Αφορμώμενος από την πρόσφατη ομιλία του Προέδρου των Η.Π.Α. Μπαράκ Ομπάμα («Νέα Θεμέλια για την Αμερική», 14-04-2009) στο πανεπιστήμιο Τζορτζ Τάουν της Ουάσινγκτον, όπου και φοιτώ, και από τη φρενήρη υποδοχή που του επεφυλάχθη από τους φοιτητές, παρακινήθηκα να γράψω για τις συνταρακτικές αλλαγές που η καμπάνια του επέφερε στην πολιτική επικοινωνία και στην εν γένει συμπεριφορά των πολιτικών προσώπων. Θεωρώ δε ότι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του ότι η ελληνική πολιτική σκηνή χαρακτηρίζεται από μία δυνητικά μακρά προεκλογική περίοδο. Το εννοώ αυτό σε επίπεδο τακτικών, δεδομένου ότι οι συνήθειες που λανσάρονται στην Αμερική – ειδικά στον τομέα των μέσων επικοινωνίας—αργά ή γρήγορα υιοθετούνται και αλλού, είτε υπό μορφή κακέκτυπου είτε ως υγιής αφομοίωση σύμφωνη με τις στην κάθε χώρα υπάρχουσες πολιτιστικές διαφορές.
Ζώντας στην Ουάσινγκτον τους πυρετώδεις προεκλογικούς μήνες, φοιτώντας σε ένα πολιτικά δραστήριο πανεπιστήμιο και σπουδάζοντας Επικοινωνία, είχα την ευκαιρία να δω τα πράγματα σε πρώτο χρόνο, εκ των έσω. Αυτό που πέτυχε η ομάδα του Ομπάμα με τη διαχείριση της εικόνας του ήταν ριζοσπαστικά καινοτόμο. Και δεν αναφέρομαι στη γοητεία που ασκούσαν οι ομιλίες ή οι δαπανηρές διαφημίσεις στον ηλεκτρονικό Τύπο. Αναφέρομαι κυρίως στο ότι έστησαν μία καμπάνια από τον λαό για τον λαό.
Καταρχάς, μία τεράστια μερίδα ψηφοφόρων όλων των τάξεων και ιδιοτήτων προθυμοποιήθηκε να συνεισφέρει οικονομικά κάνοντας δωρεές στην καμπάνια. Έσπασε, δηλαδή, το κατεστημένο των τεράστιων δωρεών αποκλειστικά από επιχειρηματίες, εταιρίες και πάσης φύσεως λόμπυ, εκλαϊκεύοντας κατά έναν τρόπο τη διαδικασία. Όσοι συνέβαλαν, εξακολούθησαν να δέχονται αλλεπάλληλα μηνύματα στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο, τα οποία τους ενημέρωναν για όλες τις εξελίξεις, τους καλούσαν σε δρώμενα και παρείχαν κίνητρα για περαιτέρω ανάμειξη. Πέραν αυτού, επιστρατεύοντας τα λεγόμενα «κοινωνικά media» (Facebook, Wikipedia, blogs κλπ.) η ομάδα Ομπάμα έθεσε τον απλό κόσμο στις υπηρεσίες της. Η απεριόριστη προσβασιμότητα των μέσων αυτών έδωσε τη δυνατότητα στον καθένα να αναπτύξει τη δική του «ρητορική» και να γιγαντωθεί σταδιακά αυτό το κοσμοϊστορικό ρεύμα (Σημειωτέον ότι ο Ομπάμα ήταν κυριολεκτικά «ξεγραμμένος» από τους διάφορους ειδικούς από όταν ακόμα πάλευε για το χρίσμα απέναντι στη Χίλαρυ Κλίντον).
Το αποκορύφωμα της λαϊκής συνεισφοράς έλαβε χώρα με τη μορφή του εθελοντισμού ανθρώπων που προσφέρθηκαν να πάνε κυριολεκτικά από πόρτα σε πόρτα με σκοπό να διαδώσουν το μήνυμα. Η στρατηγική αυτή, μάλιστα, υιοθετήθηκε από την επικοινωνιακή ομάδα του Ομπάμα και κατά τη διάρκεια της μάχης για το χρίσμα των Δημοκρατικών. Φτάσανε ακόμα και στο σημείο να χρησιμοποιήσουν παιδιά στα σχολεία που προθυμοποιήθηκαν να βοηθήσουν στις γειτονιές και στις κοινότητές τους.
