Νομίζω ότι ελάχιστοι είναι οι συμπολίτες μας που μπορούν να αναγνωρίσουν ποια είναι αυτή η κεντρική περιοχή της Λάρισας, έτσι όπως αποτυπώνεται στη σημερινή εικόνα, η οποία χρονολογείται με ακρίβεια τον Απρίλιο του 1897, δηλαδή πριν από 118 χρόνια.
Εκδότης της φωτογραφίας είναι ο J. F. Jarvis από την Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, κυκλοφόρησε το 1897 από τους αδελφούς Underwood και έχει τον υπότιτλο: «Public Square at Larissa, two days before its Captures by the Turks», δηλαδή «Δημόσια πλατεία στη Λάρισα, δύο ημέρες πριν την κατάληψή της από τους Τούρκους».
Πρόκειται πράγματι για ιστορική φωτογραφία της εποχής του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Βλέπουμε μια μεγάλη στρατιωτική μονάδα του πεζικού, συντεταγμένη, με τους αξιωματικούς επικεφαλής, τα όπλα ανά τρία όρθια ή ακουμπισμένα στους κορμούς των δέντρων και τους γυλιούς στο έδαφος, συγκεντρωμένη σε έναν τεράστιο ακάλυπτο χώρο, να βρίσκεται σε αναμονή. Το ενδιαφέρον της φωτογραφίας όμως εστιάζεται στα κτίρια που εμφανίζονται στο πίσω μέρος της εικόνας. Η τεράστια αυτή συνάθροιση εκτυλίσσεται στην Πλατεία Δικαστηρίων, τη σημερινή Κεντρική πλατεία Μιχαήλ Σάπκα. Ο φωτογράφος στάθηκε στο πεζοδρόμιο της ανατολικής πλευράς της πλατείας, απέναντι περίπου από τη στοά του Stefani’s και έστρεψε τον φακό του βορειοδυτικά.
Το πρώτο κτίριο αριστερά είναι το «Θέμιδος Μέλαθρον», δηλ. το κτίριο των Δικαστηρίων, από το οποίο πήρε την ονομασία της η πλατεία. Ήταν τουρκικό κτίσμα του 1876, καταλάμβανε τη βορειοδυτική γωνία της, αλλά τον Ιανουάριο του 1905 καταστράφηκε από πυρκαϊά, κατεδαφίσθηκε και ολόκληρος ο χώρος του συνενώθηκε με την ήδη υπάρχουσα τότε πλατεία, για να δημιουργηθεί τελικά η σημερινή, διάσημη για τη χωρητικότητά της. Ακριβώς πίσω από το κτίριο αυτό,έτσι όπως βλέπουμε τη φωτογραφία, οικοδομήθηκε το 1907 το προπολεμικό μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας[1].
Αμέσως μετά τα Δικαστήρια, μόλις διακρίνεται πίσω από μια συστάδα δέντρων ισόγειο κτίσμα. Σ’ αυτό στέγασε το φαρμακείο του αρχικά ο Ισραηλίτης Ματαλών και αργότερα ο φαρμακοποιός Νικόλαος Ζησιάδης από τη Ραψάνη, αδελφός του δικηγόρου και βουλευτή Τυρνάβου Βασίλειου Ζησιάδη, ο οποίος και το διατήρησε με την επωνυμία «Φαρμακείον Ν. Ζησιάδου και Σία» μέχρι το 1941. Ήταν το γνωστό με την επιγραφή «Σαντράλ»,.
Ακολουθεί στη σειρά το «Μέγα Ξενοδοχείον το Στέμμα», το οποίο έκτισε το 1887 ο δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης (1887-1894) με δάνειο από την Εθνική Τράπεζα, για να θέσει σε εφαρμογή το νέο σχέδιο της πόλεως. Το ξενοδοχείο αυτό οικοδομήθηκε αφού κατεδαφίσθηκαν παλιά και ερειπωμένα καφενεία και ψυχαγωγικά κέντρααπό την περίοδο της τουρκοκρατίας, τα οποία είχαν περιέλθει στη δικαιοδοσία του Δήμου[2].
Το επόμενο κτίριο προπολεμικά στέγασε κατά καιρούς το υποκατάστημα της Λαϊκής Τράπεζας και διάφορα άλλα καταστήματα. Το ενδιαφέρον όμως στη φωτογραφία είναι ότι σε επαφή με το κτίριο αυτό υπάρχουν μικρά χαμηλά κτίσματα, χωρίς να διακρίνεται η παρουσία δρόμου, της σημερινής Φιλελλήνων.Τα κτίσματα αυτά ήταν ιδιοκτησία του μουσουλμάνου μεγαλοκτηματία Χατζημέτου και σε ορισμένα εξ’ αυτών στεγάζονταν τότε οι ποινικές φυλακές της Λάρισας. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Οθωμανός ιδιοκτήτης των τα κατεδάφισε όλα και το 1905 έκτισε την επιβλητική Λέσχη Ασλάνη, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης. Ενδεχομένως λοιπόν κατά τις εργασίες αυτές να έγινε και η διάνοιξη της οδού Φιλελλήνων.
Όσον αφορά τον χρόνο λήψεως της φωτογραφίας, υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση αν έγινε δύο μέρες πριν την κατάληψη της Λάρισας από τους Τούρκους το 1897, όπως διαβάζουμε στον υπότιτλο της φωτογραφίας. Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι μπήκαν στη Λάρισα την ημέρα του Πάσχα, που συνέπεσε να είναι η 13η Απριλίου με το παλιό ημερολόγιο. Δύο μέρες πριν ήταν Μ. Παρασκευή και ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε άτακτος. Επομένως δεν είναι δυνατόν σε στιγμές πανικού και υποχώρησης να συγκεντρώνεται συντεταγμένος ο στρατός στην κεντρική πλατεία και οι κάτοικοι της πόλης να συνωστίζονται στα πεζοδρόμια, σαν να είναι μέρα γιορτής. Προφανώς η λήψη της φωτογραφίας έγινε πριν ακόμα αρχίσουν οι εχθροπραξίες, όταν τα ελληνικά στρατεύματα συγκεντρώνονταν στη Λάρισα για να προωθηθούν προς τα σύνορα.
[1]. «Από της παρελθούσης εβδομάδος το ενταύθα Υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης εγκατεστάθη εις το όπισθεν των πυρποληθέντων Δικαστηρίων λαμπρόν μέγαρον, το οποίον ιδίαις δαπάναις η Τράπεζα ωκοδόμησεν». εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 17ης Ιουνίου 1907.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Ξενοδοχείον Στέμμα, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 19ης Μαρτίου 2014.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
