Οι Δήμαρχοι της περιόδου 1917-1925

ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ

Ο Ξενώνας των Ζαρκινών, αργότερα υφαντουργείο Γ. Πατσάλη, κοντά στη δεξιά όχθη του Πηνειού, σε ερειπιώδη κατάσταση μετά τον πυρκαγιά του 1925. Λεπτομέρεια από επιστολικό δελτάριο του Νικ. Κουρτίδη (Nicourt). 1935 περίπου

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου ([e-mail])

Οι πολιτικές ανωμαλίες, οι οποίες συντάραξαν την Ευρώπη και την Ελλάδα το διάστημα από τις δημοτικές εκλογές του 1914 και μετά (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, διχασμός, Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, στρατιωτικά κινήματα, κ.λπ.), είχαν επίπτωση και στις τακτικές δημοκρατικές εκλογικές διαδικασίες στην τοπική αυτοδιοίκηση. Αποτέλεσμα; Οι επόμενες εκλογές να διεξαχθούν στις 25 Οκτωβρίου 1925, έντεκα χρόνια μετά τις προηγούμενες και ενώ τη χώρα εξουσίαζε τότε η δικτατορία του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου. Βέβαια λίγους μήνες αργότερα τον ανέτρεψε ένας άλλος στρατηγός, ο Γεώργιος Κονδύλης. Κατά το διάστημα αυτό των ένδεκα ετών κατέλαβαν τον τίτλο του πρώτου πολίτη της Λάρισας πέντε (5) δήμαρχοι. Για την προσωπικότητα και τη θητεία των άγνωστων αυτών στην πλειονότητά τους δημάρχων θα ασχοληθούμε στα επόμενα σημειώματά μας.
Κατά τις δημοτικές εκλογές της 14ης Φεβρουαρίου 1914 δήμαρχος εκλέχθηκε στην πόλη μας ο Μιχαήλ Σάπκας, με το έργο του οποίου ασχοληθήκαμε πολλές φορές. Περί τα τέλη Μαΐου του 1917 τα γαλλικά στρατεύματα της Αντάντ κατά την πορεία τους προς την Αθήνα, είχαν προσεγγίσει τη Λάρισα. Ο Σάπκας, γνωστός αντιβενιζελικός, φοβούμενος ακόμη και τη σωματική του ακεραιότητα, εγκατέλειψε μυστικά τη Λάρισα και κατευθύνθηκε στην Αθήνα [1]. Με την εγκατάσταση των Γάλλων στην πόλη, οι πολιτειακοί, πολιτικοί, δημαρχιακοί, ακόμη και θρησκευτικοί παράγοντες, ιδίως όσοι είχαν επιδείξει έντονη φιλοβασιλική συμπεριφορά, απομακρύνθηκαν. Καθαιρέθηκε ο νομάρχης Κρίτσας. Επίσης ανώτεροι στρατιωτικοί του Στρατηγείου της Λάρισας, ο αιρετός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας, που εν τω μεταξύ είχε διαφύγει και ολόκληρο το Δημοτικό Συμβούλιο είχαν κηρυχθεί έκπτωτοι. Στη θέση τους διορίσθηκαν από την Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης και τη Γαλλική Στρατιωτική Διοίκηση, με την υπόδειξη βενιζελικών παραγόντων της Λάρισας, νέοι άρχοντες. Στη θέση του νομάρχη τοποθετήθηκε ο Αχιλλέας Καλεύρας, δήμαρχος ο ιατρός Κωνσταντίνος Βλάχος, πολιτικός αντίπαλος του Σάπκα στις προηγηθείσες εκλογές του 1914 και αδελφός του γερουσιαστή Γεωργίου Βλάχου, εν ενεργεία στελέχους του κόμματος του Βενιζέλου. Με την επικράτηση των Γάλλων στη Λάρισα, ο τελευταίος διετέλεσε πολιτικός σύμβουλος του στρατηγού Venel, ο οποίος είχε διορισθεί από την Αντάντ διοικητής των Γαλλικών δυνάμεων στη Θεσσαλία με έδρα τη Λάρισα [2]. Μάλιστα ο Γεώργιος Βλάχος μαζί με τον βουλευτή των Φιλελευθέρων Πελοπίδα Αγγελίδη και άλλους φίλα προσκείμενους προς τον Βενιζέλο, υποδέχθηκαν στις 30 Μαΐου (12 Ιουνίου με το Νέο Ημερολόγιο που χρησιμοποιούσαν οι Γάλλοι) τα γαλλικά στρατεύματα στην πύλη της γέφυρας του Αλκαζάρ. Φυσικά καθαιρέθηκε και το εκλεγμένο Δημοτικό Συμβούλιο και αντικαταστάθηκε από διορισμένη επταμελή Δημαρχιακή Επιτροπή από Λαρισαίους, μέλη του κόμματος των Φιλελευθέρων. Συνελήφθη και εξορίσθηκε ακόμη και ο Μητροπολίτης Λαρίσης και Πλαταμώνος Αρσένιος (1914-1935), επειδή ως συνοδικός συμμετείχε, και μάλιστα ενεργά, στο «ανάθεμα» του Βενιζέλου. Ως τοποτηρητής του τοποθετήθηκε ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός.
