Οι προπάτορές της δραστηριοποιήθηκαν επιχειρηματικά στη Ρωσία και στην Αυστροουγγαρία, θέτοντας τις βάσεις μίας αυτοκρατορίας που κυριάρχησε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Βαλκανική για περισσότερο από έναν αιώνα. Μετά από την καταστροφή της Νάουσας (Απρίλιος 1822), ο Χρήστος Χατζηλαζάρου και τα τέσσερα παιδιά του (Ιωάννης, Αδάμ, Γρηγόριος και Σταύρος) διέφυγαν στις Σέρρες όπου ίδρυσαν την «Εταιρεία αδελφών Χατζηλαζάρου», επενδύοντας τα κέρδη σε αγορές αστικών και αγροτικών ακινήτων [1]. Στα μέσα της δεκαετίας του 1850 οι δρόμοι των αδελφών χωρίζουν. Οι Ιωάννης και Σταύρος εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, ο Αδάμ παρέμεινε στις Σέρρες (αργότερα τα παιδιά του μετακόμισαν στον Πειραιά), ενώ ο Γρηγόριος εγκαταστάθηκε στον Βόλο.
Ο Γρηγόριος Χατζηλαζάρου από τον γάμο του με την Αναστασία Δ. Φωκά απέκτησε 13 παιδιά από τα οποία γνωστός είναι μόνον ο Λάζαρος Γ. Χατζηλαζάρου (απεβίωσε το 1882). Ο Γρηγόριος Χατζηλαζάρου διορίσθηκε τον Ιανουάριο του 1859 προξενικός πράκτορας της Ρωσίας στον Βόλο με αρμοδιότητα σε όλη τη Θεσσαλία [2], ενώ τον Ιούλιο του ιδίου έτους παρευρέθηκε στην τελετή ίδρυσης του Ρωσικού Προξενείου στη Λάρισα. Το προξενείο στεγάστηκε σε οίκημα που βρισκόταν απέναντι από την ανατολική πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στην ομώνυμη συνοικία (Παράσχου). Έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές από τον Γενικό Διοικητή Θεσσαλίας Τααχήπ πασά και από τους προξένους της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Αυστρίας και της Ελλάδος [3]. Ο Γρηγόριος Χατζηλαζάρου με την ιδιότητα του προξενικού πράκτορα είχε συνοδεύσει λίγους μήνες νωρίτερα (Απρίλιος 1859) τον Ρώσο αρχιμανδρίτη Πορφύριο Ουσπένσκη κατά την επίσκεψή του στη Λάρισα. Τη θέση αυτή διατήρησε τουλάχιστον μέχρι το 1884 που αναφέρεται ως υποπρόξενος της Ρωσίας [4].
Επισήμως η έδρα των επιχειρήσεων του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου ήταν ο Βόλος. Εν τούτοις, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1870 συνεργάστηκε με τον εμποροκτηματία Χρήστο Γεωργιάδη, τον μετέπειτα πρώτο αιρετό δήμαρχο της Λάρισας [5]. Ο Χρήστος Γεωργιάδης, ο Γρηγόριος Χατζηλαζάρου και ο γιος του Λάζαρος, ίδρυσαν στη Λάρισα τη «Μετοχική Εμπορική Εταιρεία Υιού Χατζή Λαζάρου», στην οποία περιήλθαν πολλά αστικά και αγροτικά ακίνητα της πόλης και της ευρύτερης περιφέρειάς της. Στην εταιρεία συμμετείχε ως υπάλληλος (με εκτεταμένες αρμοδιότητες αντιπροσώπου) και ο κτηματίας Κωνσταντίνος Αστεριάδης (Πατόφλας). Στην απογραφή της περιουσίας του Χρήστου Γεωργιάδη που διενεργήθηκε μετά από τον θάνατό του (1886) [6], βρέθηκαν οι Οθωμανικοί τίτλοι κυριότητος αγροτεμαχίων στα τσιφλίκια Σαρτζιλάρ (σημ. Γλαύκη) και Χασάν Τατάρ (σημ. Μεσοράχη) στο όνομα Γρηγορίου Χατζηλαζάρου, καθώς και διάφορα έγγραφα με ιδιόχειρες σημειώσεις του Χρήστου Γεωργιάδη που αφορούσαν πληρωμές και έσοδα από εσοδείες σίτου στα χωριά Σαρτζιλάρ και Τοπουζλάρ (σημ. Πλατύκαμπος) με εντολή του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου. Βρέθηκε επίσης ένας φάκελος με δικόγραφα του 1861. Περιείχε 30 έγγραφα στην τουρκική που αφορούσαν τη δικαστική διαμάχη του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου με τον ιερομόναχο Ιερόθεο, ηγούμενο της μονής Παναγίας στη Σελίτσανη (σημ. Ανατολή), του Νικολάου Νικολαΐδη και της Ζωής Νικολαΐδη.
