Εργαζόταν για το περιοδικό «Ισραηλιτική Επιθεώρηση» (RevueIsraélite) του διαπρεπή εβραιολόγου και δάσκαλου Μωυσή Χαΐμη (MoiseCaïmi) [1]. Ο Κοφινάς επισκέφθηκε τη Λάρισα τον Ιούλιο του 1912 στο πλαίσιο μεγάλης περιοδείας που πραγματοποίησε στη Θεσσαλία. Οι εντυπώσεις από αυτήν την περιοδεία δημοσιεύθηκαν τον Αύγουστο του ιδίου έτους στο προαναφερθέν περιοδικό [2]. Οι σημειώσεις του είναι πολύτιμες για την ιστορία της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Λάρισας, καθώς αντλούμε άγνωστες μέχρι σήμερα πληροφορίες αυτής της περιόδου. Γράφει ο Κοφινάς:
«Έγραψε κανείς ποτέ ότι οι Έλληνες δεν γνωρίζομεν την Ελλάδα; Εδικαιολογείτο μέχρις εσχάτων η άγνοια της πατρίδος εκ της ελλείψεως των μέσων συγκοινωνίας, αλλ’ αφότου τα μέσα ταύτα παρέχονται άφθονα, δεν δικαιολογείται πλέον να γνωρίζωμεν την χώραν μας όσον μίαν αφρικανικήν έρημον. Και πέρυσι και φέτος διατρέξας την γραμμήν Αθηνών – Συνόρων ηπόρησα διά την έλλειψιν την ολοσχερή επιβατών μεταβαινόντων χάριν περιοδείας εις εν οιανδήποτε σημείον της μοναδικής όντως ταύτης γραμμής. Βεβαίως ο Ιούλιος δεν είναι ο καταλληλότερος μην διά ταξείδιον σιδηροδρομικόν. Αλλ’ ακριβώς διατείνομαι ευθύς εμέσως ότι παρ’ όλην την θερμοκρασίαν της εποχής, το ταξείδιον είναι ευχάριστον και διόλου πληκτικόν. Η γραμμή διαβαίνει ανωφερείας εκατοντάδων μέτρων υπεράνω της επιφανείας της θαλάσσης, υπεράνω θαυμασίων κοιλάδων, διέρχεται λίμνας, παραλίας, κάμπους απεράντους, αναπνέεις υγιεινότατοναέραν, παρίστασαι εις θαυμάσια βασιλέμματα εις την Θεσσαλικήν πεδιάδα. Αι Θεσσαλικαί πόλεις είναιπολύ ενδιαφέρουσαι, η Λάρισσα, η οποία δεν έχασε ακόμη όλην την γραφικότητα της τουρκικής εποχής, με τα μιναρέτια, όπου ακόμη στήνουν τας τιμίας φωλεάς των τα λελέκια. Έπειτα το φρούριον, ο Πηνειός, το Αλκαζάρ με τας ρωμαντικάς σκιάδας εκεί εις την όχθην του ποταμού, και μακρόθεν την απέραντον πεδιάδα του Τυρνάβου.
Η ήσυχος ρωμαντικότης του Αλκαζάρ είναι διά τον ταξειδιώτην ως προάγγελμα, ως μία υπόσχεσις ηρεμωτέρας μοναξιάς, της των Τεμπών. Δεν γνωρίζω εάν ο θαυμασμός των αρχαίων διά τα Τέμπη αντέχει σήμερον ακόμη μετά την ανακάλυψιν τόσων άλλων τοπίων. Αλλά εάν αναλογισθεί κανείς ότι οι Ρωμαίοι οι οποίοι εθαύμασαν το τοπίον, όπου η πρασινάδα, η δροσιά του αέρος και του νερού συνενούνται αρμονικώς με την πλέον ήρεμον φύσιν, εγνώριζον την πλουσίαν εις κάλλη Ιταλίαν, πρέπει να πιστεύση ότι τα Τέμπη είναι πράγματι όπως είπεν ρωμαίος τις, η μοναδική κατοικία των Μουσών.
Η Λάρισα ευρίσκεται εις οικονομικήν παρακμήν. Η μεθόριος, καθώς σκληρώς εκανονίσθη έκοψεν από την άλλοτε πρωτεύουσαν της Θεσσαλίας όλας τας ζωτικάς αρτηρίας της. Ο Σιδηρόδρομος δεν ωφέλησε την Λάρισσαν, πολύ λέγουν ότι την εζημίωσεν. Όλοι συμφωνούν ότι μόνον διά του κανονισμού της οροθετικής γραμμής η Λάρισσα θα ανέκυπτεν. Οπωσδήποτε η θάττον ή βράδιον μέλλουσα να γίνη προέκτασις των σιδηροδρόμων με τους Τουρκικούς θα αναδώσουν εις την γραφικωτάτην και υγιειονοτάτην πόλιν νέαν ζωηρότητα. Το ευχόμεθα εγκαρδίως, διότι η καχεξία ενός τόπου επιδρά επιζημίως και εις την πνευματικήν ανάπτυξιν και εις τας φιλικάς σχέσεις των κατοίκων. Η καχεξία γεννά την γκρίνια.
