Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
Η Barilla μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής ζυμαρικών έχει παραγωγική δραστηριότητα και στη χώρα μας. Ως εταιρεία επιθυμεί να παράγει προϊόντα με τις μικρότερες δυνατές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για το λόγο αυτό έκανε μια ανάλυση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της παραγωγής των προϊόντων της από το χωράφι μέχρι το πιάτο του καταναλωτή. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης του κύκλου ζωής φαίνονται στο Σχήμα 1. Τρία στοιχεία μελετήθηκαν σε αυτό το κύκλο:
1. Το οικολογικό αποτύπωμα δηλαδή οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων
2. Το αποτύπωμα του άνθρακα δηλαδή σε μεγάλο ποσοστό η κατανάλωση ενέργειας για το κάθε στάδιο
3. Το αποτύπωμα νερού που εκτιμά την επίπτωση στην κατανάλωση του νερού ως φυσικού πόρου.
Από την ανάλυση γίνεται εμφανές ότι η βιομηχανία έχει μειώσει ουσιαστικά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Από ότι απεδείχθη η πρωτογενής παραγωγή που παράγει την πρώτη ύλη έχει αυξημένα όλα τα περιβαλλοντικά αποτυπώματα ενώ το μαγείρεμα έχει πολύ υψηλό αποτύπωμα άνθρακα που οφείλεται στην κατανάλωση ενέργειας για το μαγείρεμα των μακαρονιών. Αυτό φαίνεται ίσως περίεργο αλλά σκεφτείτε ότι βράζουμε μερικά λίτρα νερό που στη συνέχεια το πετάμε.
Για την εταιρεία η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος έπρεπε να προέλθει από τη μεταβολή των πρακτικών παραγωγής της πρώτης ύλης. Γι’ αυτό χρηματοδότησε ένα ερευνητικό πρόγραμμα στην Ιταλία για να προσαρμόσει τις καλλιεργητικές πρακτικές ώστε να μειώσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Το πρόγραμμα αυτό συνέκρινε τις συμβατικές μεθόδους παραγωγής που χρησιμοποιούν συμβατική κατεργασία με όργωμα, λιπάνσεις και εφαρμογές φυτοφαρμάκων σε μεγάλο ποσοστό εμπειρικά, με αειφορικά συστήματα που χρησιμοποιούν εναλλακτικές μεθόδους κατεργασίας του εδάφους και ορθολογικές καλλιεργητικές τεχνικές όπως λίπανση, ψεκασμοί κ.α.
Στο πλαίσιο της παραπάνω προσπάθειας στήριξε επίσης τη διάδοση και την υιοθέτηση ενός λογισμικού υποβοήθησης των αγροτών στη λήψη αποφάσεων για το σκληρό σιτάρι με το όνομα Granoduro.net, ένα προϊόν της εταιρίας Horta. Το λογισμικό βοηθά τον αγρότη στη λήψη αποφάσεων όπως πότε να σπείρει και με πόσο σπόρο, πόσο να λιπάνει, πότε να ψεκάζει για τους εχθρούς κλπ. Ο παραγωγός πρέπει να εισάγει πληροφορίες του αγροκτήματός του όπως τύπος εδάφους, ποικιλία που καλλιεργεί, προηγούμενες καλλιέργειες (αμειψισπορά), την κατεργασία του εδάφους που εφαρμόζει κ.α. Το λογισμικό συνιστά στο παραγωγό πότε να σπείρει και με τι ποσότητα σπόρου, την ποσότητα και τους χρόνους εφαρμογής του λιπάσματος, τον κίνδυνο ασθενειών και προειδοποιήσεις για ψεκασμούς από μια βάση δεδομένων με κατάλληλα σκευάσματα που διαθέτει. Η εταιρεία έχει εγκαταστήσει στην Ιταλία ένα δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών και με βάση τα στοιχεία του καιρού προβλέπει τα φαινολογικά στάδια της ανάπτυξης του φυτού. Τα φαινολογικά στάδια είναι τα στάδια της ανάπτυξης του φυτού που αναγνωρίζονται από εξωτερικά παρατηρούμενα χαρακτηριστικά όπως το αδέλφωμα, η εμφάνιση των κόμβων, το ξεστάχυασμα ή άνθηση κλπ. Ο παραγωγός μπορεί να παρέμβει και να αλλάξει/διορθώσει το χρόνο των σταδίων αν στο χωράφι του υπάρχει διαφοροποίηση λόγω διαφοράς μικροκλίματος. Με βάση τα φαινολογικά στάδια το λογισμικό συνιστά στον παραγωγό πότε να λιπάνει και με τι ποσότητες. Επίσης παράγει προειδοποιήσεις για την εμφάνιση ασθενειών και συνιστά ψεκασμούς όταν υπάρχει κίνδυνος οικονομικής ζημίας της φυτείας.
Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η ανάπτυξη μιας πρότασης για καλλιεργητικές τεχνικές που βελτιώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και την ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος. Η πρόταση συστηματοποιήθηκε στη μορφή ενός δεκαλόγου για τον αγρότη που παρουσιάζεται:
Α/Α Προτεινόμενα μέτρα
1 Εφαρμόστε αμειψισπορές
2 Κατεργαστείτε το έδαφος με σύνεση
3 Αναζητήστε τη ποικιλία που σας ταιριάζει
4 Χρησιμοποιείστε πιστοποιημένο σπόρο
5 Σπείρετε στην ώρα της τη κάθε ποικιλία
6 Χρησιμοποιήστε όσο σπόρο χρειάζεται
7 Λιπάνετε σύμφωνα με τις ανάγκες των φυτών
8 Καταπολεμήστε τα ζιζάνια
9 Προλάβετε εχθρούς και ασθένειες
10 Επεκτείνετε την αειφορία σε όλο το σύστημα της παραγωγής
Η εφαρμογή αμειψισπορών είναι σημαντικό στοιχείο που πρέπει να γίνει βίωμα σε όλους τους Έλληνες αγρότες. Ατυχώς οι κακές πολιτικές επιδοτήσεων που εφαρμόστηκαν με επιδότηση κυρίως δύο καλλιεργειών του σκληρού σίτου και του βαμβακιού οδήγησαν τους αγρότες σε μονοκαλλιέργειες από τις οποίες δεν μπορούν να ξεφύγουν. Η συμβατική κατεργασία του εδάφους με οργώματα κ.λ.π. είναι μια ενεργοβόρα διαδικασία που έχει επιπτώσεις στη γονιμότητα του εδάφους καθώς το όργωμα μειώνει την οργανική ουσία του εδάφους. Οι μειωμένες κατεργασίες ή ακαλλιέργεια μπορούν να προσφέρουν σημαντική εξοικονόμηση χρόνου, ενέργειας και κόστους παραγωγής. Η επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας για κάθε περιοχή, ο επίκαιρος χρόνος σποράς, ή σωστή ποσότητα σπόρου, η χρήση πιστοποιημένου σπόρου μπορούν να προσφέρουν σημαντική βελτίωση της παραγωγής χωρίς επιβάρυνση του κόστους. Η εφαρμογή λιπασμάτων με βάση τα φαινολογικά στάδια του φυτού συμβάλει στη μέγιστη αξιοποίηση των εισροών. Η έγκαιρη καταπολέμηση ζιζανίων και άλλων παρασίτων μπορεί να προλάβει σημαντικές απώλειες παραγωγής.
Η εφαρμογή του δεκαλόγου οδηγεί σε μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της πρώτης ύλης και συμβάλλει στην επιτυχία της προσπάθειας της εταιρείας να περιορίσει τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το πρόγραμμα αυτό έγινε προσπάθεια να μεταφερθεί και να εφαρμοστεί στη χώρα μας. Τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν σε επόμενο σημείωμα.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
