Περιγραφή του Τυρνάβου και της Λάρισας

Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α’ ΤΟ 1881 ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ-B’

Τα Ανάκτορα της Λάρισας πνιγμένα μέσα στο πράσινο, όπως ήταν περί το 1900. Φωτογραφία από το επιστολικό δελτάριο αριθμ. 242 της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου ([e-mail])

Ολοκληρώνουμε σήμερα την περιγραφή της πρώτης επίσκεψης του Βασιλιά Γεωργίου Α’ στη Λάρισα, η οποία διήρκησε από την Τετάρτη 7 μέχρι τη Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 1881, οπότε αναχώρησε για Φάρσαλα.
Την Παρασκευή 9 Οκτωβρίου 1881, στη 1 το μεσημέρι και μετά το πρόγευμα, αναχώρησε ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ με τον στρατηγό Σκαρλάτο Σούτσο και τη συνοδεία του με άμαξες για να επισκεφθεί τον Τύρναβο. Ο συγγραφέας καταγράφει ονομαστικά τα χωριά από τα οποία πέρασε η πομπή: Κιόσκι, Γιάννουλη, Οτζάκ-Κιόι, Βαβά Οζάκ, Δένδρα. Φθάνοντας στα περίχωρα του Τυρνάβου συνάντησαν «παμμέγιστον Στρατώνα επί της αριστεράς πλευράς της οδού, προ του οποίου υψούται αψίς μεγαλοπρεπής εκ λευκού υφάσματος. Προ της αψίδος αναμένουσιν ο Δήμαρχος της πολίχνης, η Διευθύντρια του Παρθεναγωγείου μετά των κορασίων λευχειμονούντων (ντυμένα στα λευκά) και πλήθος πολιτών με αναπεπταμένας σημαίας. Ο δήμαρχος προσεφώνησε τον Βασιλέα. Τα κοράσια ψάλλουσι». Στη συνέχεια διέρχονται «γέφυρα μεγίστη 16 αψίδων επί του Τιταρησίου. Η γέφυρα αύτη είναι τουρκικής κατασκευής, κτισθείσα υπό του Βελή πασά. Διερχόμενοι τας οδούς της πολίχνης καλυπτόμεθα υπό ανθέων δι’ ών αι γυναίκες ραίνουσιν εκ των παραθύρων την Α. Μ. Ο ενθουσιασμός των κατοίκων είναι μέγιστος. Είδον γραίαν κλαίουσαν υπό χαράς». Η πομπή κατευθύνθηκε στο Μητροπολιτικό Μέγαρο, όπου αναπαύθηκε για λίγο ο Βασιλιάς και εκεί υποδέχθηκε τη Διευθύντρια του Παρθεναγωγείου με τις μαθήτριες, οι οποίες του υπέβαλλαν τα σέβη των, ζητωκραύγασαν υπέρ της Βασιλικής οικογενείας και έψαλλαν διάφορα άσματα.
Περιγραφή του Τυρνάβου:
«Ο Τύρναβος κείται επί των υπωρειών του όρους Λουσφάκι, επί της αριστεράς όχθης του ποταμού Τιταρησίου, του επιλεγομένου Ξηριά και Ξηράγι, όστις διοχετεύει ως κύριον παραποτάμιον του Πηνειού τα εκ των ανατολικών πλευρών του Ολύμπου και τα εκ δυτικών του όρους Αρμάδες (του αρχαίου Κυφού)[1] κατερχόμενα ύδατα. Εκτίσθη υπό του κατακτητού της Θεσσαλίας Τουραχάν μπέη. Κατοικείται υπό 5.500 κατοίκων ως έγγιστα, εξ ών 300 έως 400 Τούρκοι. Ο πληθυσμός του όλου Δήμου ανέρχεται εις 15.000. Αι οικίαι είναι πενιχραί και αι οδοί λιθόστρωτοι και σκολιαί. Υπό το όρος Λουσφάκι και επί λόφου κείται η Μονή του Προφήτου Ηλιού, εις ήν διαμένει είς (ένας) μοναχός, αριστερά δε της Μονής υπάρχει οδός ανερχομένη επί της κορυφής του όρους, ένθα το σύνορον των δύο κρατών. Επί του διασέλου (αυχένας του όρους) φαίνονται δύο σκοποί Τούρκοι. Δεξιά της πολίχνης υπάρχει οδός επί του όρους, άγουσα εις Ελασσόνα μέσω Δερβέν-Μελούνα[2], αριστερά δε ετέρα υπό το όρος Σιδηροπάλουκον, άγουσα εις Δαμάσι. Η μεν επί του όρους, η δε επίπεδος. Αμφότεραι αποτελούσι σημεία στρατηγικά. Εν τη πολίχνη ταύτη υπήρχε διάσημος Σχολή ιδρυθείσα το 1730 [3], εν τη οποία εμαθήτευσεν ο Κούμας. Σήμερον έχει εκτός του Παρθεναγωγείου, εν Σχολείον Ελληνικόν αρρένων και δύο δημοτικά, συντηρούμενα εκ των εκκλησιαστικών κτημάτων (βακουφίων). Προς το μέσον της Μονής του Προφήτου Ηλιού και εντεύθεν αυτής φαίνονται τα ερείπια του μεγάρου του Βελή πασά, υιού του Αλή πασά[4]».
