(Α' μέρος)
Γράφει ο Σωτήρης Κολλάτος
Πέρασαν 63 χρόνια από την ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, της ΕΔΑ και θέλω σήμερα με βαθειά συγκίνηση να αναφερθώ στις ηρωικές και ιστορικές σελίδες που έγραψε, από την ίδρυσή της μέχρι που η ξενόδουλη χούντα την διέλυσε με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Συνέλαβε τότε όχι μόνο την ηγεσία της και τα ιστορικά στελέχη, αλλά και χιλιάδες μέλη της και άλλους δημοκρατικούς πολίτες σ' ολόκληρη τη χώρα κλείνοντας και το δημοσιογραφικό της όργανο, την εφημερίδα "Η ΑΥΓΗ".
Η ΕΔΑ ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1951, δύο μόλις χρόνια από τη λήξη του εμφυλίου σπαραγμού, όταν σ' ολόκληρη τη χώρα επικρατούσε, ένα ζοφερό κλίμα. Ηταν ακόμα σε ισχύ τα έκτακτα μέτρα, οι τόποι εξορίας-Μακρόνησος και Αη Στράτης -ήταν γεμάτοι από πολιτικούς κρατουμένους. Οι φυλακές σ' ολόκληρη την Ελλάδα, το ίδιο. Τα βασανιστήρια συνεχίζονταν, τα στρατοδικεία λειτουργούσαν και επέβαλλαν θανατικές και άλλες βαριές ποινές. Οι εκτελέσεις συνεχίζονταν.
Μέσα σ' ένα τέτοιο πολιτικό κλίμα, ιδρύθηκε η ΕΔΑ. Οι ηγέτες που είχαν την πρωτοβουλία και διαμόρφωσαν το κοινό πρόγραμμα, με όραμα την Δημοκρατική Αλλαγή ήταν: Ο σεβαστός Γιάννης Πασσαλίδης, ο Ηλίας Ηλιού, το μεγαλύτερο και πιο έμπειρο στέλεχος που ανέδειξε ποτέ η αριστερά, ο Μιχάλης Κύρκος, ο Σταύρος Ηλιόπουλος και πολλά άλλα στελέχη του ΚΚΕ και άλλοι δημοκρατικοί πολίτες από τον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο.
Κάτω από τον τίτλο ΕΔΑ, υπήρξαν οι λέξεις Ειρήνη, Δημοκρατία, Αμνηστία που η κάθε μία ξεχωριστά, υποδήλωνε τους στόχους του προγράμματος. Ετσι μόνο για την Ελλάδα θα άνοιγε ο δρόμος για ομαλή δημοκρατική πορεία, για οικονομική πρόοδο και ανάπτυξη, θα οδηγούσε στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου του λαού και των εργαζομένων που ήταν σε πολύ χαμηλό επίπεδο.
Με αυτό το πρόγραμμα η ΕΔΑ κατάφερε να συσπειρώσει όλες τις ομάδες της ευρύτερης Αριστεράς. Ο λαός δέχτηκε με ενθουσιασμό το πρόγραμμα, που γιγάντωνε την ελπίδα, πως μπορεί ν' ανοίξει ο δρόμος για το καλύτερο αύριο. Πολύ γρήγορα η ΕΔΑ πλαισιώθηκε με τα ιστορικά στελέχη Μαν. Γλέζο, Λεων. Κύρκο, Βας. Εφραιμίδη, Μπ. Δρακόπουλο και πολλούς άλλους σ' ολόκληρη την Ελλάδα, αγωνιστές της Αριστεράς και της Εθνικής Αντίστασης.
Δημοσιογραφικά όργανα που πρόβαλλαν τις θέσεις τους και τα αιτήματα των εργαζομένων, ήταν στην αρχή η εφημερίδα "Ο Δημοκρατικός" και στη συνέχεια η "Δημοκρατική". Και τις δύο τις έκλεισε σε λίγους μήνες η κυβέρνηση. Μετά εκδόθηκε "Η ΑΥΓΗ" με διευθυντή τον Β. Εφραιμίδη.
Την νεολαία της ΕΔΑ συσπείρωνε η ΕΔΝΕ, Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας, η οποία διαλύθηκε ύστερα από λιγόχρονη δραστηριότητα.
