Η περίοδος που μεσολάβησε αμέσως μετά το τέλος της θητείας του ως βουλευτή Λαρίσης (1881-1885) και μέχρι την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, υπήρξε η πιο γόνιμη επαγγελματικά, τόσο για τον ίδιο, όσο και για την οικογένειά του.
Ο Δερβίς βέης Χαλήλ νυμφεύθηκε δύο φορές. Από τον πρώτο του γάμο απέκτησε μία θυγατέρα, την Νεσλιέ Χανούμ, η οποία παντρεύτηκε τον Μπαϊράμ βέη Μεμέτ και εγκαταστάθηκε αρχικά (μετά το 1881) στην Φιλιππιάδα της Ηπείρου και αργότερα (μετά το 1888) στα Ιωάννινα, που βρίσκονταν ακόμα υπό Οθωμανική κατοχή. Από τον δεύτερο γάμο του με την Ρουμπιγιέ Χανούμ, θυγατέρα του Ιμπραήμ αγά, απέκτησε δύο αγόρια: τον Ατίφ βέη Δερβίς και τον Νεντζιμή βέη Δερβίς. Όταν και οι δύο γιοί του ενηλικιώθηκαν, παραχώρησε σε αυτούς την διαχείριση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας του. Εξ άλλου οι δύο τελευταίοι συμμετείχαν εξ αδιαιρέτου (αλλά με ποσοστό 8,3%) στην πλήρη κυριότητα των περισσοτέρων εργαστηρίων, καταστημάτων και κλιβάνων που διατηρούσε ο πατέρας τους στη Λάρισα. Ο Ατίφ βέης ο οποίος νυμφεύθηκε την Νουριέ, θυγατέρα του Φεϊμή εφένδη, κληρονόμησε επίσης από τον πεθερό του το 1/6 της τεράστιας περιουσίας του, που περιλάμβανε κατοικίες, οικόπεδα και εργαστήρια τόσο στο εμπορικό κέντρο της Λάρισας, όσο και στην περιφέρειά της [1].
Τόσο ο Δερβίς βέης Χαλήλ, όσο και τα παιδιά του, δεν επένδυσαν ίδια κεφάλαια για την αγορά των οικοπέδων και την ανέγερση των λιθόκτιστων αποθηκών και εργαστηρίων στην πόλη της Λάρισας. Δανείστηκαν σημαντικά κεφάλαια από το τοπικό υποκατάστημα της Προνομιούχου Τραπέζης Ηπειροθεσσαλίας [2]. Βέβαια η τράπεζα «εξασφάλισε» τις οφειλές προς αυτήν, υποθηκεύοντας τα ακίνητα μέχρι την πλήρη αποπληρωμή τους. Στην αρχή τουλάχιστον, όλες οι δόσεις των δανείων καταβάλλονταν κανονικά. Ο Δερβίς βέης Χαλήλ είχε από παλαιότερα (πριν από την απελευθέρωση), τη φήμη ενός έντιμου επιχειρηματία, αλλά η τετράχρονη θητεία του στο Ελληνικό Κοινοβούλιο του προσέδωσε επιπλέον κύρος στη Λαρισαϊκή κοινωνία. Παράλληλα, από το 1890 και μετέπειτα, εκλεγόταν συνεχώς πρόεδρος της Διαχειριστικής Επιτροπής των βακουφικών κτημάτων [3]. Επομένως σε όλες γενικά τις οικονομικές του συναλλαγές τηρούσε μία συνεπή και αξιοπρεπή στάση που δεν του άφηνε περιθώρια για το αντίθετο. Στις 24 Μαρτίου 1897, δηλαδή λίγες μόνον ημέρες πριν από την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, ο γιος του Ατίφ βέης έλαβε ένα τελευταίο δάνειο 2.000 δρχ. από την Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας υπό την εγγύηση του Αλή Μουσταφά.
Μετά από την έναρξη του πολέμου, τα πράγματα άλλαξαν δραματικά. Η προσωρινή κατοχή της Θεσσαλίας (1897-1898) προξένησε μεγάλες απώλειες εσόδων από τα μισθώματα των ακινήτων (αγροτεμάχια και καταστήματα), τόσο για τον Δερβίς βέη Χαλήλ, όσο και για τα παιδιά του. Επιπλέον όλοι τους κατηγορήθηκαν (ίσως αδικαιολόγητα) για ανάρμοστες πρακτικές κατά τη διάρκεια της κατοχής [4]. Παρόλο που η πλειονότητα των Οθωμανών κτηματιών εγκατέλειψε τη Λάρισα αμέσως μετά από το τέλος της προσωρινής κατοχής της Θεσσαλίας, ο Δερβίς βέης Χαλήλ και τα παιδιά του παρέμειναν στην πόλη για να τακτοποιήσουν όλες τις οικονομικές τους εκκρεμότητες. Η κατάσταση όμως είχε καταστεί μη αναστρέψιμη.
