Το 2009 ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη χρονιά στο ευρύτερο σύστημα Βαλκάνια-Μέση Ανατολή-Καύκασος. Στη ρευστή σε διάφορα πεδία κατάσταση, η Τουρκία επιχειρούσε να προωθήσει τις γεωστρατηγικές επιδιώξεις της, υπό την έμπνευση των γεωπολιτικών αντιλήψεων του Αχμέτ Νταβούτογλου. Ως υπουργός των Εξωτερικών, από το Μάιο του 2009, ανέπτυξε διάφορες πρωτοβουλίες στη Μέση Ανατολή, στις σχέσεις με το Ιράν και στο Αφγανιστάν. Μεταξύ των νέων επιλογών της Τουρκίας ήταν και το κλείσιμο ενός προς ένα των ανοιχτών μετώπων που έχει στην Ασία (''zero problems with neighbors''). Στο πλαίσιο της υλοποίησης αυτών των μεθοδεύσεων εντάσσονταν και οι ενέργειες που προωθούσαν τη διευθέτηση των εκκρεμών διαφορών της Τουρκίας με τους Κούρδους και την Αρμενία.
Η γενική οπτική που εκφράζεται στα κείμενα του Χρήστου Γιανναρά τον κατατάσσει ανάμεσα στους πιο αξιόλογους Έλληνες διανοούμενους των τελευταίων δεκαετιών. Είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η εκτίμησή του αναφορικά με το ''φαινόμενο Νταβούτογλου'', την αυτοκρατορική νεοοθωμανική γεωπολιτική αντίληψή του και την ελληνική πολιτική έναντι της στρατηγικής της Τουρκίας. Είναι αναμφισβήτητα σημαντικές οι σκέψεις και απόψεις του, που παραθέτει σε σχετική επιφυλλίδα του. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ερώτημα που έθετε ως κατακλείδα της συλλογιστικής ανάλυσής του: «Με ποιες προϋποθέσεις η προτεραιότητα του πολιτισμού μπορεί να αναδείξει την Τουρκία άξονα μιας αυτοκρατορικής «ειρήνης» στον χώρο της άλλοτε οθωμανικής κυριαρχίας με όρους όχι αντιπαλότητας, αλλά συνεργασίας με τη Δύση; Αυτό μπορούν οι Ελληνες, για δεύτερη φορά στην Ιστορία, να το χειριστούν για λογαριασμό των Τούρκων αποτελεσματικά». Χρειάζεται, αφού γίνουν ορισμένες υπομνήσεις, να γίνει τοποθέτηση του ζητήματος με κριτήρια και όρους γεωπολιτικής ανάλυσης:
Πρώτον: Ασφαλώς, το ότι στην κυβέρνηση της Τουρκίας βρισκόταν από το 2003 το ''ήπιο ισλαμιστικό'' ΑΚΡ και τον Απρίλιο του 2009 έγινε ΥΠΕΞ ο Νταβούτογλου δεν σήμαινε ότι ο κεμαλισμός έπνεε τα λοίσθια, ότι θα εγκαταλείπονταν οι θεμελιώδεις επιλογές της τουρκικής στρατο-γραφειοκρατίας ή/και ότι θα αλλάξει ουσιαστικά η πολιτική ισχύος, περιφερειακού ηγεμονισμού και καταπίεσης των μη ''τουρκοφανών'' μειονοτήτων, πολιτική που παγίως ακολουθεί το τουρκικό κράτος επί δεκαετίες.
Δεύτερον: Ο νεοοθωμανισμός επιχειρεί το ξεπέρασμα της στενότητας του τουρκικού εθνικισμού. Προωθεί από την περίοδο Οζάλ τον ''μετριοπαθή ισλαμισμό'' και επέλεγε από τότε τη συνένωση των μουσουλμάνων από τις ακτές της Αδριατικής και τα Βαλκάνια (μουσουλμάνοι της Βοσνίας, της Αλβανίας, του Κοσόβου, της ΠΓΔΜ, της Βουλγαρίας, της Ελλάδας) ως την Κεντρική Ασία (Κούρδων, Αζέρων, Τουρκμένων, Ουζμπέκων, των διαφόρων μουσουλμάνων των Βαλκανίων, αλλά και του Ιράκ κτλ.) και την Κίνα (Ουιγούροι του Ξινγκιάνγκ). Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, ο Ερντογάν διευκολύνεται να αναγνωρίσει κάποια εγκλήματα του (κεμαλικού και νεοτουρκικού) παρελθόντος που εμποδίζουν τους μελλοντικούς στόχους του. Αφετέρου, παρά την επίσκεψη στην Τουρκία του Προέδρου Ομπάμα, που θεωρήθηκε ως ανανέωση της προτεραιότητας που δίνει η Ουάσιγκτον στη συνεργατική σχέση με την Άγκυρα, υπάρχουν σοβαρές δυσχέρειες, που ενδεχομένως να αποδειχθούν αδιέξοδα της τουρκικής στρατηγικής. Η επικράτηση έναντι των Κούρδων με στρατιωτικά μέσα γινόταν όλο και πιο δύσκολη και πολυδάπανη. Πρόσφατα μάλιστα οι τουρκικές αρχές προχώρησαν στην - πέμπτη - απαγόρευση λειτουργίας φιλοκουρδικού κοινοβουλευτικού κόμματος.
