Από τους χρόνους της Τουρκοκρατίας «Τσιφούτ Μαχαλάς» λεγόταν την Εβραϊκή συνοικία της Λάρισας.
Η συνοικία αυτή ανέκαθεν ήταν ανάμεσα στον Αρναούτ Μαχαλά (Άγιον Αθανάσιον) - Σάλια, στην συνοικίαν τότε Φαλήρου (Ανθίμου Γαζή - Κουμουνδούρου - Καραθάνου - Ανάχωμα Ηπείρου, σήμερα Λογιωτάτου, συνοικίαν που έχασε το όνομά της) στο κέντρο της πόλης.
Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι η παρουσία των Εβραίων στη Λάρισα έγινε τον 14ον αιώνα, ύστερα από διωγμούς που υπέστησαν στην Ισπανία. Τότε μεγάλο μέρος Εβραίων ήλθε στον Ελλαδικό χώρο, το μεγαλύτερο στη Θεσσαλονίκη και σ' άλλες πόλεις και βέβαια αρκετό στη Λάρισα, όπου εγκαταστάθηκαν στο δυτικό χώρο της πόλης.
Και προτίμησαν τη Λάρισα, γιατί ήταν μια πόλη στη μέση μιας μεγάλης και εύφορης πεδιάδας με κατά το πλείστον αγροτικό πληθυσμό, που μπορούσαν σ' αυτή ν' αναπτύξουν το εμπόριον και τις μικροβιοτεχνίες τους. Άλλωστε ποτέ δεν ήθελαν να δεθούν με την γη, όχι μόνον γιατί η γεωργία απαιτούσε κόπο και απέδιδε λίγα έσοδα, αλλά και διότι ζούσαν με τον φόβο των διωγμών και έπρεπε η περιουσία τους να είναι κινητή και ευκολομετακίνητη και μάλιστα κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, έπρεπε να έχουν χρήματα για να δίνουν, το τόσο αγαπητό στους Τούρκους «Μπαξίς», για να τους διευκολύνουν στις δουλειές τους. Έτσι ουδέποτε στους αιώνες που πέρασαν μετακινήθηκαν στη Λάρισα από τον χώρο, όπου και σήμερα, τα μαγαζιά τους δε τα είχαν μαζί με τους Χριστιανούς στον εμπορικό τομέα, στον Τσαρσί μαχαλά, δηλαδή στην κεντρική αγορά.
Και επί Τουρκοκρατίας και μετά την απελευθέρωση της Λάρισας (1881), οι Εβραίοι ήταν πολυάριθμοι και ζούσαν σε σπίτια αρκετά εμφανίσιμα, με μεγάλες αυλές που τις στόλιζαν με λουλούδια και ζούσαν συγκεντρωμένοι, γιατί έτσι τους βόλευε, αφού διατηρούσαν την μεταξύ τους επικοινωνία και αλληλοβοήθεια, διατηρούσαν τα ήθη και έθιμά τους και επιτελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Έφτασαν να έχουν 7 συναγωγές.
Γλώσσα που μιλούσαν ήταν η Ισπανοεβραϊκή, όμως μετά την απελευθέρωση και τη φοίτησή τους στα ελληνικά σχολεία, έμαθαν την ελληνική γλώσσα και μάλιστα την μιλούσαν κι' αυτοί με το Θεσσαλικό ιδίωμα που χρησιμοποίησαν και οι Χριστιανοί, οι σχέσεις τους δε ήταν εγκάρδιες και αρμονικές και αναμφίβολα, από της απελευθέρωσης ακόμα, το Εβραϊκό στοιχείο αποτελούσε σοβαρό παράγοντα, όχι μόνον της οικονομικής ανάπτυξης της πόλης, αλλά και της πολιτιστικής και πολιτικής ανόδου της πόλης, όπως και ενεργός παράγοντας των τοπικών κοινωνικών εκδηλώσεων αυτής, διά της συμμετοχής τους στο Δημοτικό Συμβούλιο και αλλού. Έτσι με την πρόοδο και την πάροδο των χρόνων Χριστιανοί και Εβραίοι έφθασαν να συγκατοικούν στα ίδια πολυώροφα σπίτια.
Στην αρμονική και εγκάρδια άλλωστε αυτή συμβίωση, μεταξύ Χριστιανών και Εβραίων της Λάρισας, οφείλεται και η βοήθεια που προσέφεραν οι Λαρισαίοι για να διαφύγουν, τα επάρετα εκείνα χρόνια, τις συλλήψεις οι Εβραίοι από τα άγρια ΕΣ - ΕΣ των Γερμανών, για να βγούν και εξασφαλισθούν στην ύπαιθρο, σε ορεινά κυρίως χωριά, όπου βρήκαν στοργή, καλοσύνη και προστασία και γι' αυτό η παροικία των Εβραίων της Λάρισας είχε λιγότερες απώλειες και γλίτωσαν από τα στρατόπεδα - Κρεματόρια των Γερμανών, στα οποία αποτεφρώθηκαν εκατομμύρια Εβραίων, εν αντιθέσει με άλλες πόλεις και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης που κυριολεκτικά ξεκληρώθηκαν. Αλλά και οι Ισραηλίτες κατά την κήρυξη των διαφόρων πολέμων και στον Ελληνοϊταλικόν του 1940, αυθόρμητα προσήλθαν εις τας τάξεις του στρατού, πολέμησαν και έχυσαν κι' αυτοί αίμα.
