Αυτά δηλώνει σήμερα στην «ΕτΔ» ο συγγραφέας, εκπαιδευτικός και επίτιμος διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόδωρος Νημάς με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο.
Η συνέντευξη
* Από τις Εκδόσεις Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη της Θεσσαλονίκης κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο που έχει τίτλο «Ιστορία και Μνημεία των επαρχιών Τρικάλων και Καλαμπάκας. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι η δομή του βιβλίου;
- « Το βιβλίο που αναφέρατε εκδόθηκε προσφάτως (αρχές του 2018), αποτελείται από 672 σελίδες σχήματος 24Χ17 εκ. και είναι ο καρπός 35ετούς έρευνας και μελέτης. Καλύπτει όλα τα ιστορικά γεγονότα (πολεμικά, κοινωνικά, πολιτικά) από την αρχαιότητα έως σήμερα και παρουσιάζει όλα τα μνημεία του Ν. Τρικάλων (αρχαία και βυζαντινά κάστρα, ερείπια αρχαίων οικισμών, εκκλησίες και μοναστήρια, πέτρινα τοξωτά γεφύρια κ.ά.).Το κείμενο πλαισιώνεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό (280 φωτογραφίες, από τις οποίες οι 200 είναι έγχρωμες).Στην αρχή περιλαμβάνει και εκτενή γεωγραφικά και οικονομικά στοιχεία για τον Ν. Τρικάλων. Πρόθεσή μου ήταν να δώσω στο αναγνωστικό κοινό ένα πλήρες βιβλίο τοπικής ιστορίας και όχι μόνον».
* Σε πόσα μέρη διαιρείται το βιβλίο και τι περιλαμβάνουν αυτά;
- «Το βιβλίο, μετά τον Πρόλογο (σελ. 17-18) και την Εισαγωγή με τίτλο «Η Τοπική Ιστορία και η σημασία της» (σελ. 19-22), διαιρείται σε επτά (7) μέρη.
Το Πρώτο Μέρος με τίτλο «Γεωγραφία και Οικονομία» (σελ. 23-47) περιλαμβάνει την Τοπογραφία, όπου παρουσιάζονται τα Όρια, η Έκταση, ο Πληθυσμός, η Μορφολογία του εδάφους με τα βουνά, τις πεδιάδες και τα ποτάμια, καθώς και τα γεωλογικά στοιχεία, το κλίμα, και η Οικονομία.
Στο Δεύτερο Μέρος, το εκτενέστερο, με τίτλο «Ιστορία» (σελ. 48-315) εξιστορούνται όλα τα ιστορικά γεγονότα από την αρχαιότητα έως το 1949. Αυτό υποδιαιρείται στις ενότητες:
1. Αρχαίοι χρόνοι (σελ. 48-54), όπου γίνεται λόγος για τα όρια, τους κατοίκους, την τετράδα Εστιαιώτιδα ή Ιστιαιώτιδα, την Αθαμανία και την Αιθικία, αλλά και τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Προϊστορικής περιόδου και της Κλασικής – Ελληνιστικής εποχής.
2. Ρωμαϊκοί χρόνοι (σελ. 55-56), όπου παρουσιάζεται η ρωμαϊκή κατάκτηση της Δυτ.Θεσσαλίας και η νέα κατάσταση που επέβαλαν οι κατακτητές.
3. Μεσαιωνικοί χρόνοι (σελ. 56-61). Εδώ γίνεται αναφορά στον εκχριστιανισμό των κατοίκων, στα αμυντικά έργα του Ιουστινιανού και στο πέρασμα των Σλάβων.
4. Τουρκοκρατία (1395-1881) (σελ. 61-158).Εδώ εξιστορούνται όλα τα γεγονότα της μακρόχρονης αυτής περιόδου, ήτοι πώς έγινε η υποταγή στους Τούρκους, η Διοικητική διαίρεση και τα αρματολίκια, το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η ζωή των κατοίκων, η πνευματική κατάσταση και η εκπαίδευση (σχολεία που λειτούργησαν τότε, Τρικαλινοί δάσκαλοι και λόγιοι της Τουρκοκρατίας), τα επαναστατικά απελευθερωτικά κινήματα στην περιοχή της ΒΔ Θεσσαλίας και η απελευθέρωσή της το 1881.
5. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (σελ. 158-315), όπου εξετάζονται το δημογραφικό και η ζωή των κατοίκων, οι εθνικοί αγώνες και η συμβολή των Θεσσαλών σ’ αυτούς. Ειδικότερα εξιστορούνται: ο ατυχής πόλεμος του 1897, ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913), ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918) και η κατάληψη της Θεσσαλίας από τους «Συμμάχους» (1917), η Μικρασιατική εκστρατεία (Μάιος 1919- Σεπ.1922), ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940-1941), όπου τονίζεται η σημαντική συμβολή των τρικαλινών μονάδων (5ου και 51ου Συνταγμάτων) στη μάχη της Πίνδου, καθώς και η απόκρουση της μεγάλης Εαρινής Επιθέσεως των Ιταλών (9-24 Μαρτίου 1941), η συνθηκολόγηση, η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση στην περιοχή Τρικάλων (1941-1944) με εξιστόρηση των ενόπλων συγκρούσεων ανταρτών και στρατευμάτων Κατοχής (μάχες Μερίτσας, Πόρτας κ.ά), η εγκατάσταση του Στρατηγείου του ΕΛΑΣ στην Καστανιά Καλαμπάκας και η Α’ Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη Ανταρτών (7 Ιουλίου 1943), η προσχώρηση των Ιταλών στον ΕΛΑΣ (11 Σεπ. 1943), οι συγκρούσεις με τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών στην Πίνδο (Οκτ. 1943), ο διωγμός της Εβραϊκής Κοινότητας Τρικάλων και η απελευθέρωση των Τρικάλων και της Θεσσαλίας (Οκτ. 1944). Κατόπιν γίνεται εκτενής αναφορά στην περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949) με καταγραφή των όσων διαδραματίστηκαν στην περιοχή της Δυτ. Θεσσαλίας. Εδώ γίνεται επίσης εκτενής αναφορά στους κοινωνικούς αγώνες και το αγροτικό πρόβλημα, καθώς και στο φαινόμενο της ληστοκρατίας στην περιοχή Τρικάλων».
* Τα επόμενα μέρη πού αναφέρονται;
- «Στο Τρίτο Μέρος με τίτλο «Η πόλη των Τρικάλων» (σελ. 316-390) γίνεται λόγος για την Ιστορία και τα Μνημεία της πόλεως των Τρικάλων, ενώ μνημονεύονται και οι σημαντικότερες προσωπικότητες των Τρικάλων, για τις οποίες δίνονται τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία.
Στο Τέταρτο Μέρος με τίτλο «Τα Μετέωρα και η Καλαμπάκα» (σελ. 391-436) παρουσιάζονται τα μοναστήρια των Μετεώρων και η Καλαμπάκα, ήτοι τα μνημεία και η ιστορία τους. Ειδικότερα στην ενότητα «Μετέωρα» (σελ. 391-416) στην αρχή γίνεται λόγος για τους βράχους και πώς δημιουργήθηκαν, την πρώτη ανάβαση στους βράχους, την αναρρίχηση στα Μετέωρα σήμερα, τα Μετέωρα ως τόπος ασκητισμού κ.ά. Κατόπιν παρουσιάζονται αναλυτικά τα Μοναστήρια των Μετεώρων. Στην ενότητα «Καλαμπάκα» (σελ. 416-436) δίνεται το γεωγραφικό της πλαίσιο, μια σύντομη ιστορία της και ακολουθεί η παρουσίαση των Μνημείων της Καλαμπάκας με χρονολογική σειρά.
Στο Πέμπτο Μέρος με τίτλο «Η Πύλη και τα μνημεία της» (σελ. 437-443) καταγράφεται η ιστορία της Πύλης και παρουσιάζονται τα πολύ σημαντικά μνημεία της».
* Το Έκτο Μέρος έχει τίτλο «Τα Μνημεία του Ν. Τρικάλων. Τι ακριβώς περιλαμβάνει;
- «Αυτό είναι αρκετά εκτενές (σελ. 444-558) και υποδιαιρείται στις ενότητες: 1. Προϊστορικοί οικισμοί (σελ. 444).2. Αρχαίες ή βυζαντινές πόλεις και κάστρα (σελ. 444-487).3. Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια (σελ. 487-505), όπου παρουσιάζονται τόσο τα μοναστήρια που λειτουργούν, όσο και αυτά που είναι ακατοίκητα.4. Βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί (έως το 1900), χωριστά της επαρχίας Τρικάλων (σελ. 505-528) και χωριστά της επαρχίας Καλαμπάκας (σελ. 528-542), με αλφαβητική σειρά των οικισμών.5. Παλιά λίθινα τοξωτά γεφύρια (σελ. 542-553).Για τα γεφύρια σημαντικό βοήθημα το σχετικό βιβλίο του φίλου και σπουδαίου Τρικαλινού ερευνητή κ. Σωτ. Γοργογέτα. 6. Σπήλαια (σελ. 553-557), με ιδιαίτερη αναφορά στο μεγάλο σπήλαιο της Θεόπετρας και το μουσείο του.7. Ιαματικές πηγές (σελ. 557-558).
Το βιβλίο περιλαμβάνει και ένα χρήσιμο Παράρτημα (σελ. 559-611), το οποίο περιέχει τις ενότητες: 1) Η εξέλιξη του πληθυσμού στον Ν. Τρικάλων από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως έως σήμερα με βάση τις επίσημες απογραφές (σελ. 559-598), 2) Επισκοπικοί Κατάλογοι των Επισκοπών Τρίκκης, Σταγών, Γαρδικίου και Περιστεράς (σελ. 598-603), 3) Κατάλογος Νομαρχών Τρικάλων, 1881-2017 (σελ. 603-606), 4) Δήμαρχοι Δήμου Τρικκαίων [1881-2017] (σελ. 606), 5) Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Τρίκαλα στις 23 Αυγούστου 1881 (Η περιγραφή του Σπύρου Παγανέλη) (σελ. 607-610), και 6) Τα Τρίκαλα του 1891 όπως τα είδε ο δημοσιογράφος Βλάσης Γαβριηλίδης (σελ. 610-612).