Το Σάββατο 10 Οκτωβρίου ήταν προγραμματισμένη εκδρομή προς τα Τέμπη. Όμως βροχή διαρκείας η οποία άρχισε από τα μεσάνυχτα αναγκαστικά τη ματαίωσε.
Την Κυριακή 11 Οκτωβρίου στις 6 το απόγευμα ο ειρηνοδίκης Λαρίσης Απόστολος Μαλαχατόπουλος, ο οποίος εκτελούσε τότε και χρέη Συμβολαιογράφου, επισκέφθηκε την οικία του Χουσνή μπέη όπου κατέλυε κατά την παραμονή του στη Λάρισα ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ με τους αυλικούς του. Εκεί συντάχθηκε το συμβόλαιο αγοράς της εν λόγω οικίας από τον τελευταίο[5]. Τον Βασιλιά εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Καλίνσκης, επιμελητής της Βασιλικής Χορηγίας, ενώ τον Χουσνή μπέη, ο οποίος είχε επιστρέψει μόνιμα στην Κωνσταντινούπολη, ο αδελφός του Χαηρή μπέης.
Περιγραφή της Λαρίσσης:
Η Λάρισα κειμένη παρά την δεξιάν όχθην του Πηνειού ποταμού, επί ελαφράς κλιτύος προς αυτήν, έχει προς βορράν τον Όλυμπον, αι κορυφαί του οποίου είναι άνυδροι και ξηραί και βορειοανατολικώς την Όσσαν (Κίσσαβον). Η προς το Θεσσαλικόν πεδίον μεσημβρινή πλευρά της Όσσης είναι ξηρά, συνισταμένη εκ τιτανολίθου και μόνον νομαί τινες υπάρχουσιν, ένθα βόσκουσι ποίμνια. Η αρκτική όμως πλευρά αυτού έχει άφθονον βλάστησιν. Κατά τας υπωρείας του όρους υπάρχουσι δάση καστανεών και πλατάνων, ανωτέρω δε οξείαι (οξιές), ενιαχού δε ελάτη και φιλύραι (φλαμουριές).
Είναι πολις αρχαιοτάτη, υπό πλείστων αναφερομένη συγγραφέων. Εκτίσθη υπό του Λαρίσου, υιού του Πελασγού και ήτο η επισημοτέρα πασών των φερουσών το αυτό όνομα πόλεων. Το όνομα Λάρισα είναι Πελασγικόν και σημαίνει Ακρόπολις. Πολλαί τοιαύται υπήρχον, ως λ. χ. εν Κρήτη, εν Μυτιλήνη, εν Φθιώτιδι, η γνωστή Λάρισα η Κρεμαστή και αλλαχού. Εν αυτή έζησε και απέθανε ο Ιπποκράτης. Επί Κωνσταντίνου του Μεγάλου η Λάρισα κατέστη Μητρόπολις, εκ της οποίας εξηρτώντο14 επισκοπαί υπό τον Άγ. Αχίλλιον. Ο νυν μητροπολιτικός ναός ο φέρων το όνομα τούτου, ανηγέρθη προς τιμήν του, πυρποληθείς δε ανοικοδομήθη το 1794 υπό του τότε Μητροπολίτου Διονυσίου Καλλιάρχου. Κατοικείται νυν από 21.000 κατοίκους ως έγγιστα, εκ των οποίων 6.000 Έλληνες, 12.000 Τούρκοι και 3.000 Ισραηλίται. Εξαίρεσιν των άλλων πόλεων παρέχει η Λάρισα ως προς τους Ιουδαίους, οίτινες εν άλλαις πόλεσι θεωρούμενοι ως οι πλουσιώτεροι, ενταύθα εισίν ενδεέστατοι.
