Του αντιπτεράρχου ε.α. Χρήστου Ι. Βάγια, επίτιμου προέδρου ΕΑΑΑ/Λάρισας
«Ω παλληκάρια αλλόγλωσσα κι αλλόφυλα και ξένα,
αλλά σαν απ' των σπλάχνων μας τα σπλάχνα φυτρωμένα!»
Κωστής Παλαμάς
Εν όψει του εορτασμού της Επανάστασης στις 25 Μαρτίου του 1821, μας έρχεται στο νου, η εξέγερση του Ελληνικού Λαού για την αποτίναξη των 400 ετών τουρκικού ζυγού. Η επανάσταση δεν συνάντησε μόνο τις αντιστάσεις των κυβερνήσεων της Ιεράς Συμμαχίας (Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία, Αγγλίας, Γαλλίας), αλλά συγκίνησε τους ευρωπαϊκούς λαούς, ωθώντας επώνυμους και απλούς πολίτες, τους φιλέλληνες, να πολεμήσουν υπέρ των Ελληνικών βωμών και εστιών.
Ο όρος Φιλέλληνας (Αρχαία Ελληνική: "Φιλέλλην", σύνθετη φίλος + Έλλην), αποτελεί χαρακτηρισμό εκείνου που τρέφει ιδιαίτερη αγάπη προς την Ελλάδα και τους Έλληνες για κάθε τι ελληνικό, που την εκδηλώνει με λόγια ή με έργα. Στη νεοελληνική γλώσσα, καθιερώθηκε να λέγεται για τους ξένους υπηκόους που εκδήλωσαν φίλια αισθήματα προς την Ελλάδα, κυρίως κατά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821.
Με τον όρο Φιλέλληνες έμειναν γνωστοί ξένοι υπήκοοι, κυρίως από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ιταλία που βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, είτε μέσω της συμμετοχής τους στις πολεμικές επιχειρήσεις, είτε με χρήματα, είτε δημιουργώντας γραπτά και έργα τέχνης με σκοπό να προβάλλουν την ελληνική προσπάθεια στο εξωτερικό.
Ο Φιλελληνισμός μαρτυρείται από το 1761 και καθιερώθηκε να λέγεται, το ιδεολογικό και πολιτικό κίνημα, το λογοτεχνικό ρεύμα, αυτή η αγάπη των ξένων, αλλά και η δηλούμενη εύνοια και το ενδιαφέρον υπέρ των ελληνικών θέσεων, ιδιαίτερα μετά την Γαλλική Επανάσταση, αλλά και κατά την περίοδο πριν και κατά την Ελληνική του ΄21, προσφέροντας ηθική και υλική συμπαράσταση.
Αίτια Φιλελληνισμού
Ως αίτια του φιλελληνισμού θα μπορούσαν να απαριθμηθούν:
α. Ο θαυμασμός προς την αρχαία Ελλάδα διαφόρων φιλόσοφων, του ιδρυτού της αρχαιολογίας Βίνκελμαν, οι Σατωμπριάν και Χέλντερλιν, οι ποιητές Γκαίτε και Σίλερ, ο Βολταίρος που αποστρεφόταν τους Τούρκους κατακτητές, ο Λόρδος Βύρωνας, ο Βίκτωρ Ουγκώ,ο Ευγένιος Ντελακρουά, ο Κόμης Σανταρόζα, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μονρόε, η Δούκισσα της Πλακεντίας Ιωάννης Ευνάρδος, ο Τόμας Γκόρντον κ.α. Σειρά πνευματικών κινημάτων, ο Ουμανισμός, η Αναγέννηση, ο Διαφωτισμός που είχε ως ιδεώδες την κλασική αρχαιότητα. β. Το ομόθρησκο των Ελλήνων όχι μόνο με τους ορθόδοξους Ρώσους, αλλά και τους καθολικούς και τον προτεσταντικό κόσμο της Δύσης. γ. Ο φιλελευθερισμός, από τη Γαλλική Επανάσταση. δ. Η διεθνής φιλανθρωπία. ε. Η ζωτικότητα και τα σύγχρονα χαρακτηριστικά του νέου Ελληνισμού: γνωστά στους δυτικούς από τις Ελληνικές κοινότητες της διασποράς, αλλά και από Έλληνες λογίους που δρούσαν στη Δύση. στ. Ο περιηγητισμός. ζ. Οι προσωπικές φιλοδοξίες μεμονωμένων ατόμων που δεν είναι πάντα εύκολο να διαχωριστούν από τον θαυμασμό για τον αρχαίο πολιτισμό ή το ενδιαφέρον για τον αγώνα των Ελλήνων. η. Οι πολιτικές επιδιώξεις και οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.