H στάση της Τουρκίας έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποκαλύφθηκε για πολλοστή φορά με σχετικές δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου στο αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο CBS. Ο προκαθήμενος της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας, επέκρινε την στάση αυτή λέγοντας ότι «στην Τουρκία μας αντιμετωπίζουν δεύτερης κατηγορίας πολίτες». Ο Πατριάρχης επισήμαινε ότι «μας αντιμετωπίζουν δεύτερης κατηγορίας πολίτες, δεν πιστεύουμε ότι έχουμε τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους Tούρκους πολίτες». Σε ό,τι αφορά στο μέλλον του Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη, ο κ. Βαρθολομαίος δήλωσε ότι «αυτή η Εκκλησία ιδρύθηκε σε αυτά τα χώματα πριν από 17 αιώνες», ξεκαθαρίζοντας πως το Πατριαρχείο δεν θα εγκαταλείψει ποτέ την ιστορική του έδρα, «ακόμη και αν ορισμένες φορές αισθανόμαστε εσταυρωμένοι». Ο Πατριάρχης εμφανιζόταν αποφασισμένος και δήλωνε: «Για εμάς εδώ είναι η συνέχεια της Ιερουσαλήμ και εξίσου ιερή γη. Προτιμάμε να παραμείνουμε εδώ παρά το γεγονός ότι κατά διαστήματα μας σταυρώνουν». «Επισκέφτηκα τον πρωθυπουργό (Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν) και πολλούς υπουργούς εκθέτοντας τα προβλήματα μας... ζητώντας βοήθεια (για τη λύση τους)» υπενθύμιζε, επισημαίνοντας ότι δεν συνάντησε ανταπόκριση από την πλευρά της κυβέρνησης. Οι δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη τροφοδότησαν αντιδράσεις ποικίλων κύκλων στην Τουρκία, οι οποίες εκφράστηκαν σε διάφορα σχετικά τουρκικά δημοσιεύματα. Ο Davutoglu στις 19.12.2009 απέρριψε την κριτική ότι η ισλαμιστικών ριζών κυβέρνηση της Τουρκίας ασκούσε πολιτική διακρίσεων έναντι των πολιτών της επί τη βάσει της θρησκευτικής ένταξής τους. Επέκρινε τις δηλώσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη χαρακτηρίζοντάς τις απαράδεκτες....
Ακόμα και αν δεχτούμε ότι η Τουρκία μπορεί να μετεξελιχτεί σε αυτό που θα επιθυμούσε ο αξιότιμος καθηγητής κ. Χρήστος Γιανναράς (*) και oρισμένοι άλλοι αξιοσέβαστοι συμπατριώτες μας, ζήτημα είναι με ποιες προϋποθέσεις και όρους μπορούν οι σημερινοί Έλληνες να αναλάβουν ένα τέτοιο εγχείρημα. Αυτό φαινόταν δύσκολο όταν η χρονίως υφιστάμενη πολυεπίπεδη (οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά) υποταγή της χώρας στην παγκοσμιοποιημένη αγορά συνεχιζόταν εντεινόμενη τα τελευταία χρόνια. Και όσον αφορά στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε. των 27, η υπάρχουσα τον Δεκέμβριο του 2009 κατάσταση θα μπορούσε να συνοψιστεί με το τρίπτυχο: Η Τουρκία εμμένει στην ιμπεριαλιστική στρατηγική της: πολιτική ισχύος, περιφερειακού ηγεμονισμού και καταπίεσης των μη ''τουρκοφανών'' μειονοτήτων. Η Ε.Ε. την επιβραβεύει συνεχίζοντας τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα του ευρωπαϊκού οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού περιβάλλοντος. Η Αθήνα ευθυγραμμίζεται με αυτή τη στρατηγική διεύρυνσης και ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε., μην αναλογιζόμενη τις συνέπειες αυτής της πορείας στον περιφερειακό συσχετισμό δυνάμεων. Η στάση της Ελλάδας κινείται ανάμεσα στη συμμόρφωση προς τις υποδείξεις της Ουάσιγκτον και τη δέσμευση όλου του διπλωματικού της κεφαλαίου στη διαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους. Το αποτέλεσμα της έλλειψης ολοκληρωμένης εθνικής/περιφερειακής στρατηγικής είναι η Ελλάδα να παρακολουθεί τις εξελίξεις που άλλοι διαμορφώνουν για εμάς.
Τις φετεινές γιορτές οι Ελληνες τις βιώνουμε στη σκιά των συνεπειών της πανθομολογούμενης οικονομικής ύφεσης - αβέβαιης διάρκειας - και της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η θεωρία που κυκλοφορεί στις διεθνείς αγορές συγκρίνει την Ελλάδα με τη Lehman. Προσδοκούμε από τις πολιτικές μας ηγεσίες σε Ελλάδα και Κύπρο να ενημερώνουν τον Ελληνικό λαό για την αλήθεια, σταματώντας όλοι τα οποιαδήποτε μικροκομμοτικά παιχνίδια. Ο ελληνικός λαός, με επίγνωση των προβλημάτων και ενωμένος εχει τεράστια δύναμη και ικανότητα, και παλι μπορεί να νικήσει. Ας το καταλάβουν και οι ηγεσίες του. Ας μην είναι άτεγκτες και άγριες μόνο έναντι του πολιτικού τους αντιπάλου. Ας έχουν σθεναρή και συνεπή στάση και έναντι των αντιπάλων της πατρίδας μας, όπως πρέπει.
ΚΑΛΗ ΝΕΑ ΧΡΟΝΙΑ!
theobatrak@gmail.com
(*) Βλ. τις δύο επιφυλλίδες του Χρήστου Γιανναρά στην εφημερίδα Η Καθημερινή, 30.8.2009 και 6.9.2009.