Το αποκορύφωμα της εμπορευματοποίησης της πολιτικής περσόνας, από την άλλη, συνέβη με την πώληση και κατανάλωση πάσης φύσεως αξεσουάρ με το πρόσωπο του Ομπάμα και τη χαρακτηριστική του φρασεολογία. Πέρα από τα «αθώα» και συνήθη (για τα αμερικανικά δεδομένα) μπλουζάκια και καπέλα, κυκλοφόρησαν επίσης κούκλες, συλλεκτικά νομίσματα, παπούτσια. Διεξήχθησαν, επίσης, εκθέσεις σε χώρους τέχνης με πίνακες, γλυπτά και φωτογραφίες, όλα εμπνευσμένα από την φυσιογνωμία του Προέδρου.
Το πλέον ενδιαφέρον σημείο, πάντως, αφορά στο επίπεδο των συνυποδηλώσεων, στη σύνδεση δηλαδή του Μπαράκ Ομπάμα με την αμερικανική Ιστορία. Συνδέθηκε συστηματικά με δύο πρόσωπα: τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Αβραάμ Λίνκολν. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ –ως το σύμβολο των αγώνων για τα δικαιώματα των Αφρο-Αμερικανών – τού προσέδωσε το προφίλ του λαϊκού αγωνιστή που θα καταπολεμήσει την αδικία και θα προασπίσει μία αδιάβλητη δικαιοσύνη. Ο Λίνκολν, από την άλλη, συνέβαλε στην πρόσληψη του Ομπάμα ως συνεχιστή του έργου ενός από τους ευρύτερα αναγνωρισμένους και τιμηθέντες Προέδρους της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η φιγούρα του Λίνκολν έχει προσλάβει χαρακτηριστικά κατάνυξης και λατρείας. Δεν είναι τυχαίο ότι το περίφημο άγαλμά του στέκει επιβλητικό σε ένα μνημείο ελληνικού ρυθμού, όμοιο με αυτά όπου οι Αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τους θεούς τους.
Τα χαρακτηριστικά αυτά, στο σύνολό τους, συνάδουν στη γένεση μίας πολυσύνθετης εικόνας. Ο Ομπάμα προσλαμβάνεται ως ο απλός και φιλικός άνθρωπος, που δίνει την εντύπωση ότι θα σου σταθεί στο πρόβλημά σου με τη φυσική αμεσότητα και τη θέρμη που τον διακρίνει. Ταυτοχρόνως, το προφίλ του έχει κάτι το υπερφυσικό, σχεδόν «μεσσιανικό» θα τολμούσα να πω, το προφίλ του παγκόσμιου ηγέτη, του φορέα της ελπίδας, του ειρηνοποιού που δοξάζεται σχεδόν υστερικά όπου και αν πηγαίνει, χωρίς καν να έχει προλάβει να αποδείξει κάτι με το έργο του. Όλο αυτό το επικοινωνιακό κράμα έχει ένα αποτέλεσμα: τη δημιουργία ενός προσώπου, αναπόφευκτα και αδιαμφισβήτητα “πολιτικά ορθού”. Ακούγεται τρομακτικό. Και είναι.
Αναμένω με μεγάλο ενδιαφέρον να δω –τώρα ή μελλοντικά—αν αντίστοιχες πρακτικές πρόκειται να διαδραματίσουν σημαίνοντα ρόλο και στην ελληνική πολιτική αρένα. Προσωπικά θα το απευχόμουν για πολλά από αυτά. Πολλές φορές είναι θεμιτό και θετικό να «μένουμε πίσω» διατηρώντας ιδιοσυγκρασιακές αξίες και συνήθειες. Δεν θα έπρεπε να μας προβληματίζει, και το λέω πηγαίνοντας πέρα από τα όρια του πραγματευόμενου θέματος, ως μία γενικότερη παρατήρηση. Είναι συχνά αδέξιο το αποτέλεσμα εφαρμογής εξόφθαλμα ξένων μεθόδων και συνηθειών σε άλλες κουλτούρες, είναι μία κακή αισθητική ξενομανίας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ακόμα και αν κάτι από όλα αυτά φτάσει και σε μας, τουλάχιστον θα έχουμε την πολυτέλεια να τα γνωρίζουμε εκ των προτέρων, και αυτά και τις όποιες συνέπειές τους. Έχοντας τα μάτια ανοιχτά μπορούμε να καλλιεργούμε ένα κριτικό πνεύμα και έναν σκεπτικισμό που θα προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας εις το διηνεκές.
Nikiforos Grestas
Masters in Communications Candidate, Georgetown University, Washington DC
Bachelors in Linguistics, Athens School of Philosophy
