Του Δρ. Ζήση Δ. Λυγούρα, πρ. δ/ντή Α’/βάθμιας Εκπ/σης ν. Λάρισας, πρ. Νομαρχιακού Συμβούλου
Η απώλεια ενός προσφιλούς προσώπου, η δυσαρμονία στις σχέσεις στο χώρο της οικογένειας, η διακοπή μιας στενής διαπροσωπικής σχέσης, οι οικονομικές, οι εργασιακές και οι κοινωνικές δυσκολίες, η ματαίωση σχεδίων και φιλοδοξιών, τα προβλήματα υγείας, η προσωπική απομόνωση και η κοινωνική περιθωριοποίηση επιδρούν αρνητικά και διαταράσσουν την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου.
Τα συμπτώματα της ψυχικής διαταραχής εκδηλώνονται με την κακή διάθεση του ανθρώπου, τη στενοχώρια, τη δυσθυμία, την αδιαφορία για την προσωπική του φροντίδα, την έλλειψη ενδιαφέροντος για το εξωτερικό περιβάλλον και τη μειωμένη αυτοεμπιστοσύνη και αυτοεκτίμηση.
Η διάρκεια της ψυχικής διαταραχής και η ένταση των συμπτωμάτων της έχουν καθοριστική σημασία για τη μετέπειτα εξέλιξή της. Αν η ψυχική διαταραχή είναι μικρής διάρκειας και η ένταση των συμπτωμάτων είναι χαμηλή, τότε ο άνθρωπος είτε με αυτοβοήθεια είτε με τη βοήθεια των άλλων μπορεί να ξεπεράσει το πρόβλημα και ο ίδιος να επανέλθει στη φυσιολογική ζωή. Όπως είναι γνωστό ο κάθε άνθρωπος περνά στη ζωή του δύσκολες στιγμές, έχει τα δικά του «ψυχικά χαμηλά βαρομετρικά» ζει περιόδους κατήφειας και χαμηλής αυτοεμπιστοσύνης και αυτοεκτίμησης, τα οποία προσπαθεί να τα ξεπεράσει με τη δράση του και την αυτοενίσχυσή του.
Όμως στην περίπτωση που η ψυχική διαταραχή είναι μακράς διάρκειας και η ένταση των συμπτωμάτων είναι υψηλή τότε αυτά αποκτούν μόνιμο, διαρκή και έντονο χαρακτήρα, επηρεάζουν καθοριστικά τη συμπεριφορά του ανθρώπου και τον οδηγούν στη μελαγχολία.
Η μελαγχολία είναι ψυχογενής συναισθηματική διαταραχή και εκδηλώνεται με την τάση της προσωπικής απομόνωσης και την αδυναμία του ανθρώπου να αντιληφθεί να κατανοήσει και να αποδεχθεί τον κόσμο την πραγματικότητα όπως είναι. Ο άνθρωπος νιώθει ανάξιος αποτυχημένος, κινείται αυτοκαταστροφικά και θεωρεί τον εαυτό του άξιο κάθε είδους τιμωρίας.
Η μελαγχολία χαρακτηρίζεται από τη δυστυχία, την έντονη θλίψη, την αρνητική κριτική προς τους άλλους, την έντονη και ισχυρή αυτοκριτική που έχει ως συνέπεια τη δημιουργία ενοχών και τύψεων συνείδησης.
Η μελαγχολία αναδεικνύει την φτώχεια και την αδυναμία του ΕΓΩ να βοηθήσει το άτομο να ξεφύγει από το μεγαλεπήβολο και μη ρεαλιστικό σχέδιο ζωής να ελέγξει τις ναρκισσιστικές φιλοδοξίες και να το προφυλάξει από κάθε είδους ματαίωση που προκαλεί εσωτερικές εντάσεις και συγκρούσεις οι οποίες εκδηλώνονται με την επιθετικότητα.
Η επιθετικότητα συνδέεται με την ενέργεια και τη δράση του ανθρώπου που σκοπό έχει τη βλάβη την πρόκληση πόνου στον ίδιο τον εαυτό του ή στους άλλους.
Ο σκοπός αυτός προκύπτει στην περίπτωση της μελαγχολίας από τη ματαίωση της επιτυχίας των προσδοκιών του ανθρώπου.
Οι προσδοκίες μπορεί να έχουν αφετηρία την προσωπική χειραφέτηση, την επαγγελματική ανέλιξη, την οικονομική ανεξαρτησία, την ανάπτυξη μιας υγιούς και μακροπρόθεσμης διαπροσωπικής σχέσης, την απαίτηση του ανθρώπου να είναι παντού και από όλους αποδεκτός, ελκυστικός και αξιαγάπητος.
