«Ο χρόνος είναι ο καλύτερος σύμβουλος»
Περικλής
«Η βεβαιότητα αποτελεί κορυφαία έκφραση λάθους»
Karl Popper
Οι άνθρωποι, έχοντας την εσωτερική ανάγκη για «ξεκάθαρες» απαντήσεις, είναι επιρρεπείς στο να δημιουργούν βεβαιότητες, είδωλα και μύθους. Έτσι καθίστανται θύματα διαφόρων δογμάτων: θρησκευτικών, πολιτικών ακόμα και επιστημονικών. Eν μέσω απλoυστεύσεων, αρνούνται να αναθεωρήσουν τις ιδέες ή τα πρότυπα που δημιουργούν, επιλέγοντας την εύκολη οδό της μεροληψίας. Ο λαϊκισμός και οι κατηγοριοποιήσεις, εγκλωβίζουν τις κοινωνίες στο φανατισμό, με δεδομένη την αδυναμία των περισσότερων ανθρώπων να σχηματίσουν ξεχωριστή γνώμη. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι η φιλοσοφία και οι επιστήμες αναπτύσσονται σε κοινωνίες διαφοροποιημένες, που σέβονται τις ατομικές αποφάσεις και λύνουν τα προβλήματα ορθολογικά με σκεπτικισμό.
Οι υπεραπλουστευτικές ερμηνείες περί «καλού και κακού», ανέκαθεν αποτελούσαν το κυρίαρχο μοντέλο, ελάχιστα βασισμένο στην αλήθεια, αλλά πολύ ανακουφιστικό για τις μάζες. Με δεδομένο ότι στους όχλους, οι γνώμες καθοδηγούνται με υποδείγματα ή συνθήματα και όχι με επιχειρήματα, ο χειρισμός των μαζών, καθίσταται ευκολότερος μέσω της προπαγάνδας, χρησιμοποιώντας προκαταλήψεις και απωθημένα.
Οι δογματισμοί, είναι στην ουσία το αποτέλεσμα μιας πλάνης που δημιουργείται από απόλυτες βεβαιότητες. Λειτουργούν με λαϊκίστικα στερεότυπα και αποδέχονται ως δεδομένο τις αυθεντίες και τα είδωλα. Συνήθως, λαμβάνουν κάποια ιδέα ή φαντασίωση που λειτούργησε ικανοποιητικά σε ορισμένες περιπτώσεις και προσπαθούν να την εφαρμόσουν παντού. Ακραίες εκφάνσεις τέτοιων ιδεοληψιών που γίνονται πράξη, είναι ο φασισμός και ο ρατσισμός όπου η φυλή, το έθνος και η εξουσία αυτών, βρίσκονται πάνω από τη δικαιοσύνη και τους θεσμούς. Το αποτέλεσμα είναι συχνά η βία η οποία και εξιλεώνεται εν μέσω του σκοπού που «αγιάζει τα μέσα». Αρκεί να απαριθμήσει κανείς, πόσες ιδεολογίες αναζητώντας με φανατισμό το καλό, κατέληξαν τελικά να κάνουν μεγάλο κακό. Έτσι, ιδεολογίες και ηγέτες που αντιμετωπίστηκαν ως είδωλα, διέψευσαν τα όνειρα και τις προσδοκίες, και, απομυθοποιήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου…
Ο κάθε δογματισμός, χρειάζεται εχθρούς για να αυτοπροσδιοριστεί ενώ η απόλυτη βεβαιότητα που προβάλλει, μεγιστοποιεί το λάθος. Σύμφωνα με τον κριτικό ορθολογισμό του σύγχρονου κοινωνιολόγου Popper, οι κοινωνίες προοδεύουν όταν προσπαθήσουν να περιορίσουν σταδιακά το πεδίο της πλάνης. Προτεραιότητα δηλαδή, έχει η ανακάλυψη του λάθους και όχι της απόλυτης αλήθειας. Γιατί, έτσι μόνο μπορούμε να βοηθήσουμε το χρόνο ως τον καλύτερο σύμβουλο, να επιταχύνει την αποκάλυψη του λάθους που οδηγεί στην απομυθοποίηση της οποιασδήποτε βεβαιότητας...
* Ο Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ.
