλλιεργειών υψηλής αξίας, όπως έκαναν οι Ιταλοί και οι Ισπανοί, εμείς μείναμε στις εκτατικές καλλιέργειες.
Η διαφοροποίηση των καλλιεργειών έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τις αποδόσεις των καλλιεργειών μας. Αυτό έχει αποδειχθεί από πολλές έρευνες που έγιναν σε όλο τον κόσμο. Η επιλογή καλλιεργειών με διαφορετικά χαρακτηριστικά ενισχύει αυτή τη βελτίωση. Για παράδειγμα η εναλλαγή καλλιεργειών με βαθιές και αβαθείς ρίζες βοηθά στην εκμετάλλευση διαφορετικών στρωμάτων του εδάφους. Ταυτόχρονα το βαθύ ριζικό σύστημα με την αποσύνθεσή του μετά το τέλος της καλλιέργειας δημιουργεί πόρους στο έδαφος που διευκολύνουν τη στράγγιση του νερού. Το πλούσιο ριζικό σύστημα, καθώς και καλλιέργειες με πολλά φυτικά υπολείμματα αυξάνουν την προσθήκη οργανικού υλικού στο έδαφος και αυξάνουν την οργανική ουσία του και την αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος.
Τα ψυχανθή είναι μια κατηγορία φυτών που έχουν την ιδιότητα να συμβιώνουν στις ρίζες τους με βακτήρια που δεσμεύουν το άζωτο της ατμόσφαιρας. Το φυτό παρέχει στα βακτήρια τις ουσίες που παράγει με τη φωτοσύνθεση και τα βακτήρια το άζωτο που δεσμεύουν. Με τη συγκομιδή του ψυχανθούς ένα μεγάλο μέρος του δεσμευμένου αζώτου εξάγεται από το χωράφι, αλλά οι ρίζες με τα φυμάτια (τα σώματα που δημιουργούν τα βακτήρια στις ρίζες των φυτών) παραμένουν στο έδαφος και καθώς αποσυντίθενται παρέχουν στο έδαφος ποσότητες αζώτου που είναι διαθέσιμες για την επόμενη καλλιέργεια. Παράλληλα πολλά ψυχανθή έχουν πλούσια και βαθιά ρίζα που προσφέρει στο έδαφος οργανική ύλη για παραγωγή οργανικής ουσίας και ταυτόχρονα χαλάρωση του εδάφους σε βάθος που βελτιώνει τη δομή του με καλύτερη διήθηση του νερού και διείσδυση της ρίζας της επόμενης καλλιέργειας. Θα πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε ότι για την καλή λειτουργία των ψυχανθών υπάρχουν προϋποθέσεις όπως η ύπαρξη στο έδαφος των βακτηριδίων της συμβίωσης. Εάν καλλιεργούμε ψυχανθές μετά από πολλά χρόνια καλά είναι να εμβολιάζουμε το έδαφος με βακτήρια για να έχουμε καλά αποτελέσματα από τον πρώτο χρόνο. Συνήθως με τη σόγια μας δίνουν να προσθέσουμε στο σπόρο βακτήρια. Η διαχείριση των εμβολίων πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική καθώς είναι πολύ ευαίσθητα σε υψηλές θερμοκρασίες. Για αυτό πολλές φορές ο εμβολιασμός αποτυγχάνει. Ο έλεγχος γίνεται με εκρίζωση φυτών οπότε μπορούμε να δούμε τα φυμάτια πάνω στις ρίζες όπως φαίνονται στις εικόνες. Όταν καλλιεργούμε συχνά ψυχανθή τότε το έδαφος συνήθως έχει τα βακτήρια και η δέσμευση του αζώτου είναι επιτυχημένη.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