Η ΕΔΑ αγωνιζόταν και ζητούσε την πλήρη αποκατάσταση του συντάγματος, την ομαλή δημοκρατική πορεία της χώρας, που απειλούνταν από τις δραστηριότητες των παρακρατικών και παραστρατιωτικών οργανώσεων του ΙΔΕΑ, που υπέθαλπταν οι ξένοι και το παλάτι, αλλά είχαν και την ανοχή των εκάστοτε κυβερνήσεων.
Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΔΑ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ
Στη Λάρισα η τοπική οργάνωση συγκροτήθηκε, από μία ομάδα παλαιών αγωνιστών, αλλά και από νέους. Την πρωτοβουλία είχε ο αείμνηστος Αλέκος Χονδρονάσιος, δικηγόρος και αργότερα βουλευτής της ΕΔΑ και Δήμαρχος Λάρισας. Το γραφείο του ήταν στην οδό Ιωνος Δραγούμη που διέρχεται σήμερα μπροστά από το δημαρχείο, δίπλα από την Αγροτική Τράπεζα. Στον ίδιο χώρο συστεγάζονταν και το γραφείο, του Δικηγόρου επίσης, Θεόδ. Καποδίστρια σεβαστού φίλου και ψηφοφόρου της ΕΔΑ.
Από κεί, οι λίγοι εδαΐτες μέλη, περνούσαν και είχαν, κάποια ενημέρωση για τα τρέχοντα προβλήματα της οργάνωσης, παρ' όλη τη στενή παρακολούθηση από ειδικό, ισχυρό τμήμα, που είχε συγκροτηθεί στην Ασφάλεια, για αυτόν ακριβώς το λόγο .
ΟΙ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΤΟ 1952 ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ
Στις εκλογές του 1951 η ΕΔΑ εισέρχεται στη Βουλή, μ' ένα σημαντικό αριθμό βουλευτών. Στις 31 Μαρτίου 1952, εκτελούνται στο Γουδί - 3 χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, οι Μπελογιάννης Μπάτσης, Καλούμενος και Αργυριάδης, στις 4.30 τα ξημερώματα της Κυριακής υπό το φως των προβολέων. Να σημειωθεί εδώ ότι ποτέ δεν είχαν γίνει εκτελέσεις τέτοια (πρωινή) ώρα και ημέρα Κυριακή, ακόμα και την περίοδο του εμφυλίου. Στη Λάρισα θυμάμαι, ότι η είδηση αναγγέλθηκε, με κολλημένο παράρτημα της "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ" σε κολώνα, απέναντι από την κεντρική πλατεία. Ο κόσμος που συγκεντρώθηκε για να διαβάσει το παράρτημα, διαμαρτύρονταν και φώναζε παρά την παρουσία της αστυνομίας.
Η κυβέρνηση της ΕΠΕΚ, δεν έλαβε υπ' όψη τις αντιδράσεις που γινόταν στη χώρα μας αλλά και σ' ολόκληρη την Ευρώπη που ζητούσαν, να μη γίνουν εκτελέσεις - ακόμα και ο Πάπας με δήλωσή του το ζήτησε - ο πρωθυπουργός Ν. Πλαστήρας δεν μπόρεσε να αντιταχθεί στη θέληση του παλατιού και των παραστρατιωτικών (που ήταν φανατικοί υπέρ των εκτελέσεων) παρ' ότι, όπως φάνηκε αργότερα, δεν συμφωνούσε. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Δημήτρης Παπασπύρου, παρ' όλο ότι γνώριζε, ότι ο βασιλιάς είχε απορρίψει την αίτηση χάριτος των 4 μελλοθανάτων, παραμονή της εκτέλεσης - Σάββατο βράδυ - έφυγε για τη Θεσσαλονίκη διαβεβαιώνοντας τους δημοσιογράφους, ότι δεν θα γινόταν οι εκτελέσεις. Μόνο ο υπουργός Γεώργιος Καρτάλης, διαμαρτυρόμενος υπέβαλλε στον πρωθυπουργό την παραίτησή του, αλλά ύστερα από λίγες μέρες ο πρωθυπουργός τον έπεισε να την ανακαλέσει και επέστρεψε στην κυβέρνηση.