Η Λάρισσα είχεν κατά την ακμήν της σημαντική ισραηλιτική Κοινότητα, περί τας χιλίας και περισσοτέρας οικογενείας. Οι Εβραίοι της Λαρίσσης ανήκουν εις τον Ισπανικόν κλάδον, μεταναστεύσαντες εκεί κατά τον 16ον αιώνα. Τα εβραϊκά γράμματα ήκμαζον άλλοτε εις αυτήν καθώς και μεγάλοι εμπορικοί οίκοι και κτηματίαι. Σήμερον ο αριθμός των οικογενειών είναι πολύ περιορισμένος, δεν φαίνεται να υπερβή τας 200 [οικογενείας]. Έχουν ωραίαν Συναγωγήν, ευάερον, με ορθογώνιον περίβολον χρησιμεύων διά τους λειτουργούς περιβαλλόμενον από στύλους, άμβωνα υψηλόν, ίσως κατά ισπανικόν σχέδιον και χρησιμεύοντα διά τας διδαχάς. Η Συναγωγή είναι εντός αυλής, εντός της οποίας υπάρχει και ισόγειον δωμάτιον με βιβλιοθήκην. Τα βιβλία είναι σε κακήν κατάστασιν, έρμαιον της υγρασίας και του σκόρου. Θα ήτο καλόν η Κοινότης να ελάμβανε κάποιαν φροντίδα προς καλυτέραν φύλαξιν των βιβλίων, μεταξύ των οποίων πιθανόν να υπάρχουν πολύτιμοι εκδόσεις, και συγχρόνως να καταλογίση αυτά. Η Κοινότης Λαρίσσης είναι διοργανωμένη διά Βασιλικού Διατάγματος και διοικείται υπό πενταμελούς επιτροπής [3].Ατυχώς η άλλοτε ακμάζουσα Κοινότης δεν έχει πλέον τον αριθμόν των εισφορέων των αναγκαίων ίνα επαρκέσουν εις όλας τας ανάγκας μιας προπάντων νεωτέρας Κοινότητος. Ούτε ανωτέραν εβραϊκήν Σχολήν, ούτε Ραββίνον, ούτε Σωματείον προς προαγωγήν τους εκ των ομοδόξων θέλοντας να επιδοθούν εις τέχνην ή επάγγελμα. Και έρχεται φυσικά η ερώτησις. Εάν πραγματικώς άλλοτε, η Κοινότης ήτο εις ακμήν πώς δεν υπάρχουν κληροδοτήματα; Η έλλειψις αύτη δυστυχώς παρατηρείται εις όλας τας ελληνικάς Κοινότητας. Άλλη ερώτησις: Πώς τουλάχιστον οι διαχειρισταί, δεν ανεπλήρωσαν την έλλειψιν κληροδοτημάτων με τον σχηματισμόν ενός κεφαλαίου κοινοτικού εκ περισσευμάτων; Ευτυχώς από τινα έτη εισήλθον εις τον δρόμον τούτον οι ιθύνοντες την Κοινότητα και τα διάφορα κοινοτικά σωματεία Κερκύρας.
Η Κοινότης Βόλου επίσης από τινός σχηματίζει εν Κεφάλαιον του οποίου πιστεύομεν, δεν καθορίσθη εισέτι ο προορισμός. Ίσως δεν είναι σωστό να είπωμεν ότι η Κοινότης Λαρίσσης δεν έχει κανέν εισόδημα, διότι πράγματι έχει περί τας 3.000 δρχ. εξ ενοικίων. Αλλά γράφοντες περί εισοδημάτων έχομεν υπ’ όψιν τας κοινότητας Ιταλίας, τας εχούσας κληροδοτήματα αξίας 2-3 εκατομμυρίων φράγκων».
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Γόνος παλιάς αρχοντικής οικογένειας ελληνοφώνων Εβραίων της Κέρκυρας, ο Μωυσής Χαΐμης ή Καΐμης, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1864. Αρχικά εξέδωσε στην Κέρκυρα το περιοδικό «Ο Ισραηλίτης Χρονογράφος», ενώ μετά την μόνιμη εγκατάσταση της οικογένειάς του στη Αθήνα το μηναίο περιοδικό «Ισραηλιτική Επιθεώρησις» (1912-1916). Από τον γάμο του με την Φανή Γιασουλά (†1951), απέκτησε τρία παιδιά: Τον λογοτέχνη και ζωγράφο Τζούλιο Χαΐμη (Κέρκυρα 1897 – Αθήνα 1982), τον Αιμίλιο και την Ραχήλ. Υπήρξε προσωπικός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου και πολλών λογίων της εποχής (Καρκαβίτσας, Παπαδιαμάντης, Θεοτόκης, Μαβίλης κ.α.). Απεβίωσε στην Αθήνα το 1929.
[2] Ισαάκ Κοφινάς, «Σημειώσεις ταξειδιώτου»: Η Κοινότης Λαρίσσης», Ισραηλιτική Επιθεώρησις (Αθήνα), έτος Α΄, τ. 6 (Αύγουστος 1912), σ. 90-91.
[3] Η Ισραηλιτική Κοινότητα της Λάρισας ως ΝΠΔΔ συστάθηκε με τον Νόμο 2456 της 27ης Απριλίου 1920 «Περί Ισραηλιτικών κοινοτήτων» (ΦΕΚ 173/Α/2-8-1920). Το Καταστατικό της Κοινότητας εγκρίθηκε με Προεδρικό Διάταγμα στις 21 Απριλίου 1933 (ΦΕΚ 119/Α/18-5-1933).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
