Αμφιβάλλω αν υπάρχουν σήμερα Λαρισαίοι οι οποίοι να γνωρίζουν που βρίσκεται αυτή η πλατεία. Μάταια θα ψάξουν να την ανακαλύψουν στον χάρτη της Λάρισας. Εν τούτοις είναι κεντρικότατη και γνωστή ίσως σε ορισμένους παλιούς Λαρισαίους της περιοχής. Βρίσκεται στην αρχή της οδού Κύπρου, στο σημείο όπου συμβάλλουν πέντε δρόμοι, οι: Νικηταρά, 23ης Οκτωβρίου, 28ης Οκτωβρίου, Κύπρου και Όγλ. Στην πραγματικότητα δεν έχει το εύρος μεγάλης πλατείας, αλλά πρόκειται για μια συνάντηση-διασταύρωση πέντε πολυσύχναστων δρόμων, χωρίς θέσεις πρασίνου και χώρων αναψυχής, όπως οι άλλες πλατείες της πόλης. Γι' αυτό και απ' όσο γνωρίζω ο χώρος αυτός δεν έχει μέχρι σήμερα ονοματοθετηθεί.
Όμως ποιος και πότε βάπτισε την πλατεία αυτή με το παράξενο όνομα "Σιάουλο"; Από καιρό αναζητούσα την ετυμολογία της λέξεως. Φαίνεται να έχει τουρκική προέλευση, αλλά κάθε ερευνητής έδινε και τη δική του εξήγηση. Αφού πρώτα θα παραθέσω τις διάφορες παραλλαγές με τις οποίες βρίσκεται η ονομασία αυτή στις διάφορες πηγές (Σιάουλο, Σιάουλου, Σιάουγλου, Σιάχογλου, Σάουλου, και άλλες παραφθορές της ίδιας ρίζας), θα αναφέρω μερικές εκδοχές προέλευσης της ονομασίας της:
-- Λέγεται ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας κάποιος Εβραίος ονόματι Σαούλ διατηρούσε στο σημείο αυτό ένα παπλωματάδικο και από την παραφθορά του ονόματος προήλθε η λέξη Σιάουλο. Η εκδοχή αυτή δεν φαίνεται πειστική, γιατί όπως αναφέρθηκε πρόκειται για τουρκικής λέξεως προέλευση.
-- Η πλατεία πήρε το όνομα από έναν παντοπώλη με το επίθετο Σιάουλος. Είχε το κατάστημά του στη γωνία των οδών Κύπρου και 28ης Οκτωβρίου, εκεί όπου σήμερα είναι ένα μικρό κατάστημα με γλυκίσματα και λουκουμάδες και ένα ιχθυοπωλείο[1]. Έτσι ο κόσμος σιγά-σιγά συνήθισε να λέει το μπακάλικο του Σιάουλου, ταυτίζοντας την τοποθεσία με το όνομά του[2]. Όμως και αυτή η εκδοχή δεν στέκει, γιατί είναι γνωστό ιστορικά ότι ο παντοπώλης λεγόταν Πράττος και όχι Σιάουλος, και επειδή ήταν ο μοναδικός, ταυτίστηκε με την πλατεία Σιάουλο. Αργότερα (1932-33) το παντοπωλείο Νικ. Πράττου το βρίσκουμε στην αρχή της οδού Πανός.
--Ο Κώστας Περραιβός[3], αναφέρει ότι το Σιάουλο είναι παραφθορά σύνθετης λέξης, η οποία προέρχεται από το Σαχ και Ογλού. Η πρώτη είναι αραβικής προέλευσης και σημαίνει βασιλιάς. Και οι Τούρκοι τον Σουλτάνο τους τον αποκαλούσαν Πατισάχ, που σημαίνει υπερβασιλέας, αυτοκράτορας. Δεν αποκλείεται στην περιοχή αυτή να κατοίκησε κάποιο από τα πολλά βασιλοπαίδια που αποκτούσαν οι Σουλτάνοι με τις παλλακίδες τους. Είναι γνωστό ότι οι παλιοί Τούρκοι είχαν το δικαίωμα να διατηρούν χαρέμι με πολλές επίσημες και μη γυναίκες. Ο Σουλτάνος απ’ όλες ξεχώριζε μία ως επίσημη βασίλισσα, τη Βαλιντέ χανούμ. Ο γιος τους ανακηρυσσόταν διάδοχός του. Όλα τα άλλα παιδιά που γεννιόταν με τις άλλες γυναίκες του βασιλικού χαρεμιού είχαν τον τίτλο των πριγκίπων και αποκαλούνταν Σαχ-Ογλού. Τα παιδιά αυτά όταν μεγάλωναν έπαιρναν διάφορα αξιώματα (στρατιωτικοί και πολιτικοί διοικητές, στρατηγοί και ανώτεροι ιερωμένοι). Ίσως λοιπόν κάποιος τέτοιος να ήλθε στη Λάρισα, άγνωστο πότε, να έμεινε εκεί γύρω στην πλατεία και οι Τούρκοι όταν αναφερόταν σ’ αυτή την έλεγαν Σαχ-Ογλού, ενώ οι Έλληνες σε «Σιάουλο» κατά παραφθορά.