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1952
Στις 16 Νοέμβρη 1952 προκηρύσσονται εκλογές, από την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα. Θα γινόταν με το πλειοψηφικό σύστημα, όπως το ήθελε το παλάτι και η Δεξιά. Η οργάνωση της ΕΔΑ Λάρισας, συγκροτεί εκλογικό ψηφοδέλτιο, με επικεφαλής τον Αλέκο Χονδρονάσιο. Η προεκλογική συγκέντρωση, που έγινε στο χώρο του θερινού κινηματογράφου "Τιτάνια", στην πλατεία, είχε μεγάλη επιτυχία. Μίλησαν σ' αυτή, ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης και ο Αλέκος Χονδρονάσιος ενώ, οι άλλοι υποψήφιοι, χαιρέτισαν τους συγκεντρωμένους.
Νωρίς το απόγευμα, υποδεχτήκαμε στο θεσσαλικό σιδηροδρομικό σταθμό τον στρατηγό Στ. Σαράφη και το σεβαστό Βλαμόπουλο από τον Βόλο, που τον συνόδευε. Εμειναν έκπληκτοι από τη θερμή και μεγάλη υποδοχή. Μόλις κατέβησαν από το τρένο τους υποδεχτήκαμε με λουλούδια, ζητωκραυγές και χειροκροτήματα πετώντας στον αέρα αρκετά περιστέρια που μας τα προσέφερε ο ελαιοχρωματιστής Δ. Τσέλιος, παρακαλώντας να μη πούμε πουθενά για την προσφορά του. Η Ασφάλεια όσον κι αν προσπάθησε να μάθει μετά ποιος τα έδωσε, δεν τα κατάφερε. Ενας νέος φίλος, που μας συνόδευε μέσα στο πούλμαν όταν είδε το πλήθος των αστυνομικών, που είχαν φτάσει νωρίτερα, τον πιάνει φόβος και δεν μας ακολούθησε στη βάση, αλλά έμεινε δίπλα σαν ένας απλός θεατής, ακούγοντας τους παλαιούς ασφαλίτες, να συστήνουν στους νέους αστυνομικούς εκείνους που πρωτοστατούσαν στην υποδοχή λέγοντας: Αυτός είναι ο τάδε, ο άλλος είναι ο τάδε.
Το βράδυ, μετά την συγκέντρωση της Λάρισας στο «ΤΙΤΑΝΙΑ», μίλησε σε επίσης σημαντικό ακροατήριο στον Τύρναβο, και από την πόρτα ενός καφενείου που ήταν απέναντι από την πλατεία, ο υποψήφιος του συνδυασμού, (και) από τον Αμπελώνα καταγόμενος, ζωγράφος Γιάννης Παπαϊωάννου.
Το αποτέλεσμα των εκλογών έδωσε στο κόμμα Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Αλ. Παπάγου- χάρη στο πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα- 239 από τις 300 έδρες, 61 στα κόμματα του Κέντρου και καμιά στην ΕΔΑ. Αυτό σήμανε το τέλος της διακυβέρνησης της χώρας από την ΕΠΕΚ, του στρατηγού Πλαστήρα και των φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου. Η ΕΔΑ παρ' όλο που, αύξησε τη δύναμή της, έμεινε εκτός Βουλής μέχρι τις εκλογές του 1956.
ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1956
Όταν απεβίωσε ο Αλ. Παπάγος και ανέλαβε την διακυβέρνηση ο Κων/νος Καραμανλής ίδρυσε την ΕΡΕ και προκήρυξε νέες εκλογές μ' ένα μικτό εκλογικό σύστημα. Δηλαδή σ' όποια περιοχή είχε πλειοψηφία, ίσχυε το πλειοψηφικό και όπου ήταν αδύνατος, εφαρμόζονταν το αναλογικό σύστημα. Οι δημοκρατικές δυνάμεις κατέβηκαν σε συνεργασία στις εκλογές που προκηρύχθηκε για το 1956. Τελικά, ενώ πήραν περισσότερους ψήφους σ' ολόκληρη την Ελλάδα, η ΕΡΕ εξέλεξε περισσότερους βουλευτές και σχημάτισε κυβέρνηση.
(Σημ. «Ε»: Την επόμενη Κυριακή, η συνέχεια)