Όμως κατά περιόδους, υπήρξαν εκ μέρους των Εβραίων, εχθρότητες, προστριβές, παρεκτροπές και διαβολές κατά Χριστιανών, φαινόμενα όμως σποραδικά που οφείλονταν στην αμορφωσιά που είχαν τότε οι άνθρωποι, στον εμπορικό ανταγωνισμό και άλλα συμφέροντα, όπως και στις προλήψεις. Εφημερίδες της εποχής αναφέρουν πολλά τέτοια φαινόμενα προστριβών μεταξύ Εβραίων και Χριστιανών, για είμεθα όμως ακριβοδίκαιοι, και εκ μέρους των Χριστιανών πολλές φορές σημειώθηκαν φαινόμενα τέτοια, που οφείλονταν κυρίως στην αγγραματοσύνην και προλήψεις της εποχής που περνούσαν ακόμα και οι μύθοι.
Προσωπικά θυμάμαι κάτι τέτοιες παρεκτροπές παιδικές, απαράδεκτες. Στη συνοικία Φαλήρου που εμείς τότε παίζαμε, είχαμε «αρχηγούς», μεγαλύτερους στην ηλικία τον Θάνο Μεσσήνη (που έγινε στρατιωτικός ιατρός και Δήμαρχος) και τον Γιάννη Κέλλα (τον ήρωα αεροπόρο του πολέμου του 1940, που η προτομή του έχει στηθεί στο Φρούριο της Λάρισας), οι οποίοι όταν πλησίαζε το Πάσχα, και έδιναν εντολή, που έπρεπε να εκτελέσουμε, να πιάνουμε κανένα Εβραιάκι, το οποίον όταν το πιάναμε το φέρναμε στη γειτονιά και οι «αρχηγοί» μας το έδεναν σ' ένα ηλεκτρικό στύλο, που υπήρχε στη διασταύρωση των οδών Κουμουνδούρου και Φαρμακίδου και εμείς οι πιτσιρικάδες, αφού μας έβαζαν στη γραμμή με το παράγγελμα ένα δύο - ένα δύο μας έδιναν διαταγή να το φυτάμε, οπότε το ξέδεναν και το άφηναν, όταν δε ρωτούσαμε τους «αρχηγούς» γιατί το κάναμε αυτό, μας απαντούσαν, γιατί τώρα το Πάσχα οι Εβραίοι πιάνουν ένα Χριστιανόπουλο, το βάζουν σ' ένα βαρέλι με βελόνες και το αίμα του το πίνουν!
Επακόλουθο ήταν οι γονείς του παιδιού να διαμαρτύρονται στους δικούς μας, με συνέπεια τον ξυλοδαρμό μας. Όπως θυμάμαι και τον ξυλοδαρμό, όταν αρνούμασταν να φάμε, για κολατσιό, τις φέτες ψωμιού με βούτυρο και μέλι και ζητούσαμε να μας δώσουν φέτες με λαδάκι και λίγο αλατάκι, που έτρωγαν τα Εβραιόπουλα λέγοντας «βρέ, παλαιόπαιδο εμείς σας ταΐζουμε βούτυρο και μέλι για να είστε γερά και δυναμωμένα και δεν θέλετε; Εβραιόπουλα βρε θα γίνετε;»
Και επειδή ο χώρος δεν επιτρέπει να πούμε και άλλα πολλά τέτοια, παράδοξα και όμως αληθινά, κλείνω λέγοντας ότι τα φαινόμενα αυτά στα νεότερα χρόνια εξέλειπαν.
(Σημείωση. Ο φίλος Μ. Εσδράς, που επί έτη διετέλεσε Πρόεδρος της Ισραηλινής Κοινότητος και γνωστός ιστορικός ερευνητής, μου επισήμανε ότι οι Εβραίοι στη Λάρισα εγκαταστάθηκαν από τον 1ον μ.Χ. αιώνα και ότι οι Εβραίοι που ήλθαν εδώ μετά τους διωγμούς από την Ισπανία, ίδρυσαν δική τους Κοινότητα και μεταξύ τους υπήρχαν διαστάσεις και διαφωνίες και πέρασαν χρόνια ώσπου να ενωθούν).
