Παρότι πραγματοποίησε σπουδές Νομικής στα πανεπιστήμια του Αμπερντίν (Σκωτία) και της Βόννης (Γερμανία), εν τούτοις δεν εξάσκησε ποτέ το επάγγελμα του δικηγόρου, αφού αφοσιώθηκε στις εθνολογικές και λαογραφικές έρευνες πραγματοποιώντας πολλά ταξίδια στην Ανατολή και ιδιαίτερα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Συνέγραψε πλήθος μελετών λαογραφικού περιεχομένου, καταγράφοντας προφορικές μαρτυρίες για τα ήθη και τα έθιμα της ελληνικής υπαίθρου.
Είναι άγνωστο το πότε πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Ελλάδα, επισκεπτόμενος την Δωδώνη, τον Θεσσαλικό Όλυμπο και την Σαμοθράκη. Από το κείμενο συμπεραίνουμε ότι αυτό πραγματοποιήθηκε πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881), αλλά τα αποτελέσματα των ερευνών του ανακοινώθηκαν πολλά χρόνια αργότερα (Μάρτιος 1894), σε ειδική εκδήλωση της Γεωγραφικής Εταιρείας της Σκωτίας και δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό της εταιρείας, δύο μήνες αργότερα [1]. Από την εισήγηση αυτή παρουσιάζουμε τα τμήματα εκείνα που αφορούν την Θεσσαλία.
«Κατά την διάρκεια της δεκαοκτάμηνής μου περιήγησης και των εξερευνήσεών μου στην Αλβανία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Θράκη, παρατήρησα ότι αυτές οι επαρχίες (με εξαίρεση τη Θεσσαλία), εξακολουθούν να βρίσκονται σε κατάσταση σχεδόν πλήρους αναρχίας, αφού μαστίζονται από ληστρικές συμμορίες και επαναστατικές εξεγέρσεις. Όπως προέβλεψα, οι εξερευνήσεις μου στις επαρχίες αυτές δεν θα είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα (…). Αναχώρησα από τα Γιάννενα με τη συνοδεία που μου είχε παραχωρήσει ο Djemaled Din Agha, ο οποίος ήταν ο κύριος γαιοκτήμονας στην ορεινή ύπαιθρο γύρω από τη Δωδώνη (…) [2].
Με τη συνοδεία τριάντα περίπου Τούρκων στρατιωτών (Αλβανών, Οσμανλήδων και Κιρκάσιων), πραγματοποίησα μία διήμερη περιήγηση από τα Τρίκαλα, την Ομηρική πόλη του Ασκληπιού και ακολουθώντας τις όχθες του Πηνειού έφθασα μέχρι τη γεμάτη μιναρέδες πρωτεύουσα της Θεσσαλίας, την Λάρισα των Πελασγών. Από ένα βραχώδες ύψωμα στα μέσα της διαδρομής, δεν φαινόταν μόνον οι χιονισμένες κορυφές του Ολύμπου, αλλά και οι ορεινοί όγκοι της Όσσας και του Πηλίου. Η δυτική ή άνω πεδιάδα της Θεσσαλίας είναι μια τεράστια, τελείως επίπεδη και αδιάσπαστη έκταση με καλαμπόκια και βοσκότοπους, αλλά αντλεί μια υπέροχη ομορφιά και μεγαλοπρέπεια από τα γαλάζια οδοντωτά βουνά που την οριοθετούν στα νότιά της. Ακόμα πιο μεγαλειώδες είναι το περιβάλλον των ανατολικών Θεσσαλικών πεδιάδων. Στα βορειοανατολικά είναι η τεράστια περιοχή του Κάτω και του Άνω Ολύμπου, τα χιόνια του οποίου υψώνονται σχεδόν 10.000 πόδια μέσα στο ασυννέφιαστο γαλάζιο, ενώ στα νότια απλώνονται τα βουνά της Όθρυος.
Σε αυτές τις θεσσαλικές πεδιάδες είχα βρεθεί να ιππεύω μέσα από εκείνα τα ομηρικά βασίλεια που γενικά είμαστε ίσως υπερβολικά διατεθειμένοι να θεωρούμε ως απλές ποιητικές μυθοπλασίες. Όταν άρχισα να ξαναμελετώ με άλλο ενδιαφέρον τις μυθικές ιστορίες της Ηρωικής Εποχής της Ελλάδας, διαπίστωσα ότι σχεδόν όλες, συνδέονταν έμμεσα με αυτές τις θεσσαλικές πεδιάδες και ειδικά με εκείνο το ανατολικό τμήμα τους στο οποίο βρίσκεται η Λάρισα. Και βρήκα επίσης ότι όλες αυτές οι μυθικές ιστορίες, οι ιστορίες εκείνης της Αρχαίας Ελλάδος που τόσο ο Όμηρος όσο και ο Αριστοτέλης εντόπισαν σε αυτές τις βόρειες επαρχίες της Ελλάδας παρουσίαζαν μια υπέροχη επική ενότητα.
Μια σύγκρουση τόσο φυλών όσο και θρησκειών φαινόταν ξεκάθαρα να υποδεικνύεται από αυτούς τους θρύλους, αλλά πώς θα ονομάζονταν αυτές οι φυλές και ποιες ήταν οι εθνολογικές τους σχέσεις; (…). Διότι στη Λάρισα παρατήρησα ότι, όχι μόνο η Λάρισα του Πελασγικού Άργους [3] είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με τους Πελασγούς όσο η ίδια η Δωδώνη, αλλά ότι αυτό το όνομα συνδέει τη Λάρισα στον Πηνειό (Λάρσα όπως εμφανίζεται στα ελληνικά δημοτικά τραγούδια), με μία Λάρισα (ή Λάρσα όπως εμφανίζεται στις επιγραφές) στον ποταμό Τίγρη κοντά στην πόλη Ουρ των αρχαίων Χαλδαίων. Αλλά παρόλο που οι μελετητές γνώριζαν πολύ καλά ότι υπήρχαν και άλλες Λάρισες ή Λάρσες εκτός από αυτές της Ελλάδας και της Ιταλίας, ωστόσο, από όσο γνωρίζω, μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει σοβαρή προσπάθεια προσέγγισης του προβλήματος των εθνογραφικών σχέσεων των Πελασγών (…).
Η εξερεύνησή μου στις πλαγιές του Ολύμπου συνεχίστηκε με αρκετή δυσκολία και κίνδυνο καθώς η περιοχή ήταν μόνο τυπικά υπό τουρκική κυριαρχία, αλλά στην πραγματικότητα βρισκόταν υπό την εξουσία των ληστών πατριωτών που ονομάζονταν Kλέφτες. Την περιοχή του Κάτω Ολύμπου που υψώνεται πάνω από τα Τέμπη την επισκέφτηκα ακολουθώντας ένα Τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα που καταδίωκε έναν ληστή, ο οποίος τελικά διέφυγε μέσω της κοιλάδας των Τεμπών (…)» [4].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. J. S. Stuart-Glennie, «Dodona, Olympos and Samothrace: A narrative of personal explorations», The Scottish Geographical Magazine (Edinburgh), τόμος 10, αρ. 5 (Μάιος 1894), σελ. 253-257.
[2]. Ακολουθούν οι έρευνες του JohnStuartStuart-Glennie στη Δωδώνη.
[3]. Πελασγικό Άργος = η θεσσαλική πεδιάδα κατά τον Στράβωνα.
[4]. Στη συνέχεια ο συγγραφέας αναφέρεται τις εξερευνήσεις του στη Σαμοθράκη.
