Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος του σημειωματάριου της Αγγελικής Γκατζώγια, συζύγου του δημοσιογράφου Θρασύβουλου Μακρή:
« --1911. Αυγούστου 8. Μετέβην εις Τήνον (δεύτερον ταξείδιον) δια την πανήγυριν της Ευαγγελιστρίας, μετά της μητρός μου και της εορταζούσης Λίτσας μας.
--1912. Γενομένης επιστρατεύσεως την 17ην Σεπτεμβρίου, εκηρύχθη ο Ελληνοτουρκικός (και των λοιπών Βαλκανικών κρατών κατά της Τουρκίας) πόλεμος την 4ην Οκτωβρίου, την 5ην καταληφθείσης της Ελασσώνος, την 12ην της Κοζάνης, την 26ην της Θεσσαλονίκης και την 21. 2. 1913 των Ιωαννίνων.
--1917. Μαΐου 30, ημέραν Τρίτην και ώραν 8ηνπρωϊνήν, γαλλικός στρατός υπό τον στρατηγόνΜπενέλ κατέλαβε την Λάρισσαν.Υπό του αυτού στρατού κατελήφθη και η υπόλοιπος Ελλάς, διαιρεθείσα εις Βενιζελικήν και Κωνσταντινικήν. Ο Βενιζέλος ίδρυσε κυβέρνησιν εν Θεσσαλονίκη, εξεδιώχθη δε ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος. Την 31ην Μαΐου συνελήφθη ο Θρασύβουλος, δια να σταλή με άλλους 57 εις Μυτιλήνην[1]. Αφέθη ελεύθερος όμως, ως Βενιζελικός, την επομένην, ώραν 10ην νυκτερινήν.
--1919. Ιανουαρίου 25, επωλήσαμεν την πατρικήν μου οικίαν και το ελεύθερον μικρόν οικόπεδον αυτής, του υπολοίπου ρυμοτομηθέντος.
--1920. Περί τα τέλη Νοεμβρίου επήγα εις Αθήνας, παρευρεθείσα εις την επάνοδον του Βασιλέως Κωνσταντίνου[2] την 6ην Δεκεμβρίου.
--1923. Περί τα μέσα Φεβρουαρίου μετέβην εις Αθήνας , όπου διέμεινα εις την ΠέπηνΘεμιστ. Σαρμουσάκη 25 ημέρας.
--1925. Τον Ιούνιον η Λίτσα μας επήρε το απολυτήριον του Γυμνασίου, τον Σεπτέμβριον δε διωρίσθη εις την Τράπεζαν Αθηνών[3] , υπό διευθυντήν τον Αχιλ. Καλεύρα[4].
--1929. Την 27ην Ιουλίου ημέρα Σάββατον, η Λίτσα μας προσβληθείσα υπό κακοήθους τύφου, απεβίωσε την 8ην Αυγούστου, ημέραν Πέμπτην, ώραν 7.10 μ.μ. εν ηλικία 22 ετών.
--1935. Επιδιορθώσαντες το κάτω πάτωμα της οικίας του Κων. Μακρή[5], εγκατεστάθημεν εν αυτή τον Μάϊον 7ην.
--1937. Η μητέρα μου Βασιλική Γκατζώγια, την 21ην Νοεμβρίου, ημέραν Κυριακήν (Εισόδια της Θεοτόκου), ησθένησεν εκ γρίππης, διαμείνασα κλινήρης ημέρας 48.
--1938. Την 5ην Ιανουαρίου, ώραν 6ηνεσπερινήν, απεβίωσεν η μητέρα, κηδευθείσα την επομένην ημέραν των Θεοφανείων, ώρα 4 μ.μ.
--1940. Οκτωβρίου 28, την πρωϊαν της Δευτέρας, εκηρύχθη ο Ελληνοιταλικός πόλεμος υπό του πρωθυπουργού Ιωάν. Μεταξά.
Την 21ην Δεκεμβρίου, ημέραν Σάββατον και περί την μεσημβρίαν, τρία ιταλικά αεροπλάνα επιδραμόντα, εβομβάρδισαν την Λάρισσαν και επέφερον αρκετάς καταστροφάς εις πολλάς οικίας και μαγαζία, αφήσαντα και 107 θύματα, τα πλείστα εις την κεντρικήν πλατείαν[6].
--1941. Την 1ην Μαρτίου, ημέραν Σάββατον και ώραν 6ηνπρωϊνήνεγένετο φοβερός σεισμός, καταστρέψας πολλάς οικίας και κτίρια.
