Στο σημερινό δημοσίευμα θα περιγράψουμε τη Λάρισα όπως την αποτύπωσε λίγα χρόνια νωρίτερα, στο ταξιδιωτικό του χρονικό, ο πατέρας του προαναφερθέντος συγγραφέα, Θεμιστοκλής Νικολαΐδης Φιλαδελφεύς (1838-1920). Ο Θ. Ν. Φιλαδελφεύς υπήρξε αναμφίβολα μία εμβληματική μορφή στον χώρο των γραμμάτων. Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι, εξέδωσε αρχικά το περιοδικό «Χρυσαλλίς» (1863-1866), ενώ υπήρξε συνιδρυτής του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», ιδρυτικό μέλος της «Εταιρείας των Φίλων του Λαού» και της «Αρχαιολογικής Εταιρείας». Διετέλεσε έφορος του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και γενικός γραμματέας της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας [2].
«Η εκδρομή εις την Θεσσαλία» όπως επιγράφεται το ταξίδι του Θ. Ν. Φιλαδελφέως πραγματοποιήθηκε από τις 12 έως τις 24 Μαΐου 1889. Συνοδευόμενος από τον φίλο του Ηλιάδη Βεζάνο [3] επισκέφθηκε τη Λάρισα και την Αγυιά ενώ πραγματοποίησε εξορμήσεις στα χωριά Ρέτσιανη (σημ. Μεταξοχώρι) και Νιβόλιανη (σημ. Μεγαλόβρυσο). Οι ταξιδιωτικές του εντυπώσεις δημοσιεύθηκαν στο φιλολογικό περιοδικό «Εστία» του ιδίου έτους (σε τρεις συνέχειες) [4].
«Τη 6η ώρα της 12 Μαΐου εισεπλέομεν εις τον λιμένα του Βώλου. Η από του πλοίου θέα της πόλεως εμποιεί ευχάριστον εντύπωσιν, αλλά το υπερκείμενον πανόραμα του Πηλίου, τα ωραία εκείνα χωρία, τα ως από χλοερού τάπητος ανηρτημένα εις ύψος μέγα επί του μεγαλοπρεπούς εκείνου όρους, με τα επίνειά των τα κατοπτριζόμενα εις την θάλασσαν, είναι τι εξαίσιον και απερίγραπτον […]. Τη 8½ π. μ. της επαύριον ευρισκόμην εντός της εις Λάρισσαν απερχομένης αμαξοστοιχίας […]. Ο πρώτος από του Βώλου σταθμός είναι εις το Βελεστίνον […]. Εκείθεν πεδιάς απέραντος, ής το μονότονον ουδέν διακόπτει, ούτε δένδρον, ούτε εδάφους ανωμαλία, αλλά πεδιάς κατάφυτος ης οι χρυσίζοντες κυματισμοί ανεζωογόννησαν εφέτος των Θεσσαλών το υπό της αφορίας των παρελθόντων ετών καταπονηθέν θάρρος. Πού και πού βλέπεις ολίγας καλύβας και μεταξύ αυτών μίαν εξέχουσαν, εν είδει πύργου. Αυτά είναι τα κτήματα (τσιφλίκια) και οι πύργοι των Μπέηδων, δηλαδή των ιδιοκτητών Οθωμανών, ών τινές κατοικούσιν έτι και νυν εν αυτοίς.
Εν τούτοις μακρόθεν βλέπω την κορυφήν της Όσσης και απωτέρω τον χιονοστεφή Όλυμπον και αυτομάτως έρχεται εις τα χείλη μου το αθάνατον εκείνο δημοτικόν άσμα «Ο Όλυμπος κι’ ο Κίσσαβος τα δυο βουνά μαλλώνουν». Διά να παύση δε φαίνεται το μάλλωμα των δύο γιγάντων, τους απεχώρησεν η διπλωματία, προσκαίρως όμως, ως ελπίζει και εύχεται πάσα ελληνική καρδία. Αλλ’ ιδού η Λάρισα με των μιναρέδων το πλήθος και την πρασινάδα των κήπων της, όπου σας φέρει εντός δέκα λεπτών της ώρας το όχημα από του σιδηροδρομικού σταθμού.