Το βιβλίο κλείνει με την παράθεση της πλούσιας Βιβλιογραφίας που χρησιμοποίησα (σελ. 613-636) και Γενικό Ευρετήριο Ονομάτων (σελ. 637-670)».
* Πόσα χρόνια διήρκεσε η συστηματική αυτή δουλειά σας; Πόσο κοπιαστική, αν μπορούμε να πούμε, ήταν;
- «Από τα νεανικά μου χρόνια μού άρεσε η μελέτη και η έρευνα της Τοπικής Ιστορίας. Από τότε άρχισα να δημοσιεύω διάφορες σχετικές μελέτες σε εφημερίδες και επιστημονικά περιοδικά. Δηλαδή το υλικό που περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου είναι καρπός 35ετούς περίπου έρευνας και μελέτης. Για να γράψεις μια σοβαρή μελέτη πρέπει να λάβεις υπόψη σου όλα όσα σχετικά έγραψαν πριν από σένα άλλοι ερευνητές και εν συνεχεία να δώσεις το δικό σου δημιούργημα, το οποίο ασφαλώς θα περιέχει καινούργια και άγνωστα στοιχεία ή και διαφορετική ερμηνεία κάποιων γεγονότων, στην οποία βέβαια θα σε οδηγήσουν τα νέα στοιχεία που βρήκες.
Σε ό,τι αφορά στα μνημεία που παρουσιάζονται στο βιβλίο μου, δεν μπορώ να μην θυμηθώ τις πολύ κουραστικές αναβάσεις και καταβάσεις σε βουνά και βράχια για να ιδώ με τα μάτια μου και να εξακριβώσω ο ίδιος την ύπαρξη κάποιου αρχαίου ή βυζαντινού κάστρου, γεφυριού κ.ά. και να το φωτογραφίσω. Στις εξορμήσεις μου αυτές, που έγιναν και καλοκαίρι, μέσα στο λιοπύρι, είχα πάντα κοντά μου και κάποιον φίλο μου για ευνόητους λόγους. Σ’ όλους αυτούς οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ».
* Τι είναι αυτό που σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση γράφοντας αυτό το βιβλίο;
- «Με εντυπωσίαζε, και με ευχαριστούσε συγχρόνως, η εύρεση αγνώστων ιστορικών πηγών αλλά και κάποιων δυσεύρετων βιβλίων, όπου υπήρχαν πολύτιμες μαρτυρίες για την περιοχή Τρικάλων. Ιδιαίτερη χαρά μου έδινε ο εντοπισμός αγνώστων μνημείων και η ιδέα ότι όλα αυτά θα το παρουσίαζα στο ευρύ κοινό και στην επιστημονική κοινότητα. Ακόμα με συγκινούσε η προθυμία μερικών κατοίκων των χωριών τα οποία επισκεπτόμουν να μου υποδείξουν άγνωστες αρχαιότητες που υπήρχαν στην περιοχή τους. Συγχρόνως όμως με στενοχωρούσε η αδιαφορία της Πολιτείας να διαφυλάξει τα μνημεία μας. Δυστυχώς πολλά από αυτά, που γλίτωσαν από τους κατακτητές στο διάβα των αιώνων και έμειναν ως εθνική μας πολιτιστική κληρονομιά, λεηλατήθηκαν από τους ανεύθυνους Νεοέλληνες και χάθηκαν εξ αιτίας της ελλείψεως κρατικής φροντίδας. Με το βιβλίο μου αυτό, και τις προηγούμενες σχετικές μελέτες μου, τα πάμπολλα μνημεία του Ν. Τρικάλων τα κάνω γνωστά και στους αρμόδιους και τους καλώ να τα φροντίσουν. Θα το κάνουν;».
Ποιος είναι
Ο Θ. Νημάς γεννήθηκε στον Πλάτανο Τρικάλων το 1950.Αποφοίτησε από το 1ο Γυμνάσιο Αρρένων Τρικάλων. Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και έλαβε διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Φιλοσοφίας – Παιδαγωγικής – Ψυχολογίας). Από το 1977 έως το 2011 υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση από όλες τις θέσεις (φιλόλογος καθηγητής, διευθυντής γυμνασίου και λυκείου, καθώς και σχολικός σύμβουλος φιλολόγων Ν. Τρικάλων από 2003 έως 2011). Για την προσφορά του στην Εκπαίδευση και τα Γράμματα, το 2013 ανακηρύχτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε διάφορα φιλολογικά και ιστορικά μαθήματα στα Παιδαγωγικά Τμήματα Νηπιαγωγών και Δημοτικής Εκπαίδευσης, και στο ΤΕΦΑΑ του Παν/μίου Θεσσαλίας, καθώς και στο ΤΕΙ Λάρισας (Τμήμα Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων).
Συνέντευξη στη Γεωργία Κωστακοπούλου