-- Η επικρατέστερη όμως εξήγηση του όρου "Σιάουλο" ανήκει στον Θεόδωρο Παλιούγκα, ιστορικό ερευνητή της περιόδου της τουρκοκρατίας στη Λάρισα, ο οποίος ουσιαστικά δέχεται μεν την προηγηθείσα εκδοχή, η οποία όμως στηρίζεται στην παρουσία του "Τζαμί Sahoglou" (Τέμενος του γιου του Σαχ) που υπήρχε επί τουρκοκρατίας κοντά στην ανατολική πλευρά της Πλατείας Ανακτόρων (Πλατεία Νέας Αγοράς)[4].
Εν συνεχεία θα περιγράψουμε, όσο αυτό είναι δυνατό, τα κτίρια της γύρω περιοχής της πλατείας Σιάουλο. Στη γωνία των σημερινών οδών Νικηταρά και 23ης Οκτωβρίου βρισκόταν από την περίοδο της τουρκοκρατίας ένα τούρκικο «σαράϊ» το οποίο ανήκε στον πασίγνωστο στους παλιούς Λαρισαίους Χατζήμέτο[5].. Ο Χατζημέτος ήταν ένας από τους πλουσιότερους μπέηδες της Λαρίσης. Εκτός από αυτά που αναφέρθηκαν στην υποσημείωση, είχε και πολλά ακόμη ακίνητα στην πόλη, καθώς και έκταση 25.000 στρεμμάτων (τσιφλίκι) στο Νεμπεγλέρ (Νίκαια). Έμεινε στη Λάρισα μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922. Στα 1951 ήλθε στη Λάρισα ο γιος του, Ομέρ Χατζημέτος, και μαζί με τον τότε δήμαρχο Δημήτριο Καραθάνο που ήταν παιδικοί φίλοι, επισκέφθηκαν το σπίτι όπου γεννήθηκε, και το οποίο το 1951 στέγαζε το παλιό Ορφανοτροφείο. Ας μην ξεχνάμε ότι στην περιοχή αυτή κάθονταν όλοι οι πλούσιοι Οθωμανοί που αποτελούσαν την τουρκική αριστοκρατία. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή σ' αυτά στεγάσθηκαν πολλές προσφυγικές οικογένειες. Τα αρχοντικά αυτά έχουν από καιρό κατεδαφισθεί και στη θέση τους κτίστηκαν πολυώροφες οικοδομές.
Στο ισόγειο του γωνιακού τούρκικου σαράι ιδιοκτησίας Χατζημέτου στη γωνία των οδών Νικηταρά και 23ης Οκτωβρίου που αναφέραμε πιο πάνω, υπήρχε το μαγαζάκι του Χρηστάκη, που αρχικά πουλούσε βότανα και φαρμακευτικά φυτά, αλλά στη συνέχεια έγινε ψιλικατζίδικο. Όταν το κτίριο αυτό το αγόρασε ο Κώστας Σίμος, το γκρέμισε και στη θέση του κατασκεύασε διώροφο οίκημα, στο ισόγειο του οποίου εγκαταστάθηκε το κατάστημα τροφίμων του Χρήστου Καραμπίλια, όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία. Βέβαια στη θέση του τώρα υπάρχει πολυώροφη οικοδομή, καθώς αποτελεί σπάνιο φαινόμενο να συναντήσει κανείς σήμερα στη Λάρισα προπολεμικά κτίσματα.