Τέλος θα πρέπει να αναφερθούμε και στα δεκάδες χρεωστικά ομόλογα που βρέθηκαν στα χρηματοκιβώτια (αξίας χιλιάδων χρυσών τουρκικών λιρών από το 1861 έως το 1882), προς τον Γρηγόριο Χατζηλαζάρου τα οποία δεν είχαν εισπραχθεί μέχρι τότε. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τα χρέη: του κτηματία Μπεσήμ αγά από το 1863 (προμήθεια σίτου αντί για μετρητά), του κτηματία Χατζή Ριφαάτ βέη από το 1870 (352,50 λίρες), των δημοσίων λειτουργών Αχμέτ εφένδη Σαδίκ και Αλή εφένδη Χασάν από το 1871 (57,50 λίρες), του κτηματία Αλή εφένδη Σεΐτ Χαφούζ από το 1872 (22 λίρες), του κτηματία Χασάν εφένδη Γιουσούφ και της μητέρας του Σεϊτέ χανούμ από το 1875 (644 λίρες), του κτηματία Χασάν βέη Ισμαήλ από το 1875 (31 λίρες), του ηγουμένου Πολυκάρπου της μονής Μεταμορφώσεως των Μετεώρων από το 1875 (165 λίρες) και του κτηματία Μετσήμ αγά Αρίφ από το 1882 (1582,40 λίρες). Όπως διαπιστώνουμε οι δραστηριότητες του Γρηγορίου Χατζηλαζάρου στη Λάρισα την προαναφερθείσα περίοδο παρά τις όποιες επισφαλείς απαιτήσεις, του απέφεραν μεγάλα κέρδη. Το 1879 άρχισε στη Λάρισα την ανέγερση μίας λιθόκτιστου πολυτελούς επαύλεως στη συνοικία Παράσχου (Αγίου Νικολάου), η οποία αποπερατώθηκε στις αρχές του 1881. Είχε προηγηθεί η ανέγερση της έπαυλης στον Βόλο επί της οδού Δημητριάδος, στην οποία φιλοξενήθηκε ο βασιλέας Γεώργιος Α’ κατά την πρώτη του επίσκεψη μετά από την απελευθέρωση της πόλης (1881).
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Νικηφόρος Σιβένας, «Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας», στο: https://sivenas.wordpress.com (μέρος 3ο και 9ο).
[2]. Φάρος της Όθρυος (Λαμία), φ. 145 (31 Ιανουαρίου 1859).
[3]. Φάρος της Όθρυος (Λαμία), φ. 169 (18 Ιουλίου 1859).
[4]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 010, αρ. 2765 (10 Ιουλίου 1884).
[5]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Χρήστος Γεωργιάδης (1833-1886): O πρώτος αιρετός δήμαρχος της Λάρισας», Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 69 (2016), σελ. 393-404. Πρβλ. Ελευθερία (Λάρισα), φ. 33051 (8 Μαΐου 2016).
[6]. Η απογραφή διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια.
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