Από τη δράση του διορισμένου δημάρχου Κων. Βλάχου μπορούμε να αναφέρουμε τη συμβολή του στην πλακόστρωση της Κεντρικής πλατείας Θέμιδος, την κατασκευή και συντήρηση μεγάλου μέρους του οδικού δικτύου της πόλης, την αποξήρανση ενός μόνιμου και ανθυγιεινού έλους στη συνοικία Πέρα Μαχαλά, τη δενδροφύτευση στις όχθες του Πηνειού με δενδρύλλια από την Αβερώφειο Γεωργική Σχολή και το σιδηροδρομικό Αγροκήπιο του Βελεστίνο κ.ά. Ένα σημαντικό επίσης ζήτημα, το οποίο απασχόλησε τη Δημοτική Αρχή ήταν και ο ξενώνας των Ζαρκινών που είχε κατασκευάσει ο ευεργέτης της Λάρισας Ιωάννης Κουτλιμπανάς στα τέλη του 19ου αιώνα στον Αρναούτ Μαχαλά (συνοικία Αγ. Αθανασίου). Επειδή σαν ξενώνας δεν μπόρεσε να λειτουργήσει, το κτίριο δωρίθηκε στον Δήμο και αυτός με τη σειρά του το παραχώρησε με ενοίκιο στον βιομήχανο Γεώργιο Πατσάλη με την προοπτική να εγκαταστήσει σ’ αυτό εργοστάσιο υφαντουργίας [3]. Το ίδιο κτίριο είχε ζητήσει και μάλιστα με μεγαλύτερο ενοίκιο ο καπνέμπορας της Λάρισας Κ. Μπαλταδώρος για να το μετατρέψει σε καπναποθήκη, αλλά ο Νομάρχης προτίμησε την περίπτωση του εργοστασίου, λόγω της απασχολήσεως σε αυτό υπερεκατό υφαντριών απόρων οικογενειών της πόλης «…με την συμφωνίαν όπως ούτος εγκαταστήσει εις αυτό ειδικόν υφαντουργείον διά μηχανημάτων και ουχί διά αργαλειών» [4].
Το 1918 ιδρύθηκε από μια ομάδα προοδευτικών ανθρώπων η «Ένωση Λαρισαίων Διανοουμένων» που έφερε τη γαλλική ονομασία «Κλαρτέ». Είχε προηγηθεί η κατάληψη της Λάρισας από τα γαλλικά στρατεύματα της Αντάντ στα τέλη Μαΐου του 1917, τα οποία έμειναν για αρκετό διάστημα στην πόλη. Η συναναστροφή των γαλλομαθών Λαρισαίων μαζί τους καλλιέργησε την ιδέα της ίδρυσης του σωματείου κατά τα πρότυπα παρόμοιας πνευματικής οργάνωσης των Παρισίων και τα μέλη της ενστερνίσθηκαν τα σοσιαλδημοκρατικά ιδεώδη και τις ανθρωπιστικές ιδέες. Την πρώτη διοίκηση της Ένωσης Κλαρτέ αποτελούσαν κυρίως γαλλοαναθρεμμένοι Λαρισαίοι με επικεφαλής τον καθηγητή Γεώργιο Δούβλη και μέλη τούς Αλέξιο Σούρλα, Γρηγόριο Μελίδη, Αμαλία Παπασταύρου, Ελένη Τέτση-Καρακίτου (τη γνωστή με το ψευδώνυμο La Rebelle), Γ. Παπαδημητρίου δάσκαλο και Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδου. Στους κόλπους της περιλάμβανε όλες τις προοδευτικές δυνάμεις της Λάρισας που σκοπός τους ήταν να βελτιώσουν τη θέση των λαϊκών μαζών. Σύντομα ο πνευματικός και κοινωνικός κύκλος της «Κλαρτέ» διευρύνθηκε και με την υποστήριξη του δημάρχου Κωνσταντίνου Βλάχου, ο οποίος θεωρούσε την Ένωση των Διανοουμένων ένα σωματείο φιλελεύθερων αρχών, τη βοήθησε όσο μπορούσε, ώστε να εκπληρώσει τον προορισμό της. Της πρόσφερε δωρεάν στέγη στα κτίσματα του Κήπου των Ανακτόρων, όπου υπήρχαν παλιά τα βασιλικά ανάκτορα και στάθηκε βοηθός και οικονομικός συμπαραστάτης στις προσπάθειες ίδρυσης Νυκτερινής Σχολής για αγράμματους πτωχούς νέους, της δημιουργίας γυναικείου σχολείου εργατριών και άλλων πρωτοβουλιών.
