Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Τα μεγάλα ΜΜΕ κινούνται στο όριο της επιβίωσης ή βρίσκονται ήδη κάτω απ’ αυτό. Υπερχρέωση, εξάρτηση από τραπεζικά και πολιτικά κέντρα, αναξιοπιστία, χαμηλή ποιότητα. Με μια λέξη: αδιέξοδο. Το επόμενο διάστημα θα δούμε πανίσχυρα κάποτε ΜΜΕ να συρρικνώνονται, ακόμα και να οδηγούνται σε οριστικό κλείσιμο». Αυτά, ανάμεσα σε άλλα, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Χριστόφορος Κάσδαγλης.
Ο Χριστόφορος Κάσδαγλης έχει δουλέψει σε εφημερίδες, σε περιοδικά, στο ραδιόφωνο και στο διαδίκτυο και έχει γράψει επτά βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Απολύομαι και τρελαίνομαι», «Η Αριστερά και ο κακός ο λύκος», «Το Ημερολόγιο ενός ανέργου» (συλλογικό). Αυτή την εποχή εργάζεται για την έκδοση ενός ανεξάρτητου πολιτικού περιοδικού έρευνας και τεκμηρίωσης.
Η συνέντευξη
*Πώς κατά την άποψή σας διαμορφώνεται το τοπίο στην ενημέρωση; Η δημοσιογραφία βρίσκεται σε αντιστοιχία με την εικόνα της κοινωνίας;
- Δύσκολη εποχή για πρίγκιπες. Αλλά ναι, θα έλεγα ότι η δημοσιογραφία βρίσκεται, σε γενικές γραμμές, σε αντιστοιχία με την εικόνα της κοινωνίας. Αυτό βέβαια δεν είναι καθόλου ελπιδοφόρο – ούτε για την κοινωνία, ούτε για τη δημοσιογραφία…
Τώρα που το καλοσκέφτομαι, πιθανότατα η δημοσιογραφία να βρίσκεται δυο τρία σκαλιά πιο κάτω. Τα μεγάλα ΜΜΕ κινούνται στο όριο της επιβίωσης ή βρίσκονται ήδη κάτω απ’ αυτό. Υπερχρέωση, εξάρτηση από τραπεζικά και πολιτικά κέντρα, αναξιοπιστία, χαμηλή ποιότητα. Με μια λέξη: αδιέξοδο. Το επόμενο διάστημα θα δούμε πανίσχυρα κάποτε ΜΜΕ να συρρικνώνονται, ακόμα και να οδηγούνται σε οριστικό κλείσιμο.
Βέβαια, αναμένονται κινήσεις που θα οδηγήσουν σε αναδιατάξεις του τοπίου, όπως για παράδειγμα το νομοσχέδιο για τις ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες. Αλλά δεν είναι βέβαιο κατά πόσον αυτές οι εξελίξεις θα κατατείνουν τελικά σε εξυγίανση του χώρου ή σε νέους κύκλους διαπλοκής.
Οπωσδήποτε βλέπω με πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία την πορεία των περιφερειακών ΜΜΕ, αρκετά από τα οποία κατορθώνουν, ακόμα και μέσα στην κρίση, να επιβιώνουν με σφρίγος και αξιοπρέπεια, και σε αρκετές περιπτώσεις να έχουν βελτιωθεί σημαντικά.
Αντίστοιχες κινήσεις εκδηλώνονται σποραδικά και στο κέντρο, κυρίως στον χώρο του διαδικτύου, αλλά όχι μόνο. Είναι η υγιής αντίδραση του κόσμου της δημοσιογραφίας, η οποία κατά κανόνα εκφράζεται πλέον ερήμην των εκδοτών.
* Εκτιμάτε πως το μεγαλύτερο πρόβλημα που βιώνουμε ως κοινωνία είναι η ανεργία; Ποια η δική σας άποψη;
- Τα τρία τελευταία χρόνια οι άνεργοι βρίσκονται επίμονα στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μου, τόσο με τη διαχείριση του κοινωνικού διαδικτυακού πειράματος imerologioanergou.gr όσο και με την έκδοση, το 2014, του συλλογικού βιβλίου «Το Ημερολόγιο ενός ανέργου».