Αι οικίαι της πόλεως είναι μονώροφοι, αι πλείσται εκ ξυλοτοίχου (τσατμά), τινές εκ πλίνθων και ολίγισται λιθόκτιστοι. Αι οδοί είναι στεναί, σκολιαί και ακάθαρτοι, αι πλείσται δε λιθόστρωτοι (γκαλντερίμι). Αι πλείσται των οικιών και προπάντων αι Οθωμανικαί, αίτινες διαιρούνται εις ανδρωνίτην και γυναικωνίτην, έχουσιν ευρείς περιβόλους μετά κήπων και δια τούτο η πόλις κατέχει μεγάλην έκτασιν αναλόγως του πληθυσμού. Η πόλις έχει δύο στρατώνες, 4 ναούς, 27 τεμένη, πέντε ελληνικά Σχολεία, έν τουρκικόν, Στρατιωτικόν Νοσοκομείον και 5 πυριτιδαποθήκας. Τα καταστήματα ταύτα είναι άπαντα λιθόκτιστα. Έχει προσέτι και 35 χάνια, εις τα οποία δύνανται να χωρέσωσιν 800 περίπου ίπποι.
Η πόλις έχουσα περιφέρειαν τεσσάρων χιλιομέτρων περιβάλλεται δια τάφρου και προχώματος ή μάλλον σωρών χώματος, επί του οποίου από απόστασιν υπάρχει προμαχητικόν μέτωπον, ένδεκα τοιούτων υπαρχόντων καθ’ όλην την περιφέρειαν. Όλων τούτων δεσπόζει η εντός του προχώματος Ακρόπολις, εκ της οποίας βλέπει τις ορίζοντα θαυμάσιον. Έχει πέντε θύρας φερούσας τα ονόματα Βόλου, Φαρσάλων, Τρικάλων, Τυρνάβου και Αγιάς (Τσάγεζι).
Η Λάρισα έχει, καθώς και τα Τρίκαλα, αγοράν σκεπαστήν[6], υπό την οποίαν δύναται τις να διέλθη εν καιρώ θέρους χωρίς να ενοχληθή υπό των ακτίνων του ηλίου, γίνεται δε καθώς και εις τα Τρίκαλα, εβδομαδιαία αγορά εις ήν πολλοί είναι οι συρρέοντες και πολλά τα πωλούμενα εμπορεύματα.
Οι κάτοικοι της Λαρίσης υδρεύονται εκ του ποταμού, ούτινος το ύδωρ διυλιζόμενον δια τριών πίθων (εις έκαστον οίκον), δεν είναι επιβλαβές όπως εκείνο των Τρικάλων, το κλίμα όμως και ενταύθα δεν είναι υγιεινόν ως εκ των περί την πόλιν ελών και των υπέρ αυτήν ορέων Ολύμπου και Όσσης, εκ των οποίων κατέρχεται ψυχρός άνεμος, μεταβάλλων επαισθητώς την θερμοκρασίαν και προ πάντων εν καιρώ θέρους (;)».
Τη Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 1881 ο Βασιλιάς μετά της συνοδείας του αναχώρησαν εις Φάρσαλα.
------------
[1]. Το βουνό ονομαζόταν Αμάρμπεης και όχι Αρμάδες. Είναι το αρχαίο όρος Κυφός (καμπούρης) κοντά στα ερείπια της αρχαίας πόλης Άζωρος (παλαιότερα ονομαζόταν Βουβάλα). Είναι Περραιβικό βουνό το οποίο περιγράφεται και από τον Στράβωνα.
[2]. Δερβένι. Τουρκική λέξη η οποία σημαίνει στενή διάβαση δια μέσου ορεινών όγκων. Εν προκειμένω, διάβαση Μελούνας.
[3]. Ιδρύθηκε πολύ νωρίτερα, κατά τον 17ο αιώνα.
[4]. Ως γνωστόν το ανάκτορο του Βελή πασά βρισκόταν στην αριστερή όχθη του Τιταρησίου ποταμού, στην περιοχή Τούμπα, αμέσως αριστερά μετά την έξοδο της γέφυρας με κατεύθυνση προς το κέντρο της πόλης του Τυρνάβου.
[5]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Τίτλοι ιδιοκτησίας Ανακτόρων Λαρίσσης. Εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 8ης Αυγούστου 2018, όπου υπάρχει καταγεγραμμένο ολόκληρο το συμβόλαιο.
[6]. Είναι η πρώτη φορά που συναντώ την αγορά αυτή και δεν μπορώ να εντοπίσω πού ακριβώς βρισκόταν.