Προσεγγίζοντας το θέμα χωρίς μυθοποίηση, σημειώνεται ότι για τους Γάλλους Φιλέλληνες προείχε η ναπολεόντεια παράδοση, για τους 'Άγγλους οι επενδυτικές ευκαιρίες μέσα από τα δάνεια με σκοπό τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου, για τους Γερμανούς η κλασσική παιδεία τους και η απόκτηση εμπειρίας στα όπλα, για τους Ιταλούς η μεσογειακή αλληλεγγύη και για τους Αμερικανούς το ανθρωπιστικό τους πνεύμα σε σχέση με τη μνήμη της δικής τους επανάστασης.
Το φιλελληνικό πνεύμα δεν εξαντλήθηκε στο 1821 αλλά εκδηλώθηκε επίσης στην επαναστατική κίνηση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, για την παραχώρηση από τον Βασιλέα Όθωνα συντάγματος, στην κρητική εξέγερση του 1866 για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 με ήττα της Ελλάδος και επιβολή οικονομικού ελέγχου σε αυτήν. Πρόκειται για το ίδιο ρεύμα που αναπτύχθηκε και στα νεότερα χρόνια με την βρετανική αποστολή στην Ελλάδα στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στον αγώνα κατά της δικτατορίας το 1967-1974 μέχρι και πρόσφατα με το κίνημα αλληλεγγύης υπέρ της Ελλάδας που υφίσταται την οικονομική κρίση.
Προβλήματα αντιμετώπιζαν οι Φιλέλληνες
Οι Φιλέλληνες, όταν αποφάσιζαν να ξεκινήσουν να έλθουν στην Ελλάδα, είχαν προβλήματα, οικονομικές επιβαρύνσεις, δυσκολίες στην μετακίνηση (αποστάσεις μεγάλες), απαγορεύσεις των αρχών των πατρίδων τους ή άλλων χωρών απ’ όπου έπρεπε να περάσουν. Πολλές φορές υπήρχαν και μεταξύ τους διαιρετικοί παράγοντες που υπονόμευαν την μεταξύ τους ενότητα, όπως οι εθνικοί ανταγωνισμοί. Όταν έφταναν στην Ελλάδα, επίσης είχαν να συναντήσουν ελλείψεις στην οργάνωση και τον συντονισμό του αγώνα, ανταγωνισμούς μεταξύ των οπλαρχηγών, έλλειψη χρημάτων για τη συντήρησή τους, απροθυμία αξιοποίησής τους.
Σημειώνεται, ότι η ύπαρξη ενός οργανωμένου ετοιμοπόλεμου Ελληνικού Στρατού από την αρχή της Επανάστασης ήταν διαδεδομένος μύθος μεταξύ των εθελοντών, μια φήμη που κυκλοφόρησε μέσα από τα άρθρα των ευρωπαϊκών εφημερίδων και συντηρήθηκε από τους φιλελληνικούς κύκλους, καθώς ενθάρρυνε τους υποστηρικτές των Ελλήνων στη Δύση και ενίσχυε την ελπίδα της νίκης.
Παράλληλα γίνονταν σκέψεις και ενέργειες για τη μίσθωση ξένου μισθοφορικού στρατεύματος δύναμης 4.000 ανδρών με χρήματα που θα εξασφάλιζαν από ένα ακόμη αγγλικό δάνειο…! Η απόβαση και η ταχεία προέλαση του Ιμπραήμ, ανέτρεψε δραματικά τους όρους του πολέμου απειλώντας την έκβαση του Αγώνα, στο Μεσσολόγγι, στην Χίο και τα Ψαρά, τότε για ακόμη μία φορά, οι φιλέλληνες στρέφουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη με το μέρος της Ελλάδος.
Την περίοδο 1824-1827 η Επανάσταση συρρικνώθηκε σημαντικά. Η αδυναμία των Ελλήνων να αναπτύξουν στρατεύματα πέρα από τις άτακτες ομάδες του ανταρτοπόλεμου και η στρατηγικά μικρή έκταση της ελεύθερης Ελλάδας επέτρεπαν στις υπέρτερες δυνάμεις της Πύλης να έχουν την τοπική στρατηγική υπεροχή στα περισσότερα σημεία. Η στήριξη προς τον τακτικό στρατό ήταν ελλιπής, καθώς δεν είχε προβλεφθεί ειδικό ταμείο για τις ανάγκες των τακτικών:
Ο τότε Λοχαγός Κάρπος Παπαδόπουλο στη ανασκευή του έγραψε: «Εν όσω εσώζοντο λείψανα του αγγλικού δανείου, η κυβέρνησις εχορήγει προθύμως τα εις ύπαρξιν και διατήρησίν των υπό τον Φαβιέρον• αλλ', αφ' ού εξηντλήθησαν, ο στρατός ούτος εκινδύνευε να διαλυθή, ή ν' ατακτήση. Εις αποφυγήν του κακού και εις ωφέλειαν της πατρίδος απεφάσισεν ο αρχηγός του να εκστρατεύση ποριζόμενος άλλοθεν τα προς το ζην».