Το μαρτύριο της ανεργίας είναι -και θα εξακολουθήσει να παραμένει για καιρό- το υπ’ αριθμόν 1 πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, ένα πρόβλημα που θα βαθαίνει συνεχώς. Όχι μόνο ποσοτικά, αλλά και δομικά. Είναι άλλο πράγμα κάποιος ή κάποια να βρίσκεται έξι μήνες στην ανεργία και άλλο να διανύει τον τέταρτο ή τον πέμπτο χρόνο χωρίς δουλειά. Η κατάσταση περιπλέκεται λόγω της κατεδάφισης του κοινωνικού κράτους, καθώς επίσης και με την εξοντωτική αύξηση των ορίων ηλικίας για συνταξιοδότηση. Πάρα πολλοί εργαζόμενοι και ελεύθεροι επαγγελματίες κινδυνεύουν όχι μόνο να μην ξαναβρούν δουλειά, αλλά και να μην πάρουν κανονική σύνταξη ποτέ.
Το χειρότερο είναι ότι μοιάζει να έχει επέλθει μια ισορροπία -ισορροπία του τρόμου, βέβαια-, η οποία βασίζεται στη διατήρηση των εξαιρετικά υψηλών ποσοστών ανεργίας. Η ύπαρξη μιας εκτεταμένης δεξαμενής ανέργων χωρίς πόρους και δικαιώματα, λειτουργεί ως εργαλείο ευστάθειας ολόκληρου του (σαθρού πάντως) οικονομικού στάτους. Ακούγεται κυνικό, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα. Πολύ φοβάμαι δε ότι υπάρχουν στρώματα που αποβλέπουν στη διατήρηση αυτού του στάτους κβο, προκειμένου να διατηρήσουν τη σχετική κοινωνική τους θέση, με μειωμένα έστω τα «κεκτημένα» τους. Αυτά τα στρώματα όχι μόνο δεν θα συναινούσαν στις θυσίες που απαιτούνται για να αναστραφεί η ζοφερή κατάσταση της ανεργίας, αλλά ενόψει μιας τέτοιας προοπτικής ενδέχεται και να αντιδράσουν. Αν συνυπολογίσουμε ότι μέρος αυτών των στρωμάτων στηρίζουν την Αριστερά, η οποία θα έπρεπε, φύσει και θέσει, να είναι ο φορέας αυτής της αναστροφής, δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.
* Πώς βλέπετε την Αριστερά και την εξουσία; Αριστερά είναι να ικανοποιεί τις ανάγκες των πολιτών με προσαρμογή στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου οικονομικού μοντέλου λειτουργίας της κοινωνίας;
- Ασφαλώς δεν έχω στο μυαλό μου μια Αριστερά η οποία αναβάλλει τη λύση όλων των προβλημάτων σε ένα απώτατο μέλλον, όταν η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της θα έχουν έρθει, με κάποιον τρόπο, στην εξουσία. Μια τέτοια Αριστερά είναι κατά τη γνώμη μου κοινωνικά και πολιτικά άχρηστη.
Η Αριστερά στην οποία πιστεύω ή, πιο σωστά, η Αριστερά στην οποία αποβλέπω, αντιμετωπίζει την αριστερή διακυβέρνηση ως μοχλό ανάσχεσης των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, και ταυτοχρόνως ως ευκαιρία να δοκιμαστούν με θετικό τρόπο εναλλακτικά παραδείγματα κοινωνικής οικονομίας και ανασυγκρότησης της δημόσιας σφαίρας.
Το θέμα είναι ότι η Αριστερά βρέθηκε στην εξουσία με τους χειρότερους δυνατούς όρους. Ίσως βέβαια να μην μπορούσε να γίνει κι αλλιώς, αφού ή κρίση και η αποδόμηση του παλιού πολιτικού συστήματος ήταν οι καταλύτες της εμφάνισής της στο πολιτικό προσκήνιο.