Επειδή δεν εγνώριζον έως τότε τι εστί τουρκικόν τέμενος, μετά το εν τω εστιατορίω της Ανατολής [5] πρόγευμα, εισήλθομεν εις το πρώτον παρατυχόν όπου ολίγοι πιστοί προσηύχοντο οκλαδόν καθήμενοι ή ήκουον περικοπάς του κορανίου. Εκείθεν διήλθομεν εφ’ αμάξης την επί του Πηνειού γέφυραν και επεσκέφθημεν και τους εκτός της πόλεως ευρυτάτους και καθ’ όλους τους κανόνας της νεωτέρας τέχνης νεοδμήτους στρατώνας. Από της προσαρτήσεως εγένοντο εν τη πόλει ικαναί βελτιώσεις, αλλά δεν βλέπεις την πρόοδον εκείνην του Βώλου. Πολλαί οδοί είναι σχεδόν άβατοι, πλείσται οικίαι ρυπαραί και σεσαθρωμέναι. Καλόν θα ήτο να δώση και ο βασιλεύς το παράδειγμα επισκευάζων την ιδικήν του, της οποίας η πρόσοψις προξενεί αηδίαν. Και με όλα ταύτα η Λάρισσα απέκτησεν ήδη οίκημα ευπρεπές, το πάλαι τουρκικόν διοικητήριον [6], όπου θα συγκεντρωθώσιν όλα τα δικαστήρια, πράγμα το οποίον τις οίδε [γνωρίζει] πότε θ’ αξιωθή να αποκτήση και η πρωτεύουσα. Τα τρόφιμα είναι άφθονα και εκλεκτά, η μαγειρική όχι κακή, το δε ύδωρ εκ του Πηνειού λαμβανόμενον είναι γλυκύτατον και χωνευτικώτατον. Ενός μόνου πράγματος στερούνται εν Λαρίση μάλλον δ’ ειπείν πανταχού σχεδόν της Θεσσαλίας, και αν που το ανεύρητε θα το ιδήτε εις την αρχέγονον και τριγωνικήν αυτού κατασκευήν, πάντοτε δ’ έξω της οικίας και εις απόκεντρόν τι μέρος της αυλής.
Τη 4η μ.μ. ώρα ελάβομεν μετά του συνοδοιπόρου και φίλου μου Ηλιάδου Βεζάνου την εις Αγυιάν άγουσαν, την διανήσαμεν δε εις τέσσερας περίπου ώρας, μυρίους υποστάντας βασανισμούς εκ των τιναγμών της αμάξης […]. Τέλος πάντων κακώς έχοντες εφθάσαμεν εις Αγυιάν και εκείθεν εν μέσω του σκότους διά σκολιάς και αβάτου σχεδόν ατραπού διευθύνθημεν πεζή εις την εν Ρετσιάνη Μονήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου εκοιμήθην με όχι τόσον ευαρέστους εντυπώσεις».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, «…πριν λίγα χρόνια το Αρχαίο Θέατρο ήταν εμφανές: ο Α. Φιλαδελφεύς περιγράφει τη Λάρισα (1895)», Ελευθερία (Λάρισα), 12 Δεκεμβρίου 2018.
[2]. Σωκράτης Λούπας, «Ιστορία των Αθηνών επί Τουρκοκρατίας, υπό Θ. Ν. Φιλαδελφέως, 1902» (βιβλιοκρισία), Βιβλιοφιλία (Αθήνα), τχ. 132 (4-5-6/2011), σ. 20-21.
[3]. Ο Λ. Ηλιάδης Βεζάνος ήταν καθηγητής της γαλλικής γλώσσας. Το 1879 είχε συστήσει στην Αθήνα (Πινακωτών 22) ειδική σχολή εκμάθησης γαλλικής γλώσσας, αποκλειστικά για κορίτσια. Το 1884 διορίσθηκε από το Υπουργείο Παιδείας (μαζί με τον Άγγελο Βλάχο) ως κριτής των διδακτικών βιβλίων της μέσης εκπαιδεύσεως για τα εγχειρίδια της γαλλικής. Μετά το 1886 παραιτήθηκε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αγυιά. Εκεί εκμίσθωσε από την τότε κοινότητα το εγκαταλειμμένο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ρέτσιανη και το μετέτρεψε σε πρότυπο κέντρο εκτροφής μεταξοσκωλήκων για την παραγωγή μεταξιού.
[4]. Θ. Ν. Φιλαδελφεύς, «Εκδρομή εις Θεσσαλίαν», Εστία (Αθήνα), τ. 28 (Ιούλιος – Δεκέμβριος 1889), σ. 8-10, 20-22 και 38-39.
[5]. Βρισκόταν στη συνοικία Ντάρκολι, απέναντι από το Γυμνάσιο της Λάρισας. Στεγάστηκε σε κατοικία της οποίας ιδιοκτήτης ήταν ο Ιταλός κτηματίας Ιερώνυμος Τζούμπεκας (Jeronimo Jubega). Διέθετε δωμάτια, μαγειρείο, εστιατόριο, καφενείο και βοηθητικούς χώρους. Λειτούργησε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 1885 υπό την διεύθυνση του Αχιλλέα Πανόπουλου από τον Βόλο. Το 1889 ενοικιαστής ήταν ο Γεώργιος Τσάμης.
[6]. Στις 14 Ιανουαρίου 1905 το μέγαρο καταστράφηκε από πυρκαγιά, ενώ το 1908 κατεδαφίστηκε για την διεύρυνση της πλατείας Θέμιδος (Κεντρική πλατεία, ή πλατεία Μιχαήλ Σάπκα όπως επισήμως είναι το όνομά της). Βλ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, «Το Τουρκικό Διοικητήριο της Λάρισας», Ελευθερία (Λάρισα), 9 Ιουνίου 2019.
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