Στην άλλη γωνία, ανάμεσα στην οδό 23ης και 28ης Οκτωβρίου υπήρχε ένα ισόγειο μαγαζί, το οποίο λειτουργούσε ως καφενείο-εντευκτήριο των προσφύγων που προέρχονταν από τη Θράκη και του είχε δοθεί το όνομα "Καφενείον η Θράκη". Αργότερα στη θέση του λειτούργησε το ζαχαροπλαστείο «Ατλαντίς», ενώ στους υπόλοιπους ορόφους στεγάζεται σήμερα ιδιωτική κλινική. Πλάϊ από το καφενείο "Η Θράκη", επί της 23ης Οκτωβρίου, υπήρχε ένα ημιδιώροφο καλοφτιαγμένο κτίριο που χρησίμευε ως κατοικία του Σαρμουσάκη, του ανθρώπου που είχε δημιουργήσει μία από τις σπουδαιότερες καπνοβιομηχανίες που υπήρχαν στην παλιά Λάρισα και ο οποίος μάλιστα διατηρούσε υποκατάστημα και στην Αθήνα.
Στη φωτογραφία που δημοσιεύεται, διακρίνεται στη γωνία της οδού Κύπρου και Όγλ μια όμορφη διώροφη οικοδομή ιδιοκτησίας Ντούλα, στο ισόγειο της οποίας λειτουργούσε προπολεμικά ο φούρνος του ιδιοκτήτη της οικοδομής. Στην εποχή του ο φούρνος του Ντούλα είχε τη φήμη ότι έκανε το καλύτερο ψωμί στην περιοχή, αλλά όταν ο ιδιοκτήτης του πέθανε σε νεαρή ηλικία, τη λειτουργία του συνέχισε η γυναίκα του, η οποία παντρεύτηκε τον γείτονά της Στέφανο Χάψα, ο οποίος στην απέναντι ακριβώς γωνία διατηρούσε αποθήκη εγχωρίων προϊόντων και μαζί συνέχισαν τη λειτουργία του φούρνου. Εδώ και χρόνια στη θέση αυτή υψώνεται μια πολυώροφη απρόσωπη οικοδομή.
----------------------------------------------------------
[1]. Όταν έκλεισε το παντοπωλείο, στο σημείο αυτό αναπτύχθηκε το φαρμακείο του Βασιλείου Χρ. Κυλικά, εξαδέλφου του επίσης φαρμακοποιού Βάσου Στεφ. Κυλικά, το κατάστημα του οποίου υπάρχει εν λειτουργία μέχρι και σήμερα. Με τον καταστρεπτικό σεισμό του 1941 το κατάστημα αυτό καταστράφηκε ολοσχερώς και ο Βασίλειος Χρ. Κυλικάς μετακόμισε στην Αθήνα, όπου δημιούργησε δική του φαρμακευτική εταιρεία.
[2]. Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός),Μια πλατεία άγνωστη στους Νεολαρισινούς, εφ. "Λάρισα", φύλλο της 12ης Μαρτίου 1973.
[3]. Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός), Ό,τι δεν ξεχνούν οι παλιοί Λαρισινοί, εφ. "Λάρισα", φύλλο της 2ας Απριλίου 1973.
[4]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Α’, Λάρισα (1996) σελ. 209-210.
[5]. Ήταν για πολλά χρόνια μουφτής των Τούρκων της Λάρισας και πρόεδρος της Μουσουλμανικής Κοινότητας. Δικής του ιδιοκτησίας ήταν στη Λάρισα και πολλά άλλα κτίσματα, όπως η Λέσχη Ασλάνη στο σημείο όπου σήμερα στεγάζεται η Στρατιωτική Λέσχη, ένα τεράστιο σε μέγεθος κονάκι επί της σημερινής 23ης Οκτωβρίου, απέναντι από το φωτογραφείο της Βάνιας Τλούπα, όπου ήταν η κατοικία του και μεταπολεμικά στεγάσθηκε για κάποιο διάστημα το Ορφανοτροφείο Θηλέων Λαρίσης, η αποθήκη Αρσενίδη, η οποία βρισκόταν πιο κάτω, επί της οδού Λάμπρου Κατσώνη, όπου στεγάσθηκε αργότερα το πρακτορείο αυτοκινήτων Αγιάς, και πολλά άλλα.
* Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