Αναζητώντας διέξοδο, τον Μάρτιο 1826, ο Γάλλος Fabvier, με δική του πρωτοβουλία και προκειμένου να εξασφαλίσει την τροφοδοσία των ανδρών του μέσω επιθέσεων σε τουρκικούς στόχους, οδήγησε το Τακτικό Στρατό σε επίθεση κατά της Καρύστου στην Εύβοια. Η αντίσταση των πολιορκημένων αποδείχθηκε όμως σκληρή και άγρια, οι Έλληνες βρέθηκαν παγιδευμένοι στην παραλία, χάθηκε η πειθαρχία, και οι άπειροι τακτικοί τράπηκαν σε πανικόβλητη υποχώρηση με απώλειες περίπου 200 άνδρες. Ο Γάλλος συνταγματάρχης υπέβαλε παραίτηση «ως μη δυνάμενος να ενεργήσει πλέον με τους όρους των καθεστώτων».
Μαζί υποβλήθηκαν προς την Εθνοσυνέλευση τρία έγγραφα υποστηρικτικά του Fabvier, υπογεγραμμένα από αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του Τακτικού, που απειλούσαν με μαζική παραίτηση σε περίπτωση αποπομπής του !!..
Παρά τις ηχηρές διακηρύξεις πίστεως, υπήρξαν αρκετές λιποταξίες και απειλή ανταρσίας. Η διάλυση του σώματος αποσοβήθηκε χάρη στα χρήματα που έφθασαν από την Ευρώπη μέσω του Ελβετού τραπεζίτη και φιλέλληνα Εϋνάρδου και του Gordon και επέτρεψαν την καταβολή των μισθών στους άνδρες, ενώ στην αποκατάσταση του κύρους του Fabvier συνέβαλε επίσης η καθυστερημένη εκδήλωση στήριξης εκ μέρους της «Φιλελληνικής Επιτροπής», γνωστής και ως «Φιλελληνικό Κομιτάτο», στο Παρίσι.
Το τέλος του φιλελληνισμού
Η τελευταία μάχη του αγώνα ήταν η ναυμαχία του Ναβαρίνου όπου τα πλοία των μεγάλων δυνάμεων κατέστρεψαν το στόλο των Τούρκο-αιγυπτίων που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε ένα νέο επίπεδο της σχέσης της Επανάστασης με τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Η ανάληψη της πρωτοβουλίας από τα ευρωπαϊκά ανακτοβούλια φέρνει ουσιαστικά το τέλος του Φιλελληνισμού ως ριζοσπαστικού επαναστατικού κινήματος. Στις αρχές Σεπτεμβρίου 1828, αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο το μικρό Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα (15.000 άνδρες), υπό τον στρατηγό Maison, που ανέλαβε την επίβλεψη της εκκένωσης των Τουρκικών και Αιγυπτιακών δυνάμεων. Ο πόλεμος συνεχίστηκε για λίγο στα δύο άκρα της Ελλάδας, την Ακαρνανία από τον Church και τη Χίο από Fabvier. Οι ξένοι μαχητές που είχαν απομείνει άρχισαν να αποχωρούν για τα νέα μέτωπα της Πορτογαλίας, του Βελγίου και της Πολωνίας, και ακόμα ο συστηματικός παρατηρητής των Ελληνικών υποθέσεων Αββάς de Pradt το 1828, δίνει το πέμπτο και τελευταίο του έργο σχετικά με την Ελλάδα.
Ο φιλελληνισμός του Αγώνα τερματίζεται για διάφορους λόγους, με κυριότερο αυτόν της δημιουργίας του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους, την 3η Φεβρουαρίου 1830, που είναι το επιστέγασμα των Ελληνικών προσπαθειών και της των μεγάλων δυνάμεων ( Ρωσίας, Αγγλίας, Γαλλίας.)
Πάντως, η κινητοποίηση των ξένων υπέρ της ελληνικής υπόθεσης, βόηθησε στην ηθική δικαίωση και ψυχολογική ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών και του αγώνα τους.