Την επομένην (Κυριακήν) ανεχωρήσαμεν εις Αγυιάν[7], εγκαταλείψαντες την κατερειπωμένην οικίαν Ν. Νταμπασούλη, όπου διαμένομεν από του Μαΐου του 1938.
Το Σάββατον του Λαζάρου 12ην Απριλίου, η Γερμανία εκήρυξε τον πόλεμον και τα στρατεύματά της εισήλθον εις Λάρισαν την Κυριακήν του Πάσχα (20 Απριλίου).
Οι Άγγλοι φεύγοντες ανετίναξαν δια δυναμίτιδος την μεγάλην Βυζαντινήν γέφυραν του Πηνειού.
Μετά διμηνον εν Αγυιά παραμονήν επανήλθομεν εις Λάρισαν, εγκατασταθέντες και πάλιν εις την οικίαν του Κων. Μακρή, ολίγον εκ του σεισμού βλαβείσαν.
--1942. Την 7ην Απριλίου επανεδιωρίσθη[8] ο Θρασύβουλος εις την Δημοτικήν Βιβλιοθήκην, εξ’ ής είχεν απολυθή από της 1ης Μαΐου του 1941.
--1944. Την 23ην Οκτωβρίου, ημέραν Δευτέραν και περί την 3ηνπρωϊνήν, έφυγαν οι Γερμανοί εκ Λαρίσσης, αφού καθ’ όλην την νύκτα της Κυριακής δια δυναμίτιδος κατέστρεψαν τον σιδηροδρ. σταθμόν, τας σιδηροδρομικάς γραμμάς, την γέφυραν του Πηνειού[9], την ετέραν τοιαύτην επί της νέας τοιαύτης κλπ.
Τα εξημερώματα ο κόσμος εξεχύθη εις τας οδούς ζητωκραυγάζων. Την 9ην π.μ. κατέφθασεν δύναμις του Ε.Α.Μ. (Ελλην. Απελευθερωτικόν Μέτωπον)
--1952. Ο Θρασύβουλος έπαθε συμφόρησιν[10] εις τας 16 Ιουλίου 1947, ημέραν Τετάρτην, ώρα 8 πρωί. Ο Θρασύβουλος απέθανε το 1952, 8 Ιανουαρίου, ημέρα Τρίτη, ώρα 3.30 (το πρωί) και εκηδεύθη το απόγευμα…».
Εδώ σταματάει απότομα το ημερολόγιο στο οποίο η Αγγελική Μακρή κατέγραφε τις καθημερινές στιγμές ενός άλλοτε ευχάριστου και άλλοτε ταραχώδους βίου που πέρασε με τον σύντροφο της ζωής της Θρασύβουλο. Το γεγονός όμως που κλόνισε και τους δύο ήταν ο θάνατος της 22χρονης κόρης τους Λίτσας το 1929, ο οποίος άλλαξε τελείως τη ζωή τους. Από τότε, χωρίς τέκνα πλέον, χάθηκε το γέλιο από τα χείλη τους…
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο καταγράφει μπροστά τα ερείπια του καφενείου «Παράδεισος» έπειτα από τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς του 1941. Στο βάθος το ξενοδοχείο «Ολύμπιον», νεόδμητο τότε, άντεξε τις δοκιμασίες. Η απεικόνιση αυτή προέρχεται από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ.
[1]. Την ημέρα αυτή έγινε και η γνωστή «Μάχη της Σημαίας» στην περιοχή του σημερινού κλειστού Γυμναστηρίου (Μεζούρλο) μεταξύ μιας στρατιωτικής μονάδας πιστής στον βασιλιά, και γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ η οποία υποστήριζε την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης. Ορισμένοι τοπικοί άρχοντες βασιλικών φρονημάτων, μεταξύ των οποίων και ο δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας, φρόντισαν να φύγουν από την Λάρισα πριν την καταλάβουν οι γάλλοι. Όσοι απ’ αυτούς παρέμειναν, συνελήφθηκαν και μεταφέρθηκαν όμηροι στην Μυτιλήνη, όπως ο βουλευτής Αγιάς Αγαμέμνων Σλήμαν, ο φίλος του επιχειρηματίας Κωνσταντίνος Πάλτσος και πολλοί άλλοι, όπου παρέμειναν 18 περίπου μήνες. Ο Θρασύβουλος Μακρής την τελευταία στιγμή κατόρθωσε να αποδείξει ότι διέπεται από φιλοβενιζελικά αισθήματα και αφέθηκε ελεύθερος.