Για μένα, ωστόσο, αυτό που θα μετρήσει τελικά, και σε καμία περίπτωση δεν το έχουμε δει ακόμα, θα ήταν ένα άλλο πλαίσιο διακυβέρνησης, αλλαγές στην παιδεία, στην υγεία, στον κρατικό μηχανισμό, στον τρόπο άσκησης της ίδιας της πολιτικής. Αλλαγές ποιοτικές, που στο κάτω κάτω δεν κοστίζουν απαραιτήτως σε χρήμα, αλλά θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό αντιστάθμισμα για όλες τις οικονομικές περιπέτειες που ζούμε. Παραδείγματος χάριν, η Αριστερά θα ’πρεπε να είναι σε θέση να πείσει ότι θα τερματίσει δραστικά την παραπαιδεία και το φακελάκι. Ίσως όχι αμέσως, αλλά μέσα από μια συγκροτημένη πορεία. Αν δεν μπορεί να ακτινοβολήσει αυτή την πεποίθηση, αν δεν μπορεί να πραγματοποιήσει τα πρώτα πειστικά βήματα που θα δώσουν το σινιάλο και θα προϊδεάσουν την κοινωνία ότι εδώ υπάρχει η πολιτική βούληση, αλλά και η μέθοδος και το σχέδιο, τότε δεν πάμε πουθενά.
Σ’ αυτά τα θέματα η πρώτη περίοδος της αριστερής διακυβέρνησης δεν δικαιώθηκε. Τώρα πρέπει να επιτύχει εκεί όπου απέτυχε. Δεν ξέρω αν και πώς θα μπορέσει αυτό να το καταφέρει.
* Υπάρχει άλλος δρόμος, ο οποίος όμως θα προσφέρει αυτά που επιθυμεί ως ένα βαθμό η κοινωνία;
- Να, αυτό ακριβώς ήθελα να υπαινιχθώ. Υπάρχει ο εύκολος δρόμος του εθνολαϊκισμού, των φραστικών συγκρούσεων με την αντιπολίτευση, των εξεταστικών επιτροπών και των δημόσιων καταγγελιών και λοιπών λαϊκών υπερθεαμάτων. Δεν συναινώ σε μια τέτοια προοπτική. Πιστεύω ότι απαιτείται μια επίπονη προσπάθεια εφαρμογής αριστερών μεταρρυθμίσεων, να γίνουν πράγματα που ακόμα κι αν άλλαζε κυβέρνηση οι επόμενοι δεν θα μπορούσαν να τα πάρουν εύκολα πίσω, να εφαρμοστεί τολμηρή αποκέντρωση, η γραφειοκρατία να υποκύψει στο δημόσιο συμφέρον, να καμφθεί κάτω από ένα κύμα αλλαγών που θα δίνουν δικαιώματα τόσο στην κοινωνία όσο και στον δημόσιο υπάλληλο, που θα αντιστρέψουν τη λογική του πελατειακού κράτους και θα εμπνεύσουν ένα άλλο μοντέλο, φιλικό και αποτελεσματικό. Κάπως έτσι θα έρθει και η ανάπτυξη. Με σχέδιο, αλλά και με προοπτική κοινωνικής απόδοσης. Με έμφαση όχι τόσο στο ατομικό κέρδος όσο στην κοινωνική ωφέλεια.
