Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
Την ιδέα για τη σημερινή, σχεδόν άγνωστη ιστορία, μας την έδωσε μόλις προχθές η εκδήλωση-αφιέρωμα για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Ωδείο Λάρισας από την αντιδημαρχία Πολιτισμού.
Εκεί, σε αυτό το καλλιτεχνικό ρέκβιεμ για έναν παράλογο πόλεμο που άφησε πίσω του εκατομμύρια νεκρούς, στο ντοκιμαντέρ του BBC που προβάλλονταν στην οθόνη υπό τους πένθιμους ήχους του πιάνου, μέσα στα πτώματα των χαρακωμάτων ξεχώρισε για κλάσματα του χρόνου το λασπωμένο χέρι ενός νεκρού –μάλλον αξιωματικού- με σφιχτά κουμπωμένο στον καρπό του ένα ρολόι χειρός!
Ασήμαντη, ίσως θα μου πείτε λεπτομέρεια μέσα στην ανθρωποσφαγή, τον κουρνιαχτό και το αίμα που έτρεχε ποτάμι…
Λένε, ότι για κάθε μεγάλη εφεύρεση ή για κάθε τεχνολογική επανάσταση χρειάστηκε τις περισσότερες φορές ένας πόλεμος, και μάλλον έχουν δίκαιο!
Χρειάστηκε λοιπόν και αυτός ο μεγάλος πόλεμος για να δημιουργηθούν τα ρολόγια χειρός, αυτά με το λουράκι ή το μπρασελέ που όλοι μας φοράμε στον καρπό, καθώς η έμπνευση τους είχε να κάνει με τις ανάγκες των χαρακωμάτων.
Η έκφραση «συγχρονίστε τα ρολόγια σας» ξεπήδησε από τα χαρακώματα του Βελγίου και της Γαλλίας και κάθε φορά επαναλαμβάνονταν στερεότυπα λίγο πριν από την έξοδο για την επίθεση στον εχθρό!
ΤΑ ΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΩΝ
Το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου, στις 28 Ιουλίου του 1914, πριν από ακριβώς έναν αιώνα άλλαξε εντελώς τα δεδομένα. Αυτό που μέχρι τότε ήταν ένα κόσμημα για κυρίες της υψηλής κοινωνίας ή ένα εργαλείο για πιλότους έγινε ξαφνικά ανάγκη για τα εκατομμύρια των ανδρών που στοιβάζονταν στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου, που χώνονταν στο χιόνι των αλπικών υψιπέδων ή που πάλευαν στις πεδιάδες της Ανατολής.
Μέχρι το 1914 ο κόσμος μάθαινε τι ώρα ήταν, είτε ακούγοντας τις καμπάνες της εκκλησίας είτε το σφύριγμα του επιστάτη στο εργοστάσιο. Μόνο στα σπίτια υπήρχαν επιτραπέζια ρολόγια και μόνο οι αρκετά πλούσιοι κουβαλούσαν μαζί τους και ρολόγια τσέπης. Ρολόγια χειρός, συνήθως φορούσαν σαν κόσμημα, κάποιες κυρίες της υψηλής κοινωνίας. Για τους υπόλοιπους που βρίσκονταν στο δρόμο, ο μόνος σύμβουλος ήταν το καμπαναριό.
Όλα ξεκίνησαν όταν ένας Σέρβος αυτονομιστής δολοφόνησε το διάδοχο του θρόνου της Αυστροουγγαρίας και έγινε η αφορμή για το μεγάλο κακό.