[2]. Προξενεί κατάπληξη το γεγονός της παρουσίας της γυναίκας του Θρ. Μακρή, δεδηλωμένου αντιβασιλικού, στις εκδηλώσεις για την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου τον Δεκέμβριο του 1920. Απλή περιέργεια ή ίσως δεδηλωμένη ιδεολογική συμπάθεια της Αγγελικής; Ίσως δεν θα το μάθουμε ποτέ.
[3]. Το υποκατάστημα της Τράπεζας Αθηνών βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Παπαναστασίου και Αθανασίου Διάκου. Υπέστη σοβαρές καταστροφές από τον σεισμό του 1941 και μεταπολεμικά ισοπεδώθηκε για να ανεγερθεί το κτίριο του Εφετείου. Μετά την οικοδόμηση του Δικαστικού Μεγάρου στην κεντρική πλατεία, το κτίριο του παλιού Εφετείου κατεδαφίσθηκε και τη θέση του πήρε η οικοδομή που στεγάζει το Ταχυδρομείο.
[4]. Ο Αχιλλέας Καλεύρας, κομματικά ενταγμένος στο κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου, διορίσθηκε το 1917 Νομάρχης Λαρίσης κατά τη διάρκεια του εθνικού διχασμού, μετά την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων στη Λάρισα. Παρέμεινε μέχρι το τέλος του 1920 και επανέκαμψε στη Λάρισα μετά το 1923 ως διευθυντής του υποκαταστήματος της Τράπεζας Αθηνών. Το 1926 διορίσθηκε Γενικός Διοικητής και εν συνεχεία το 1929 υφυπουργός Γενικός διοικητής Ηπείρου. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1973.
[5]. Η οικία του Κωνσταντίνου Μακρή βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Καποδιστρίου και Ρούσβελτ, παρά την Τρίγωνη πλατεία.
[6]. Λεπτομέρειες της μεγάλης καταστροφής της Λάρισας σε έμψυχο και άψυχο υλικό κατά την ιταλική αεροπορική επιδρομή της 21ης Δεκεμβρίου1940 μπορεί κανείς να διαβάσει στο βιβλίο του Γιώργου Ζιαζιά: Χρονικό. Περασμένα και αξέχαστα του πολέμου, της κατοχής και αντίστασης του εμφυλίου, Λάρισα (1998) σελ. 24-28.
[7]. Όλα τα γυναικόπαιδα και αρκετοί ενήλικες, επαγγελματίες και δημόσιοι υπάλληλοι, εγκατέλειψαν τη Λάρισα μετά τον σεισμό της 1ης Μαρτίου και τους ιταλικούς βομβαρδισμούς και κατέφυγαν για ασφάλεια σε γειτονικές κωμοπόλεις και χωριά (Αγιά, Συκούριο, Ραψάνη, κλπ). Γι’ αυτό όταν στις 20 Απριλίου μπήκαν οι γερμανοί στη Λάρισα την βρήκαν ερειπωμένη και άδεια από κατοίκους.
[8]. Ο Θρασύβουλος Μακρής είχε διορισθεί διευθυντής της Δημοτικής Βιβλιοθήκης με το βασιλικό διάταγμα της 26ης Απριλίου 1940. Βλέπε και Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λάρισας «Κωνσταντίνος Κούμας». Ιστορική διαδρομή, Λάρισα (2013) σελ. 8-9. Με την είσοδο των Γερμανών στη Λάρισα στις 20 Απριλίου, διεκόπη η λειτουργία της, γιατί το Γενή τζαμί όπου στεγαζόταν η Βιβλιοθήκη επιτάχθηκε από τους κατακτητές.
[9]. Η ιστορική πέτρινη γέφυρα του Πηνειού, πραγματικό στολίδι της Λάρισας επί αιώνες, ανατινάχτηκε κατά τη διάρκεια δύο οπισθοχωρήσεων. Η πρώτη από τους άγγλους τον Απρίλιο του 1941 για να καθυστερήσουν την προέλαση των Γερμανών και η δεύτερη από τους γερμανούς τον Οκτώβριο του 1944 για να καθυστερήσουν την επέλαση του Δημοκρατικού Στρατού.
[10]. Ο Θρασύβουλος Μακρής έπασχε από υπέρταση και το εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη τον Ιούλιο του 1947, τον καθήλωσε επί 4,5 χρόνια στο κρεβάτι, μέχρι τον θάνατό του τον Ιανουάριο του 1952. Όλο αυτό το διάστημα κατοικούσε στο ισόγειο σπίτι της Τρίγωνης πλατείας που αναφέραμε.
ΦΩΤ.
Η ανατολική πλευρά της Κεντρικής πλατείας μετά τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς του 1941
