Όπως προαναφέραμε στο Α’ μέρος (Κυριακή 10 Μαρτίου 2019), διατηρήσαμε την γλωσσική υφή του κειμένου παραθέτοντας σε αγκύλες μερικές επεξηγηματικές σημειώσεις.
«Ίσως δε εθεωρήθην ως ιδιόρρυθμος εις την κρίσιν μου, διότι ατυχώς εν τω τόπω αυτώ όστις καλείται Ελληνικόν Βασίλειον, οι αρμόδιοι βύουσι τα ώτα [κλείνουν τα αυτιά] προκειμένω περί προσώπων, τηρούντες τον εξής κανόνα του σκέπτεσθαι: «Τι θέλω εγώ να θέσω την χείραν να εξαγάγω εκ της πυράς τα κάστανα;». Ολέθριος κανών, ως ευνόητον, όστις δε επέφερε και επιφέρει πάντοτε σχεδόν την μη εκπλήρωσιν του καθήκοντος. Ούτω δε διαπαιδαγωγείται ο λαός και ούτω βαίνομεν ευθύς εις τον όλεθρον. Πανθ’ όσα περί τούτων γράφω εισί πορίσματα εκ δικαστικής υπηρεσίας ετών πέντε προς τοις τριάκοντα.
Η πόλις της Λαρίσης της επί τω Πηνειώ εκατοικείτο εν έτει 1888 υπό δεκαπεντακισχιλίων [15.000] κατοίκων, εξ ών ενεακισχίλιοι [9.000] μεν Χριστιανοί, τρισχίλιοι [3.000] Ιουδαίοι και ισάριθμοι Μωαμεθανοί. Η πόλις είνε οικοδομημένη εις την δεξιάν όχθην του Πηνειού. Αι οικίαι πάσαι σχεδόν εισί πλινθόκτιστοι, ολίγαι δε λιθόκτιστοι, αίτινες οικοδομήθησαν κατόπιν της προσαρτήσεως της Θεσσαλίας εις την Ελλάδα. Το διοικητήριον (κονάκι), ευρύ οικοδόμημα κτισθέν επί Τουρκοκρατίας χρησιμοποιείται τανύν [τώρα] εν μέρει μεν ως καπνοκοπτήριον, εν μέρει δε ως φυλακείον διά στρατιώτας προς φρούρισιν του καπνοκοπτηρίου. Ο εισερχόμενος το πρώτον εις Λάρισαν εκ της θέσεως όπου κείται ο Σιδηρόδρομος, ορά [βλέπει] δεκάδες τεμενών (τζαμίων) εγκατεσπαρμένων τήδε και κακείσε [εδώ και εκεί] επί της ευρυτάτης πόλεως, και θεώμενος [βλέποντας] τους παρά τα τεμένη υψουμένους μιναρέδες, εις οξύ απολήγοντος, υψηλοτάτους δε, θαυμάζει το μεγαλοπρεπές ό παράγεται. Η πόλις μόλις άρχισε να ρυμοτομήται, εν τοιαύτη δε του έτους ώρα οι οδοί βρίθουσι [είναι γεμάτες] πηλού και υδάτων στασίμων, σχηματιζόντων έλη.
Εν τη πεδιάδι της Λαρίσης η καλλιέργεια των δημητριακών καρπών είναι αδρά, καταλαμβάνουσα αχανείς εκτάσεις γαιών. Αναπαύεται ο οφθαλμός επί απεράντου τάπητος χλοερού, όστις το θέρος θα φέρη τους δημητριακούς καρπούς. Η αροτρίασις [όργωμα] της γης εν τη πεδιάδι της Λαρίσης ενεργείται δι’ ίππων και διά βοών. Αι περί την λίμνην Βοιβηίδα γαίαι εισί γονιμόταται. Όταν δ’ η λίμνη ξηρανθή, τούτο δε συμβαίνει όχι σπανίως, και κατόπιν καλλιεργηθή η κοίτη αυτής, το ένα κοιλόν [2] σίτου παράγει 90 πολλάκις δε 95 κοιλά.
Αι παρά την πόλιν της Λαρίσης όχθαι του ποταμού Πηνειού εισί θαλεραί [με πλούσια βλάστηση], δόνακες [καλαμιές] πυκνόταται και αίγειροι [λεύκες] και δρυς [βελανιδιές] και θάμνοι ποικίλοι σχηματίζουσι δάσος, ού πέριξ διά τριών πλευρών ρέει ο Πηνειός βραδέως το θολόν αυτού ύδωρ. Το δάσος αυτό (ρουμάνι) ελκύει πτηνά διάφορα, οίον [όπως] μελισσουργοί, κόσσυφοι, κίχλαι [τσίχλες], σπίνοι, άτινα νεοττεύουσιν [εκκολάπτονται] εντός αυτού. Το δάσος αυτό χρησιμεύει και ως περίπατος. Εντεύθεν αι όχθαι του Πηνειού καθίστανται μαγευτικαί και τερπνότατοι. Εντός του ποταμού τούτου γεννώνται εις πολλά μέρη δίναι (ο Όμηρος καλεί τον Πηνειόν αργυροδίνην) προερχόμεναι εκ του ότι εις πολλά μέρη της κοίτης αυτού ευρίσκονται βράχοι, οίτινες απωθούντες εις τα οπίσω το εις αυτούς προσκρούον ύδωρ, και αναγκάζοντες αυτό να κινήται κυκλοτερώς, γεννώσι τας ονομαζομένας δίνας […]. Ο Πηνειός τρέφει ποικίλους ιχθύς, εξ ών μόνον ο γλάνις (γουλιανός) είνε εξαίσιος την γεύσιν και εύπεπτος, πάντες δε οι λοιποί κακοί την γεύσιν και δύσπεπτοι, εσθιόμενοι [οι οποίοι τρώγονται] δ’ εν τούτοις υπό των εντόπων [ντόπιων] της κατωτάτης τάξεως.
