Το στρατόπεδο της Λάρισας και οι πεσόντες Κρητικοί

Ωρίμασε πλέον το αίτημα. Η Λάρισα αναμένεται να τιμήσει συνολικά τους 1.300 περίπου Κρητικούς της περίφημης Μεραρχίας Κρητών, η οποία πολέμησε ηρωικά στο Αλβανικό μέτωπο. Τουλάχιστον 500 έχασαν τη ζωή τους στο κατοχικό στρατόπεδο της Λάρισας, ως αιχμάλωτοι. Αυτό βρισκόταν κοντά στο μνημείο του Αντιαεροπορικού, στις παρυφές του αεροδρομίου και θεωρούνταν το μεγαλύτερο της κατοχικής Ελλάδας. Το αίτημα του Συλλόγου των Κρητικών εκκρεμεί για να περάσει από το Δημοτικό Συμβούλιο Λάρισας και όλα είναι έτοιμα, από πλευράς Κρητικών, για να υλοποιηθεί το μνημείο. Αίτημα το οποίο βρίσκει σύμφωνους όλους όσοι γνωρίζουν για τον χαμό του «ανθού» της Κρητικής γης στα θεσσαλικά χώματα. Από τα χέρια των κατακτητών, Ιταλών και Γερμανών.

Το στρατόπεδο ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1941 από τους Ιταλούς κατακτητές και τα όσα συνέβησαν σε αυτό, τα μαθαίνουμε από πολλές πηγές: Το βιβλίο «Φλόγες στον Όλυμπο» του Ιωάννη Κ. Γκότση, τέως νομάρχη Λαρίσης του 1945, αναφέρεται στο πρώτο κεφάλαιο, για το στρατόπεδο Λάρισας, υπογραμμίζοντας τα εξής: «Οι πρώτοι έγκλειστοι του στρατοπέδου υπήρξαν χίλιοι εκατό Κρήτες πολεμιστές του Αλβανικού μετώπου. Μ’ αυτός έγιναν τα εγκαίνια της ιδρύσεως. Ήσαν εκείνοι που συνελήφθησαν από τους Ιταλούς στο (Παναθηναϊκό) Στάδιο τον Ιούλιο του 1941... Η ζωή των πρώτων αυτών θυμάτων της ιταλικής εγκληματικότητος υπήρξε βασανισμένη και τυραννική. Οι υπερήφανοι και ηρωικοί αυτοί πολεμιστές ήσαν τώρα δέσμιοι εκείνων τους οποίους, πριν λίγους μήνες κατεδίωκαν και έπιαναν περιδεείς και κατησχυμένους στα βουνά της Αλβανίας. Έπρεπε αυτοί τώρα να πληρώσουν πρώτοι μ’ εγκάθειρξι, ταπεινώσεις και βασανιστήρια, τη διαπόμπευση του «δάσους των λογχών» του Μουσολίνι...».
Σημαντικό είναι και το βιβλίο «Στρατόπεδα Λάρισας και Τρικάλων - 1941-1944, η γέννηση του αντάρτικου στη Θεσσαλία» του γιατρού Αντώνη Ι. Φλούντζη, κρατούμενου του στρατοπέδου. Αυτό εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του1977. Μεταξύ άλλων, υπάρχει μαρτυρία του Δημήτρη Τουλούπα, ο οποίος μεταφέρθηκε από τις Φυλακές Αβέρωφ στο στρατόπεδο της Λάρισας τον Μάιο-Ιούνιο του 1942: «Υπήρχαν ακόμα εκεί 240 περίπου Κρητικοί φαντάροι και όπως διηγούνταν οι ίδιοι, πέθαναν στο στρατόπεδο πάνω από 500. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα φοβερό έγκλημα. Κύριοι υπεύθυνοι για το έγκλημα αυτό δεν είναι οι Ιταλοί. Είναι οι Έλληνες Κουίσλινγκς κυβερνήτες. Είναι αυτοί που ανέλαβαν την κυβέρνηση για να σώσουν, όπως διατυμπάνιζαν, «τον ελληνικό στρατό, το άνθος της Ελλάδος εκ της ολοκληρωτικής καταστροφής». Αυτοί, επομένως, είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την εγκατάλειψη και το τραγικό τέλος των ανδρών αυτών της Μεραρχίας Κρητών. Οι Ιταλοί συνέχισαν και ολοκλήρωσαν το έργο τους...
