που δεν είναι δικό του. Δυστυχώς φαίνεται να τελειώνει τελετουργικά μια περίοδος ισορροπίας και περνάμε σε νέα εποχή εντάσεων».
Αυτά υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, με συνέντευξή του στην «Ε» ο βυζαντινολόγος Σταύρος Γουλούλης, ο οποίος κληθείς να σχολιάσει την επόμενη μέρα για την Αγιά Σοφιά απαντά πως «δεν μπορεί να προβλέψει κανείς τι είναι σε θέση να κάνουν φανατικοί ισλαμιστές, τι όνειρα θα δουν και πώς θα ξυπνήσουν. Ποιος περίμενε ότι θα καταστρεφόταν η Παλμύρα της Συρίας στον 21ο αιώνα;».
Αναφορικά με την πολιτική σκοπιμότητα της απόφασης του Τούρκου προέδρου, ο κ. Γουλούλης θεωρεί ότι «ο Ερντογάν εκτός από τον Ατατούρκ, δείχνει να ανταγωνίζεται τους Χριστιανούς αυτοκράτορες που έκτισαν την Αγιά Σοφιά».
Ακόμη, ο Λαρισαίος βυζαντινολόγος εξηγεί τους λόγους σύλληψης της ιδέας υπάρξεως ενός τόσο μεγάλου μνημείου.
ΕΡ: Κύριε Γουλούλη, συμμερίζεστε τις απόψεις της βυζαντινολόγου Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ, η οποία με αφορμή την ενδεχομένη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί μίλησε για «δεύτερη Άλωση της Πόλης» και για τα «ψηφιδωτά που έχουν δακρύσει»;
ΑΠ: Νομίζω ήταν η πιο ποιητική και ταυτόχρονα η πιο καίρια απάντηση στην ακραία πράξη του κ. Ερντογάν. Φυσιολογική η αντίδρασή της να λυπάται και όχι να οργίζεται, διότι το σωστό ή η αναγνώριση του λάθους δεν επιβάλλονται με το ζόρι. Τώρα όχι μόνον ο Τούρκος αλλά όλο το πολιτικό Ισλάμ κάνει πάλι δικό του κάτι που δεν είναι δικό του. Με το που επικρατεί κυριαρχική λογική σε έναν χώρο απολιτικό, την τέχνη του παρελθόντος τελειώνει τελετουργικά μια περίοδος ισορροπίας και περνάμε σε νέα εποχή εντάσεων. Θα δείξει τι θα είναι ακριβώς. Είναι αναμφίβολα κάτι διαφορετικό, μεγάλο, «something big» που λέει όλος ο κόσμος. Η κ. Αρβελέρ είναι ειδικευμένη στην πολιτική ιστορία του Βυζαντίου, υπηρέτησε σε πολιτικές θέσεις της εκπαίδευσης σε Γαλλία και Ευρώπη, γνωρίζει την πολιτική σημασία των μνημείων και τότε και σήμερα. Διαβλέπει επερχόμενα, όπως συνέβη με τέτοιες πράξεις πολλές φορές στην Ιστορία, όπου εκτός από τις μανούλες, οι άγιοι έχουν κλάψει με όσα συνέβησαν.
ΕΡ: Ενόψει της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί και των σχετικών επεμβάσεων, όπως η κάλυψη των χριστιανικών εικονιστικών παραστάσεών της, πιστεύετε πως θα αλλοιωθεί ανεπανόρθωτα ο χαρακτήρας του μνημείου;
ΑΠ: Οπωσδήποτε θα αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του μνημείου, ειδικά στο εσωτερικό που είναι κατά 99% χριστιανικό, σχεδόν όπως ήταν όταν κτίσθηκε. Κανονικά πρέπει να φανταστούμε τι «παπουτσάδικο» θα ανοίξει εκεί, για να περνούν μέσα χιλιάδες επισκέπτες ημερησίως. Τι θα οσμίζονται όσοι πατούν τα στρωμένα χαλιά, αταίριαστα σε ένα μνημείο με έντονη την πατίνα του χρόνου. Τι ηχορύπανση θα αναδύεται από τους μιναρέδες. Θα δούμε πάντως τι προσαρμογές θα γίνουν.