Τα περισσότερα καταστήματα και εργαστήριά τους ήταν πυρπολημένα ή κατεστραμμένα. Έσοδα δεν υπήρχαν και ήδη οι δόσεις των δανείων που είχαν λάβει από την Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας είχαν καταστεί ληξιπρόθεσμες. Ο Δερβίς βέης Χαλήλ αιτήθηκε νέο δάνειο από το κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας που είχε συσταθεί στη Λάρισα στις 28 Μαρτίου 1898. Με απόφαση της Κυβέρνησης, η Τράπεζα (υπό την διεύθυνση του Γεωργίου Δεσύπρη), θα χορηγούσε εκατοντάδες μικροδάνεια (της τάξεως των 200-300 δρχ.) για να καλύψει τις άμεσες ανάγκες των κατοίκων της Λάρισας. Πλην όμως το δάνειο που αιτήθηκε ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες δραχμές και όπως ήταν αναμενόμενο απορρίφθηκε.
Κατέφυγε τότε στον Εβραίο τραπεζίτη Τσελεπόν Γ. Κοέν, στον οποίο μεταβίβασε τρία λιθόκτιστα καταστήματα (μεταξύ αυτών και ένας φούρνος) που βρισκόταν στη συνοικία Ξυλοπάζαρο, αντί 22.400 δρχ. [5]. Τα διάφορα, οικονομικής φύσεως, προβλήματα επιβάρυναν σοβαρά την υγεία του. Ο Δερβίς βέης Χαλήλ απεβίωσε τον Ιανουάριο του 1902. Σύμφωνα με την διαθήκη που είχε συντάξει το 1890, όριζε ως γενικούς κληρονόμους «εφ’ όλης της κινητής και ακινήτου περιουσίας του», την θυγατέρα του Νεσλιέ Χανούμ (κατά 1/9) και τους γιους του Ατίφ βέη και Νεντζιμή βέη (κατά 8/9).
Η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας είχε εν τω μεταξύ απορροφηθεί από την Εθνική Τράπεζα (ΦΕΚ 281/Α/23-12-1899). Η τελευταία διεκδίκησε τα οφειλόμενα από τους κληρονόμους του Δερβίς βέη Χαλήλ. Το σύνολο της ακινήτου περιουσίας τους εκτέθηκε σε πλειστηριασμό. Όλα σχεδόν τα ακίνητα περιήλθαν στην κυριότητα Ελλήνων επιχειρηματιών που πλειοδότησαν. Μεταξύ των ακινήτων που «χάθηκαν» ήταν και το κτήμα στο Κιόσκι (μεταξύ Γιάννουλης και Λάρισας) που πέρασε στην κυριότητα του Νικολάου Θων [6]. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1900 τα παιδιά του Δερβίς βέη Χαλήλ εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα ο Νεντζιμή βέης διετέλεσε σημαίνον στέλεχος του κινήματος των Νεοτούρκων (1908). Μετά από την απελευθέρωση της πόλης (1912), τα ίχνη των κληρονόμων του Δερβίς βέη Χαλήλ «χάθηκαν» από την ιστοριογραφία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 036 [1891-1892], αρ. 12809 (27 Φεβρουαρίου 1892).
[2]. Η Προνομιούχος Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας συστάθηκε στον Βόλο στις 31 Ιανουαρίου 1882 (ΦΕΚ 13/Α/12-3-1882). Το υποκατάστημα της Τράπεζας στη Λάρισας ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1882 και ως πρώτος διευθυντής της διορίσθηκε ο Κωνσταντίνος Π. Τραυλός.
[3]. Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 19 (6 Φεβρουαρίου 1890).
[4]. Ο Ατίφ βέης κατηγορήθηκε ότι βίασε την οικιακή του βοηθό Αγγελική Τ. στην οικία του πεθερού του. Στη δίκη που πραγματοποιήθηκε στο κακουργιοδικείο του Βόλου (Νοέμβριος 1898), αποδείχθηκε ότι η καταγγελία έγινε με σκοπό να αποσπάσει 50 χρυσές Τουρκικές λίρες τις οποίες θα μοιραζόταν με την μαγείρισσα που είχε ο πατέρας του στην υπηρεσία του. Βλ. Όλυμπος (Λάρισα), φ. 34 (28 Νοεμβρίου 1898).
[5]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 071 [1899], αρ. 26432 (20 Απριλίου 1899).
[6]. Όλυμπος (Λάρισα), φ. 224 (29 Μαρτίου 1902). Το κτήμα πέρασε αργότερα στην κυριότητα της οικογένειας Χαροκόπου.
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