Για το στρατόπεδο έγινε πανεπιστημιακή έρευνα από το ΑΠΘ-Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας-Έδρα Εβραϊκών Σπουδών 2017-2019, με τίτλο «Τόποι κράτησης και μνήμης: Ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ελλάδα 1941-1944». Για τη Λάρισα έγραψε ο δρ Νίκος Τζαφλέρης και στο κείμενο συμπεριλαμβάνεται και η περιγραφή του κρατούμενου Στούρνα Κώστα, που αναφέρει σχετικά με τους Κρητικούς: «Απ’ τους σιωπηλούς μελαγχολικούς στρατώνες [... ] χύνεται κοπαδιαστά έξω ένα θλιβερό κοπάδι κουρελιάρηδων ανθρώπων. Όσοι κι αν είμαστε προετοιμασμένοι, δεν μπορούμε να συγκρατήσουμε ένα ξάφνιασμα τρόμου, που ζωγραφίζεται στα πρόσωπά τους. Τούτοι που βγαίνουν απ’ τους στρατώνες δεν είναι άνθρωποι. Είναι μάλλον ανθρώπινα σκουπίδια... [...] στεγνωμένες όψεις, πρόσωπα που δείχνουν τα κόκκαλα τους ολοκάθαρα κάτου από τα στεγνωμένο πετσί τους, με μάτια σβηστά, με κουρέλια αντίς για ρούχα στο σώμα τους, ξυπόλητοι οι πιο πολλοί μέσα στη λάσπη το γηπέδου, φαίνονται ένα θλιβερό ανθρωπομάζωμα που η πρώτη εντύπωσή σου, όπως τους κοιτάς, είναι όμοια με κείνην τη φρίκη που θα δοκιμάσεις αν πρωτοειδείς μια φρικτή συνάθροιση λεπρών σε εγκαταλελειμμένο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας. [...] Καθώς βγαίνουν, κι αραδιάζονται στο μάκρος του τοίχου έξω απ’ τις στρατώνες, βγαίνει μαζύ τους στον αέρα και η μπόχα της ανθρώπινης βρωμιάς από τους θαλάμους. Είναι φανερό! Εδώ είναι ένας ανθρώπινος σκουπιδιαρώνας! [...] Κάποιος από μας, καθώς κοιτάζει θλιμμένα αυτό το βρώμικο ανθρώπινο σκουπιδαριό, που όλο σαπίζει στην εγκατάλειψη και στη δυστυχία, αναστενάζει και αφήνει να ξεφύγουν δυο λόγια φρίκης.- Είναι το άνθος του στρατού μας της Αλβανίας! Πω... πω... Πώς κατήντησε! Είναι αλήθεια αιχμάλωτοι Κρητικοί. Αυτοί που μάζεψαν από τους δρόμους της Αθήνας πριν δεκαπέντε μέρες! Είναι -όπως μάθαμε αργότερα- κάπου χίλιοι τρακόσιοι. Δύο βδομάδες εξορία σ’ αυτό το στρατόπεδο έφτασε να τους φέρη σ’ αυτήν τη θλιβερή κατάντια».
Σημαντικά στοιχεία συνεισέφερε και ο συνταγματάρχης ε.α. Γ. Τζενάκης, με επιστολή του, η οποία δημοσιεύτηκε στην «Ε» στις 7 Ιουνίου 1970. Με αφορμή το άρθρο του δημοσιογράφου ΙΝΤΕΜ (Κώστα Περραιβού) με τίτλο «Τολμηρές αποδράσεις» ο Τζενάκης έδωσε επιπλέον πληροφορίες για τη Μεραρχία των Κρητών. Ο στρατιωτικός επεδίωξε και διορίστηκε αντιπρόσωπος του Γραφείου Αιχμαλώτων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού για τα στρατόπεδα της Θεσσαλίας. Ο επιστολογράφος ανέφερε: «Πλείσται τούτων (των Κρητών κρατουμένων) εύρισκον τον θάνατον, μεταφερόμενοι ημίγυμνοι προς ταφήν ομαδικώς, διά διτρόχων του Δήμου Λαρίσης -εις τοιούτον σημείον είχε φθάσει η εξάντλησις των κρατουμένων, ώστε όταν το πρώτον μετέβημεν ίνα διανείμωμεν διάφορα είδη, ρουχισμού, φάρμακα κ.λπ. Άτινα είχαν προσφέρει εκ το υστέρημά της η πολυπληθής πόλις της Λαρίσης, δύο εκ των κρατουμένων , απωθηθέντες ελαφρώς υπό των Ιταλών φρουρών κατέπεσαν και μεταφερθέντες εις το αναρρωτήριον εξέπνευσαν . Αρκεί να σημειωθή ότι χήρα μήτηρ, εάν ενθυμούμαι καλώς ονομαζομένη Ζαβλαδωράκη εξ Ηρακλείου Κρήτης, έχουσα τρεις υιούς, απώλεσε τον ένα εις την Αλβανίαν και τους ετέρους δύο εν τω στρατοπέδω. Εις το αναρρωτήριον του Στρατοπέδου υπήρχαν είκοσι κλίναι άνευ στρωμάτων. Ταύτα συνεπληρώθησαν διά δωρεάς των εμπόρων Λαρίσης. Όλαι αι οργανώσεις της πόλεως ενήργησαν εράνους μεταξύ των μελών των και τα συλλεγόμενα είδη και χρήματα, εδίδοντο από επιτροπήν των ιδίων την οποίαν εισήγαγον εις το Στρατόπεδον ως βοηθούς μου.
Ο Φλούτζης, επικαλούμενος τον επιστολογράφο «Κάτω Ακροναυπλιώτη» γράφει ότι οι πρώτοι κρατούμενοι του στρατοπέδου ήταν χίλιοι περίπου Κρητικοί στρατιώτες. Συνελήφθησαν, με δόλο, μπροστά από το παναθηναϊκό Στάδιο, μετά από διαδήλωση για να τους δοθεί ψωμί και τη μεταφορά τους στην Κρήτη. Οι τριακόσιοι πενήντα δραπέτευσαν τις πρώτες ημέρες στο στρατόπεδο. Οι άλλοι αργοπέθαιναν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Κρύο, χωρίς κλινοσκεπάσματα και ελάχιστο φαγητό, ξύλο και βασανιστήρια...
Η Λάρισα ήρθε ο καιρός να τους τιμήσει. Όπερ έδει δείξαι.
..............................................................
[1]. Έκδοσις «ΕΛΛΑΣ-ΑΜΕΡΙΚΗ», Αθήναι 1945, σελ. 8, 9, 10 και 11.
[2]. Εκδόσεις Παπαζήση, Αντώνη Ι. Φλούντζη γιατρού.