Θα πω ένα παράδειγμα για να γίνω πιο κατανοητός. Έχουμε ανάγκη από ανάπτυξη. Ακόμα πιο πολύ, όμως, έχουμε ανάγκη από ένα νέο παραγωγικό μοντέλο που να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της χώρας και να την εντάσσει στον πανευρωπαϊκό καταμερισμό εργασίας, αξιοποιώντας τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Σ’ αυτό υστερούμε διαχρονικά, ενώ και τα μνημόνια δυσχεραίνουν το πρόβλημα, καθώς αναπαράγουν συστηματικά την ύφεση. Πρέπει ωστόσο να επιμείνουμε στην επεξεργασία αυτού του νέου παραγωγικού μοντέλου, το οποίο δεν μπορεί παρά να ενθαρρύνει τις ιδιωτικές επενδύσεις, ξένες και εγχώριες. Αν τώρα μπορέσουμε παράλληλα να πριμοδοτήσουμε τον κοινωνικό τομέα της οικονομίας, να δώσουμε τη δυνατότητα στους εργαζομένους να λειτουργήσουν συνεργατικά τις επιχειρήσεις που κλείνουν, τόσο το καλύτερο - έχουμε κινηθεί ραγδαία προς τον στρατηγικό στόχο της Αριστεράς, που είναι ν’ αλλάξει βαθύτερα τις παραγωγικές σχέσεις, στο πλαίσιο ενός μικτού οικονομικού συστήματος.
Τέτοιες ιδέες υπάρχουν στο κυβερνητικό πρόγραμμα. Το θέμα είναι ότι έχουμε χορτάσει από δηλώσεις, προγραμματικές ή μη. Πρέπει να δούμε και πράξεις. Ξέρω ότι είναι δύσκολο, σαν να θέλεις να περάσεις ολόκληρη την κοινωνία από το κεφάλι της βελόνας. Αλλά η Αριστερά είναι για τα δύσκολα, αλλιώς δεν έχει λόγο να παραμείνει στην εξουσία.
* Εκτιμάτε πως ο καπιταλισμός έχει φτάσει στα όριά του; Ή εκ νέου θα βρει τρόπους να ξεφύγει;
- Θα έλεγα ότι η ερώτηση με υπερβαίνει. Δεν είμαι ο Κρούγκμαν, ούτε ο Πικετί. Δεν είμαι καν ο… Βαρουφάκης. Θα ήθελα άλλωστε να σας θυμίσω πόσες φορές αριστεροί αναλυτές έχουν προαναγγείλει το τέλος του καπιταλισμού και έχουν -όπως υπαινίσσεται και η ερώτησή σας- διαψευστεί, σαν κάτι φανατικούς θρησκόληπτους που προφητεύουν κάθε λίγο και λιγάκι τη Δευτέρα Παρουσία. Ε, λοιπόν, θα τολμήσω να πω πως όχι, ο καπιταλισμός φλερτάρει μεν με τα όριά του, όπως άλλωστε φλερτάρει δραματικά και με τα όρια αντοχής του ίδιου του πλανήτη, αλλά έχει ακόμα εφεδρείες, διαθέτει την ηγεμονία και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Το ζήτημα είναι να δημιουργούνται αντιστάσεις. Κι ακόμα πιο σημαντικό είναι να συνειδητοποιεί όλο και περισσότερος κόσμος το τι παίζεται, να δικτυώνεται και να αυτοοργανώνεται. Κάπως έτσι θα επέλθει το τέλος του καπιταλισμού, και όχι απλώς μέσα από τις δικές του αντιφάσεις.
* Ποια είναι η θέση της χώρας μας σε αυτό το νέο παγκόσμιο γίγνεσθαι;
- Άλλη μια δύσκολη ερώτηση, στην οποία τονίζω ότι δεν χωράνε ατομικές απαντήσεις. Το πώς θα τοποθετηθεί η χώρα στον παγκόσμιο χάρτη θα καθοριστεί μέσα από μια σύνθετη δημόσια συζήτηση, που πρέπει να γίνει συλλογικά, με περίσκεψη, με όλα τα δεδομένα πάνω στο τραπέζι. Είναι μια συζήτηση που κατά έναν παράδοξο τρόπο θα πρέπει να είναι και συναινετική (με την έννοια της ευρύτατης δυνατής συμμετοχής και ενός πλαισίου συνεννόησης επί των αρχών και των στόχων), αλλά ταυτοχρόνως και συγκρουσιακή, δεδομένου ότι τα εναλλακτικά σενάρια περικλείουν μεγάλα ταξικά διακυβεύματα και αντιθετικές στρατηγικές. Να ένα γόνιμο πεδίο για την άσκηση αριστερής πολιτικής.