Στις εθνικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 η αποτυχία του κόμματος των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο υποχρέωσε τον Κωνσταντίνο Βλάχο να υποβάλει τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους την παραίτησή του από τη Δημαρχία. Όλοι οι διορισμένοι από τους βενιζελικούς δήμαρχοι προσκλήθηκαν από την Κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος με πρωθυπουργό τον Δημήτριο Ράλλη να παραιτηθούν και στη θέση τους να επανέλθουν οι εκτοπισθέντες το 1917. Στη Λάρισα όμως ο Μιχαήλ Σάπκας είχε εκλεγεί βουλευτής στις εθνικές εκλογές και προτίμησε τη βουλευτική έδρα από τη δημαρχιακή καθέδρα. Ο Κων. Βλάχος νυμφεύθηκε στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 20ού αι. την πανέμορφη κόρη του μεγαλογαιοκτήμονα της Λάρισας Ζουζούκη. Μαζί της απέκτησε τέσσερα τέκνα, έναν γιο και τρεις κόρες. Ο γιος του Δημήτριος (Μίμης) ακολούθησε την πορεία του πατέρα του και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετεκπαιδεύθηκε στο Παρίσι, αλλά το 1931 πέθανε σε νεαρή ηλικία. Η μεγαλύτερη κόρη του Μαρίκα πήρε την ομορφιά της μητέρας της, γι’ αυτό και στα καλλιστεία που διοργανώθηκαν κατά τη διάρκεια του χορού της Τοπικής Επιτροπής της Ενώσεως Συντακτών, ο οποίος έγινε το 1929, η Μαρίκα Βλάχου αναδείχθηκε «Μις Λάρισα». Γύρω στα 1930 ο Κων. Βλάχος μετακόμισε οικογενειακώς στην Αθήνα, όπου και απεβίωσε το 1936, ενώ ο αδελφός του Γεώργιος δεν είχε νυμφευθεί και παρέμεινε στη Λάρισα [5].
Το σπίτι των αδελφών Βλάχου βρισκόταν στην οδό Γεωργάκη Ολυμπίου (τη σημερινή Ίωνος Δραγούμη). Ανατολικά συνόρευε με το κτίριο του Γεωργίου Νικόδημου, το οποίο καταλάμβανε τη γωνία Ίωνος Δραγούμη με τη σημερινή οδό Παπαναστασίου, στέγαζε για χρόνια τις υπηρεσίες της Νομαρχίας Λαρίσης και κατόπιν δωρεάς του ιδιοκτήτη είχε περιέλθει στην ιδιοκτησία της Δημοτικής Αρχής. Μεταπολεμικά και επί δημαρχίας Δημητρίου Χατζηγιάννη, η οικία των αδελφών Βλάχου αγοράσθηκε από τον Δήμο. Στη θέση των δύο αυτών κτιρίων (Νικόδημου και Βλάχου) ανεγέρθηκε κατόπιν ενεργειών του δημάρχου Δημ. Χατζηγιάννη το σημερινό Δημαρχιακό Μέγαρο.
---------------
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Μιχαήλ Σάπκας, ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα (2013), σελ. 107-110.
[2]. Το στρατηγείο του εγκατέστησε στον όροφο του μεγάρου Κατσαούνη στη νότια πλευρά της Κεντρικής πλατείας.
[3]. Ήδη από τον Νοέμβριο του 1888 ο Γ. Πατσάλης είχε ανοίξει «Μέγα Υφαντουργικόν Κατάστημα» στην οδό Ακροπόλεως (Παπαναστασίου), απέναντι περίπου από το σημερινό ξενοδοχείο «Διβάνη Παλλάς». Γρηγορίου Αλέξανδρος. Λαίδη Όλγα Έγερτον (1863-1947). Η προσφορά της στους Θεσσαλούς πρόσφυγες την περίοδο 1897-1898, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 17ης Φεβρουαρίου 2019.
[4]. Καλογιάννης Βάσος. Η Χρυσή Βίβλος του Δήμου Λαρίσης. Από τη μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλικής πρωτευούσης. Λάρισα (1963), σελ. 214.
[5]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Ο Δήμαρχος Κωνσταντίνος Βλάχος., εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 31ης Δεκεμβρίου 2014. Του ιδίου: «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα», Λάρισα (2016), σελ. 227-230.