Η επί του Πηνειού γέφυρα είνε δωδεκάτοξος, κτίσμα βυζαντινόν, ανακαινισθέν υπό του Χασάν Βέη, υιού του Τουραχάν Βέη κατά τινα εν τω ομωνύμω τεμένει σωζωμένην Τουρκικήν επιγραφήν.
Τω δήμω Λαρίσης ομορός έστιν ο δήμος Τυρνάβου, μεταξύ των χωρίων των οποίων υπάρχει το χωρίον Μπέι Τατάρ [= Φαλάνη], αποτελούμενον εκ διακοσίων περίπου πλινθοκτίστων οικιών και κατοικούμενον υπό χιλίων περίπου κατοίκων, εξ ών πολλοί εκ Σαμαρίνης, παραχειμάζοντες, ικανοί δε Μακεδόνες και οι λοιποί έντοποι Θεσσαλοί. Το χωρίον τούτο εγγύτατα τυγχάνει της αριστεράς του Πηνειού όχθης. Ήν δ’ επί Τουρκοκρατίας η έδρα του Τουραχάν και σήμερον μεν είνε μικρόν και άσημον, αλλ’ αι εν αυτώ λιθόστρωτοι οδοί, τα ερειπωμένα Τουρκικά βαλανεία [λουτρά] και μεγαλοπρεπές τουρκικόν τέμενος, ιδρυμένον επί κρηπιδώματος αρχαιοτέρας οικοδομής, είνε λείψανα του παρελθόντος μεγαλείου του χωριού. Το χωρίον Μπέι Τατάρ απέχει της Λαρίσης οκτώ περίπου σταδίους [3], κείμενον εντός πεδιάδος και περιβαλλόμενον υπό αγρών παραγόντων εν γένει καρπούς δημητριακούς, πού δε και πού έχον αμπελώνας και γαίας παραγούσας καπνόν.
Των προκρίτων του χωρίου Μπέι Τατάρ οι εξέχοντες επί πατριωτισμώ, αισθήμασι φιλανθρώποις και πλούτω εισίν οι αυτάδελφοι Τσιάπανοι, Νικόλαος και Δημήτριος. Ούτοι έλκοντες την καταγωγήν εκ Μεγαρόβου της Μακεδονίας εγκαταστάθησαν εν τω χωρίω τούτω ολίγα έτη προ της εις το Βασίλειον της Ελλάδος προσαρτήσεως της Θετταλίας, αγοράσαντες χιλιάδας στρεμμάτων γαίας και τόπους φέροντες νομάς χάριν των ποιμνίων, των βοών, των ίππων. Ο οίκος της οικογενείας αυταδέλφων Τσιαπάνου είναι το γενικόν άσυλον των διερχομένων του χωρίου Μπέι Τατάρ […]. Οσάκις εφιλοξενήθην παρά της οικογενείας αδελφών Τσιαπάνου πάντοτε διήλθον ημέρας τερπνοτάτας […]. Εις το άκρον του χωρίου Μπέι Τατάρ υψούται πεπαλαιωμένος τριώροφος πύργος (κούλια). Ο πύργος αυτός εχρησίμευεν επί Τουρκοκρατίας ως ενηβητήριο (τόπος διασκεδάσεως και ευθυμίας) του διοικητού του χωρίου, κτήμα δε ήδη και τούτο τυγχάνει της οικογενείας Τσιαπάνου. Εκ του υψηλοτέρου των ορόφων του πύργου αυτού η όρασις δύναται να περιλάβη το μέγιστον μέρος της πεδιάδος της Λαρίσης και ούτω αποβαίνει ερατεινή διαμονή καθ’ όλας του έτους τας ώρας […]».
Στη συνέχεια ο Κωνσταντίνος Δραγούμης αναφέρεται στις επισκέψεις του σε διάφορες θέσεις και χωριά της οροθετικής γραμμής (Καλάμι, Γούνιτσα, Μπουγάζι, Προφήτης Ηλίας, Λυγαριά κ.ά), καθώς και στην εκδρομή που πραγματοποίησε με συναδέλφους του στην κοιλάδα των Τεμπών (Μάιος 1888). Η πρώτη θητεία του Κωνσταντίνου Δραγούμη στο Εφετείο της Λάρισας συμπεριέλαβε και μία επίσκεψη «διά λόγους υπηρεσίας» (Σεπτέμβριος 1889) στην Καλαμπάκα, γεγονός που του επέτρεψε και μία σύντομη περιήγηση στις παρακείμενες μονές των Μετεώρων.
Συνεχίζεται…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Κωνσταντίνος Δραγούμης, «Περιηγήσεις ανά την Ελλάδα», Αθήναι (Αθήνα), τ. 3 (1910), τχ. 10 (Οκτώβριος 1910), σ. 2794-2799. Ειδικώς, σ. 2795-2799.
[2]. Μονάδα χωρητικότητας δημητριακών (1 κοιλό = 24 οκάδες).
[3]. Προφανώς ο Δραγούμης προέβη σε εσφαλμένη εκτίμηση, αφού ένα «στάδιο» αντιστοιχεί σε 185 περίπου μέτρα.
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