Ο άνθρωπος που βλέπει οι προσδοκίες του να μην ικανοποιούνται, τα όνειρά του να μην πραγματοποιούνται, τα υπάρχοντά του να χάνονται και να κινδυνεύει με την κοινωνική απόρριψη και την περιθωριοποίηση αναζητά εναγωνίως την κατανόηση και τη στήριξη από τους άλλους.
Στην περίπτωση που το ανθρώπινο περιβάλλον αρνηθεί στο άτομο κάθε είδους στήριξη τότε αυτό αναπτύσσει και ενισχύει τους μηχανισμούς αυτοάμυνας όπου το αυστηρό ΥΠΕΡΕΓΩ ασκεί κριτική στο ίδιο το άτομο για όσα δεν έκανε για να μη βρεθεί στη δύσκολη θέση.
Το ισχυρό και αυστηρό ΥΠΕΡΕΓΩ θυματοποιεί το ΕΓΩ, τον ίδιο τον άνθρωπο που αρχίζει να στρέφεται εναντίον του εαυτού του για να φτάσει στον αυτοκτονικό ιδεασμό και ίσως στην αυτοκτονία. Το ΥΠΕΡΕΓΩ με την όλη του δράση επιζητά την εξιλέωση την κάθαρση του εαυτού από την κακή, την αναξιόπιστη και την άχρηστη πλευρά του.
Η επιθετικότητα εκδηλώνεται ακόμη και εναντίον των άλλων και ειδικότερα εναντίον εκείνων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου.
Κύριοι αποδέκτες αυτής της επιθετικότητας συνήθως είναι οι γονείς ο σημαντικός ή οι σημαντικοί άλλοι καθώς και η κοινωνία ολόκληρη.
Τα αίτια της μελαγχολίας και της επιθετικότητας αναζητούνται στο παρελθόν και επικεντρώνονται σε πράξεις και παραλείψεις που στιγμάτισαν τη ζωή του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η βιοσωματική παραμέληση, η πνευματική αποστέρηση, η σωματική κακοποίηση, η συναισθηματική φτώχεια και η σεξουαλική κακοποίηση.
Ακόμη θα πρέπει να αναφερθούν η καλλιέργεια και η ενδυνάμωση της στρεβλής εικόνας του εαυτού όταν αποδίδονται σ' αυτόν ικανότητες και δεξιότητες που ελάχιστα έχουν να κάνουν με την πραγματικότητα.
Τα άτομα που βιώνουν έντονα το χάσμα το κενό μεταξύ αυτού που θέλουν και αυτού που μπορούν, κατακλύζονται από το συναίσθημα του θυμού.
Ο θυμός κάνει το άτομο ανεξέλεγκτο και ψάχνει για εξιλαστήριο θύμα. Το θύμα θα είναι ο άλλος στον οποίο μεταφέρεται η αιτία και η αφορμή της προσωπικής αποτυχίας. Για το μικρό παιδί μπορεί να είναι η κούκλα ή το παιγνίδι του άλλου παιδιού.
Για το μαθητή (-ρια) θύμα, γίνεται κάθε συμμαθητής που διαφοροποιείται κοινωνικά και πολιτισμικά. Ενώ στον κόσμο των ενηλίκων η επιθετικότητα επενδύεται ιδεολογικά για να ορθολογοποιήσουν και να δώσουν νομιμοφάνεια στις επιθετικές τους ενέργειες εναντίον των κοινωνικών ομάδων με διαφορετική εθνοφυλετική προέλευση και καταγωγή και με διαφορετική θρησκευτική ταυτότητα.
Η μελαγχολία και η επιθετικότητα είναι δύο μορφές συμπεριφοράς που βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση δημιουργούν δυσάρεστες καταστάσεις στο ίδιο το άτομο και το ανθρώπινο περιβάλλον και καθιστούν αναγκαία την αντιμετώπισή τους είτε με τη μορφή της πρόληψης είτε της θεραπείας.
Η πρόληψη και η θεραπεία πρέπει να στοχεύουν στην ενδυνάμωση του ΕΓΩ ώστε να μπορεί αυτό να εξισορροπεί με επιτυχία τις προσωπικές ανάγκες, τις επιθυμίες, τις φιλοδοξίες και τις προσδοκίες με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και την πραγματικότητα.
Η εσωτερική ισορροπία και αρμονία θα επιτρέπει στον άνθρωπο να αξιολογεί με ορθό και με θετικό τρόπο τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες εμπειρίες της ζωής και να τις θεωρεί όχι ως το τέρμα αλλά ως το δρόμο που οδηγούν στην αυτοολοκλήρωση και την αυτοπραγμάτωσή του.
