* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος οι Τούρκοι της Λάρισας, παρά τις ευνοϊκές γι’ αυτούς διατάξεις της συνθήκης του Βερολίνου του 1878, προβληματίσθηκαν αν έπρεπε να παραμείνουν στην Ελλάδα. Πολλοί εγκατέλειψαν την πόλη για να εγκατασταθούν σε διάφορες περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρκετοί όμως έμειναν, συνέχισαν τις δραστηριότητές τους, διατήρησαν τις περιουσίες και τις γαιοκτησίες τους και ζούσαν ειρηνικά με τον ελληνικό πληθυσμό της Λάρισας μέχρι το 1922 όταν άρχισε να γίνεται η ανταλλαγή των πληθυσμών. Από τον καιρό της τουρκοκρατίας ακόμη οι Τούρκοι μπέηδες (γαιοκτήμονες), διαθέτοντας οικονομική άνεση, έκτισαν στην πόλη μας μεγαλόπρεπα σεράγια, μετακαλώντας μαστόρους και τεχνίτες από τα μεγάλα κέντρα της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα σπίτια αυτά ήταν συνήθως διώροφα και μερικές φορές τριώροφα, δομημένα με ξυλοδεσιές και πλιθιά, για να αντέχουν στους σεισμούς που συχνά δονούσαν την περιοχή, με την χαρακτηριστική ανατολίτικη αρχιτεκτονική. Οι εσωτερικοί χώροι ήταν στολισμένοι με ξυλόγλυπτες διακοσμήσεις, ιδιαίτερα στον «μουσαφίρ οντά», στο σαλόνι όπως θα λέγαμε σήμερα. Ειδικά οι οροφές ήταν από τα πιο ωραιότερα διακοσμημένα σημεία του δωματίου.
Ένα από τα σπίτια αυτά, το κονάκι του Κερμελή μπέη, θα περιγράψουμε σήμερα, με την ευκαιρία της εντοπίσεως μιας φωτογραφίας του. Ο μπέης αυτός εξουσίαζε την περιοχή του χωριού Καραλάρ, το σημερινό Ελευθέριο,που ανήκει στην επαρχίας Αγιάς. Χάρη στο τσιφλίκι του αυτό συγκέντρωσε πολλά χρήματα, μέρος των οποίων τα επένδυσε σε ακίνητα στο κέντρο της Λάρισας. Είναι γνωστό ότι μεταξύ άλλων ο Κερμελή μπέης είχε στην ιδιοκτησία του και ολόκληρο τον χώρο που περικλείεται από τους σημερινούς δρόμους Ασκληπιού-Κύπρου-Παναγούλη μέχρι και την πολυκατοικία στο ισόγειο του οποίου στεγάζεται το ζαχαροπλαστείο Κωνσταντινίδη. Επί τουρκοκρατίας ο χώρος αυτός ήταν κενός και στο σημείο αυτό επέλεξε να κτίσει το κονάκι του, ώστε να βρίσκεται στην περιοχή όπου κατοικούσαν οι εύποροι Τούρκοι. Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, ήταν ένα μεγάλο σε έκταση διώροφο κτίσμα, πιθανότατα με υπόγειο, χωρίς ιδιαίτερα εξωτερικά διακοσμητικά στοιχεία. Ολόκληρος ο γύρω χώρος του ήταν στολισμένος με δένδρα και ωραίο ανθόκηπο. Μετά την απελευθέρωση του 1881 ο Κερμελή μπέης έκτισε μια σειρά ισόγειων καταστημάτων κατά μήκος τη οδού Κύπρου, από την Ασκληπιού μέχρι ορισμένα μέτρα πριν τη γωνία με την Παναγούλη. Ο οικοδομικός σκελετός ορισμένων απ’ αυτά τα καταστήματα διατηρείται μέχρι και σήμερα ακέραιος, απλώς έχει ενισχυθεί και συντηρηθεί η τοιχοποιία τους και φυσικά έχει αλλοιωθεί η εξωτερική τους εμφάνιση. Το 1913 έκτισε ο ίδιος στη γωνία της Κύπρου με την Παναγούλη διώροφη νεοκλασική οικοδομή την οποία ενοικίασε στον ιατρό Μιχαήλ Σάπκα, ο οποίος στέγασε το ιατρείο και την οικογένειά του.Με τα κτίσματα αυτά που περιτριγύρισαν το κονάκι του ο αύλειος χώρος περιορίσθηκε και η θέα του εκμηδενίσθηκε. Γι’ αυτό μετακόμισε εκεί κοντά, σε ένα κτίριο της οδού Ασκληπιού.Το κονάκι του το ενοικίασε στο ελληνικό δημόσιο και σ’ αυτό στεγάσθηκε η Διεύθυνση Τελωνείων Θεσσαλίας.