Το να είσαι στρατιώτης χωμένος τα χαρακώματα ή να τρέχεις στις πεδιάδες πυροβολώντας κατά του εχθρού έκανε τη χρήση των ρολογιών τσέπης πρακτικά αδύνατη. Ακόμη και ο πιο απλός στρατιώτης σ’ εκείνο τον πόλεμο κουβαλούσε επάνω του διάφορα αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωσή του, όπως σφυρίχτρα, ζώνη, μάσκα αερίου, σφαίρες, λόγχη, μαχαίρι, παγούρια. Το πιο σημαντικό απ’ όλα όμως, για να μπορεί να βρίσκεται στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή και όχι στην επικίνδυνη ζώνη την ώρα που άρχιζαν να βάλουν τα κανόνια του πυροβολικού, ήταν το ρολόι. Αλλά τα ρολόγια τσέπης ήταν δύσχρηστα στη μεταφορά τους και δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εύκολα στο πεδίο της μάχης, έτσι πολλοί οι στρατιώτες άρχισαν να τα δένουν στους καρπούς τους με δέρμα για να βλέπουν την ώρα πάνω στη μάχη ενώ αργότερα οι στρατιωτικές υπηρεσίες των εμπολέμων υιοθετώντας την ιδέα άρχισαν να χορηγούν στους άνδρες τους ρολόγια χειρός πλέον.
Οι στρατιώτες στην άδεια τους τα φορούσαν στην πατρίδα και το νέο…αντικείμενο που φιγουράριζε στα χέρια των ηρώων έγινε μόδα!
Αναγκαστικά λοιπόν, αυτό που μέχρι τότε υπήρχε στις τσέπες λίγων, βρέθηκε στους καρπούς όλων.
Στον Δεύτερο Πόλεμο των Μπόερ, το 1899 η Γερμανία βοήθησε τους Νοτιοαφρικανούς που ήθελαν την ανεξαρτησία τους από τη Μεγάλη Βρετανία. Οι εθελοντές στρατιώτες από τη Γηραιά Ήπειρο φορούσαν ρολόγια χειρός –στην ουσία ρολόγια τσέπης στα οποία είχαν προστεθεί μπρασελέ. Αλλά η χρήση τους έληξε εκεί. Θεωρήθηκαν απλά ένα εργαλείο για τη μάχη. Η διάρκεια και η ένταση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν που έδωσε στο ανδρικό ρολόι χειρός τη σημασία που απολαμβάνει μέχρι σήμερα.
Η φράση «συγχρονίστε τα ρολόγια σας» γεννήθηκε στα χαρακώματα του Βελγίου και της Γαλλίας. Κάθε επίθεση, κάθε δράση ήταν απαραίτητο να είναι απόλυτα συντονισμένη, αλλιώς ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Αν το πυροβολικό ήταν έτοιμο να αρχίσει τους κανονιοβολισμούς, το να βρίσκεσαι οπουδήποτε αλλού και όχι χωμένος στα χαρακώματα, ήταν πράξη αυτοκτονίας. Τα ρολόγια του Μεγάλου Πολέμου είχαν συνήθως ένα μεταλλικό κάλυμμα πάνω από το καντράν, για να προφυλάσσονται από τα θραύσματα των εκρήξεων που απειλούσαν κάθε στρατιώτη. Μικρές οπές άφηναν το μάτι να βλέπει τους δείκτες και τις ώρες.
Όμως, εκτός από τα ρολόγια χειρός, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε κι άλλες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το χρόνο. Η πιο σημαντική ήταν η Θερινή Ώρα. Η εισαγωγή της θεσπίστηκε ως ένας τρόπος να ξεκινούν οι μάχες από πιο νωρίς –να μην χάνεται ούτε ένα δευτερόλεπτο φωτός. Πολλές χώρες την εγκατέλειψαν μετά το τέλος του, για να την ξαναυιοθετήσουν όταν ξεκίνησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος…
Εκατό χρόνια μετά, και όταν καμιά φορά το βλέμμα σας πέσει στο ρολόι για την ώρα στον καθημερινό αγώνα της ζωής σταματήστε το λίγο παραπάνω στους δείκτες, κάτι σαν φιλολογικό μνημόσυνο για τα νιάτα του 1914 που χάθηκαν άδικα και γι΄ αυτούς ο χρόνος σταμάτησε στα λασπωμένα χαρακώματα.