ΕΡ: Οι αγιογραφίες του ναού κι άλλα ιστορικά θρησκευτικά κειμήλια αν αφεθούν στην τύχη τους, δίχως συντήρηση, κινδυνεύουν και ποια είναι αυτά;
ΑΠ: Το μνημείο, ο παλαιότερος όρθιος χριστιανικός ναός στον κόσμο, στο σύνολό του από ό,τι γνωρίζω θέλει μεγάλης εκτάσεως αναστήλωση και στερέωση, αφού η Πόλη απειλείται με σεισμούς των 6,5 Ρίχτερ. Οι Μουσουλμάνοι πάντως είναι ανεκτικοί, τιμούν τους δικούς μας αγίους, τον Χριστό που τον θεωρούν προφήτη. Δεν θέλουν όμως εικόνες και θα δούμε πώς θα καλύψουν π.χ. τα ψηφιδωτά του θόλου ή των υπερώων. Δεν μπορεί να προβλέψει κανείς όμως τι είναι σε θέση κάνουν φανατικοί ισλαμιστές, sui generis άτομα, τι όνειρα θα δουν και πώς θα ξυπνήσουν. Ποιος περίμενε ότι θα καταστρεφόταν η Παλμύρα της Συρίας στον 21ο αιώνα; Όσους φύλακες και να βάλουν, θα είναι για φόβο, όχι για πραγματική προστασία.
ΕΡ: Ας ελπίσουμε ότι θα αντέξει ο πράσινος λίθος που «ντύνει» την Αγιά Σοφιά και προέρχεται από τα λατομεία της Χασάμπαλης στο Συκούριο. Από την πληθώρα των μνημείων όπου έχει χρησιμοποιηθεί ο «πράσινος» ή «θεσσαλικός» λίθος, σαφώς ξεχωριστή θέση κατέχει η Αγιά Σοφιά (64 κίονες, πλάκες δαπέδου, ορθομαρμάρωση)…
ΑΠ: Εμείς οι Λαρισαίοι έχουμε μεγάλο μερτικό στην Αγιά Σοφιά, χάρη στο πράσινο μάρμαρο της Χασάμπαλης των κιόνων ή επενδύσεων.
ΕΡ: Τις τελευταίες ημέρες έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για την προκλητική απόφαση του Ερντογάν να μετατρέψει την Αγιά Σοφιά σε τζαμί. Τι είναι αυτό που σας έχει προκαλέσει ιδιαίτερη εντύπωση, πέραν του γενικότερου κλίματος καταδίκης της απόφασης αυτής;
ΑΠ: Αυτή τη στιγμή παρακολουθούμε σε συνδυασμό με την όλη αναδίπλωση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή μία πράξη που συμπαρασύρει το πολιτιστικό εποικοδόμημα του κόσμου αυτού. Κάτι που μπορεί να σημαίνει παζάρια, γεωπολιτικές εξελίξεις, νέους πολέμους. Μπορεί να επηρεάσει στη μορφή του καθεστώτος του Ερντογάν, τις φιλοδοξίες που τρέφει για το μέλλον της Τουρκίας να κοσμήσει για τη μέχρι τώρα πολιτική του (25 χρόνια πολιτικής καριέρας (!) 1994 κ.ε.) με έναν θρίαμβο επί ενός μνημείου που ως μουσείο δεν προσμετράται σε κανέναν, είναι κάτι ουδέτερο πολιτικά. Τώρα, όμως, το μνημείο κατέχει το πολιτικό ισλάμ, τα πράγματα αλλάζουν. Η Αγιά Σοφιά ήταν και οθωμανικό μνημείο, αλλά θα γίνει νεο-οθωμανικό τουρκικό, ασφαλώς ιδεολογικό στήριγμα του καθεστώτος και συσπείρωσης του σουνιτισμού. Γι’ αυτό ίσως οι πιο σημαντικές δυνάμεις, Αμερικανοί, Άγγλοι, Ρώσοι και Βατικανό, δεν μιλούν ακόμη. Όχι σαν άλλους που καταδικάζουν ή και οργίζονται γιατί δεν μπορούν να κάνουν τίποτα, αλλά το συζητούν ενδόμυχα και περιμένουν ή να μπουν σε νέα μοιρασιά συμφερόντων ή και να αντιδράσουν.