Μετά την μικρασιατική καταστροφή και την επακολουθήσασα ανταλλαγή πληθυσμών, ο Κερμελή μπέης έφυγε μαζί με του υπόλοιπους οθωμανούς που είχαν παραμείνει στη Λάρισα. Φεύγοντας από τη Λάρισαο μπέης, στο κτίριο της Ασκληπιού που κατοίκησε τελευταία, ήλθε και στέγασε το κατάστημά του ο Γεώργιος Βελώνης[1]. Εν τω μεταξύ τα ακίνητα που άφησε περιήλθαν στο Δημόσιο, στην Υπηρεσία Ανταλλαξίμων Περιουσιών. Όταν αυτά εκποιήθηκαν, το γωνιακό νεοκλασικό που ενοικίαζε ο Σάπκας το αγόρασε ο ίδιος το 1929, ενώ το κονάκι του Κερμελή και τον αύλειο χώρο τον αγόρασε η οικογένεια Κωνσταντινίδη, η οποία και εγκαταστάθηκε σ’ αυτό. Στην αυλή που βρισκόταν μπροστά από το σπίτι και είχε πρόσβαση στην Παναγούλη, οι αδελφοί Κωνσταντινίδη έκτισαν ένα μικρό ζαχαροπλαστείο, το οποίο υπήρξε η απαρχή της αλυσίδας καταστημάτων που διαθέτει σήμερα η οικογένεια αυτή.Το ζαχαροπλαστείο συνόρευε νότια με το «ξενοδοχείο της Γαλλίας», το οποίο αργότερα μετονομάσθηκε σε «Παλλάδιον».
Το 1982 το αρχοντικό του Σάπκα και το κονάκι του Κερμελή μπέη με το ζαχαροπλαστείο κατεδαφίσθηκαν και στη θέση τους υψώθηκε η τεράστια γωνιακή πολυώροφη οικοδομή η οποία υπάρχει μέχρι και σήμερα.
Η σημερινή φωτογραφία είναι του Στέφανου Στουρνάρα και η λήψη της τοποθετείται χρονολογικά γύρω στα 1910. Χαμηλά διακρίνεται η διασταύρωση Κύπρου και Παναγούλη[2].Στη γωνία δεν έχει ακόμα κτισθεί το κτίριο που στέγασε αργότερα την οικογένεια Μιχαήλ Σάπκα. Δίπλα του διακρίνεται η σειρά καταστημάτων που φθάνει μέχρι την Ασκληπιού. Στο κέντρο, πίσω από τα καταστήματα, εντοπίζουμε το κονάκι του Κερμελή μπέη και δίπλα του αριστερά ξεχωρίζει ένα μικρό μέρος από το ξενοδοχείο της Γαλλίας. Όσοι είναι εξοικειωμένοι με την τοπογραφία της Λάρισας της περιόδου εκείνης μπορούν να διακρίνουν στο βάθος μερικά από τα διάφορα μεγάλα και εμβληματικά κτίρια τη πόλεως, όπως φαίνονται από το ύψος του μιναρέ του Γενή τζαμί όπου στάθηκε ο φωτογράφος.
[1]. Ο Γεώργιος Βελώνης (1880-1946),διατηρούσε βιβλιοχαρτοπωλείο και τυπογραφείο από το 1925 μέχρι τον πόλεμο, στη γωνία Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Κυλικά. Έμεινε όμως γνωστός και πέρα από τα όρια της πόλεως, χάρη στις 25 όμορφες χρωμολιθόγραφες κάρτες με θεσσαλικά τοπία που κυκλοφόρησε.
[2]. Για καλύτερο προσανατολισμό των αναγνωστών και για να αποφεύγεται τυχόν σύγχυση, οι δρόμοι αναφέρονται με την σημερινή τους ονομασία. Άλλωστε κατά την τουρκοκρατία είχαν τουρκικές ονομασίες και μετά την απελευθέρωση του 1881 άλλαξαν δυο-τρεις φορές όνομα μέχρι σήμερα.