ΕΡ: Ποια είναι, σε γενικές γραμμές η σύλληψη της ιδέας υπάρξεως αυτού του μνημείου. Γιατί κτίσθηκε τόσο μεγάλο;
ΑΠ: Η Αγιά Σοφιά υπήρξε το σχέδιο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Θεμελιώθηκε το 326, αλλά εγκαινιάστηκε το 360 και μετά ξανακτίσθηκε το 415 και το 537 με τον Ιουστινιανό στη σημερινή μορφή. Αφιερώθηκε στην Ενυπόστατη Σοφία του Θεού, τον Λόγο, και ήταν μαζί με δύο άλλους ναούς του Κωνσταντίνου, την Αγία Δύναμη και την Αγία Ειρήνη, η οποία βρίσκεται δίπλα από την Αγιά Σοφιά, ένα τρίπτυχο στη νέα πρωτεύουσα (324 κ.ε.). Ο τεράστιος τρούλος, ο μεγαλύτερος και υψηλότερος που κτίσθηκε ως τότε, συμβολίζει τον έναν ουρανό που σκεπάζει την Οικουμένη. Μου φαίνεται ότι ο Ερντογάν εκτός από τον Ατατούρκ, δείχνει να ανταγωνίζεται τους Χριστιανούς αυτοκράτορες που έκτισαν την Αγιά Σοφιά. Θα δούμε πού θα φτάσει.
Ο Λίθος Χασάμπαλης
κοσμεί την Αγιά Σοφιά
Ο πράσινος λίθος που χρησιμοποιήθηκε σε δεκάδες κίονες της Αγίας Σοφίας, προέρχεται από το λατομείο της Χασάμπαλης, στην περιοχή του Συκουρίου Λάρισας.
Σύμφωνα με τον κ. Βασίλειο Μέλφο, γεωλόγο, λέκτορα του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο συγκεκριμένος λίθος ήταν ιδιαίτερα γνωστός για την άριστη ποιότητά του, ήταν σκληρός, άρα δύσκολα λαξευόταν και χρησιμοποιείτο για μεγάλες επιφάνειες. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως στα Βυζαντινά και Ρωμαϊκά χρόνια, ενώ λόγω της πολυχρωμίας του το ενδιαφέρον ζωντάνεψε και πάλι στα χρόνια της Αναγέννησης. Εκεί ωστόσο επειδή τον διακινούσαν οι Ιταλοί ονομάστηκε «verde antico»-αρχαίο πράσινο.
Οι πόλεις όπου χρησιμοποιήθηκε ευρέως ο χασαμπαλιώτικος λίθος ήταν η Ιταλία και η Κωνσταντινούπολη.
Η τιμή του θεσσαλικού λίθου ήταν αρκετά υψηλή. Σύμφωνα με το διάταγμα «περί τιμών» του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, το 301 μ.Χ. ο χασαμπαλιώτικος λίθος καταλαμβάνει την πέμπτη θέση ανάμεσα στα ακριβότερα διακοσμητικά πετρώματα από διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας. Για τον λόγο αυτό απευθυνόταν κυρίως σε άτομα της ανώτερης κοινωνικής τάξης.
Ο Πράσινος Θεσσαλικός Λίθος αναφέρεται σε δεκάδες πηγές ως “Θετταλή Λίθος”, “Θεσσαλικός Λίθος” ή “Χασαμπαλιώτικος Λίθος”.
