Από τον Νίκο Νάκο
Τα κύρια χαρακτηριστικά της εποχής μας είναι η «μυθολογία» και η καπηλεία. Ποτέ άλλοτε δεν κυριάρχησε στη ζωή μας η μυθοπλασία τόσο φυσικά και η καπηλεία της ανάγκης του απλού ανθρώπου για «είδωλα», στα οποία να προβάλει το εξιδανικευμένο «εγώ» του. Αποκορύφωμα αυτού του «συνδρόμου» της «μυθολαγνείας» από το οποίο πάσχει ο σημερινός άνθρωπος –θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και «ειδωλολατρία»– είναι και ο ωκεανός των μεταθανάτιων αφιερωμάτων στον Μάικλ Τζάκσον, που κατακλύζουν διεθνώς τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Αλλά και της μυθοπλασίας η πιο χαρακτηριστική είναι η μυθοποίηση του Κομαντάντε Τσε! Είναι, αναμφισβήτητα, οι πιο τραγικοί ήρωες, του μακιγιαρισμένου κόσμου της Ποπ, ο ένας και του παγκόσμιου επαναστατικού πνεύματος ο άλλος.
Τείνεις να παραδεχθείς τελικά ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, σ’ όλα τα πλάτη και τα μήκη του πλανήτη, πάσχει από έλλειψη ειδώλων, οραμάτων και νιώθει πολύ περισσότερο την ανάγκη των μύθων. Μύθων που θα αντικατοπτρίζουν τα νεανικά του όνειρα, τις ιδέες του για την κοινωνία και τον κόσμο, αλλά και την ανάγκη ειδώλων στα οποία θα μπορεί να προσβλέπει για να λυτρώνεται, όσο είναι δυνατόν, από την ανασφάλειά του. Αλλά και για να ξεφεύγει από τη μιζέρια της καθημερινότητας, από τους καταναγκασμούς που του επιβάλλουν οι κοινωνικές συνθήκες, το κράτος, η εργασία και η θρησκεία, αν θέλετε. Θέλει να «επαναστατήσει» αλλά οι συνθήκες γύρω του δεν του το επιτρέπουν. Αναζητάει «εικόνες» ανθρώπων – προτύπων, γιατί όταν λέμε μυθολογία εννοούμε κάτι που δίνει νόημα σε ό,τι κάνεις και στην ίδια τη ζωή σου. Μπορεί να έχουμε επιστήμη, λογική, ευμάρεια, να έχουμε εξελιχθεί παντού, αλλά και πάλι αναζητούμε μύθους που θα μας βοηθήσουν να αντέξουμε το βάρος της ζωής.
Έχουμε εξορίσει τη θρησκεία, τις παγκόσμιες αρχετυπικές εικόνες, τις τελετουργίες, τους ήρωες και κυρίως την ιερότητα που ανέκαθεν βοηθούσαν τον άνθρωπο να νιώθει συμπόνια για τον συνάνθρωπό του, να πιστεύει σε κάτι μεγαλύτερο απ’ αυτόν, να αντέχει το θάνατο. Η Μαντόνα, ο Έλβις Πρίσλεϊ, η Μέριλιν Μονρόε, οι διαφημίσεις γίνονται έτσι αντικείμενα λατρείας, όπως ηθοποιοί, καλλιτέχνες, αθλητές και πολιτικοί. Υπάρχει κάτι ελλειμματικό όμως σ’ όλα αυτά. Δεν θέλουμε απλώς κάτι να λατρέψουμε, θέλουμε μύθους που μπορούν να μας εμπνεύσουν και να μας κινητοποιήσουν. Αντ’ αυτού τι έχουμε; Προκάτ τηλεμύθους και την απίστευτη σπέκουλα που γίνεται περί αυτούς.
Οι σύγχρονοι «εικονοπλάστες» έχουν αντιληφθεί ότι το μόνο που απομένει στον άνθρωπο αυτή την εποχή της πλήρους σύγχυσης, είναι η προβολή νέων «εικόνων» των σύγχρονων «αγίων» γι’ αυτό και φροντίζουν να κατασκευάζουν κάθε τόσο νέους μύθους.
Βέβαια οι σκοποί των διαφόρων εικονοπλαστών είναι διαφορετικοί. Άλλοι βγάζουν χρήματα, άλλοι κάνουν προβολή του έργου τους ή του εαυτούλη τους, άλλοι υπηρετούν κόμματα και ιδεολογίες, άλλοι πάλι – θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίσουμε ιδεαλιστές – προσφέρουν στον απλό μίζερο άνθρωπο ένα είδωλο. Έτσι για να τον βοηθήσουν – με το αζημίωτο – να συνεχίσει τη ζωή του. Θα ’λεγε κανείς ότι προσφέρουν και μια υπηρεσία στην κοινωνία με το να δίνουν στο άτομο αυτά που νομίζει ότι του λείπουν: το όραμα, την «ιδέα», τα χαμένα του όνειρα, τις μεγάλες προσδοκίες που έσβησαν στο καθημερινό μαγγανοπήγαδο. Έτσι κάνουν παράλληλα τη δουλειά τους. Μας κατευθύνουν εκεί που θέλουν εκείνοι.
Τώρα που χάθηκαν οι μεγάλες προσωπικότητες που δημιουργούσαν ιδέες, που διαμόρφωναν οράματα και αξίες, τώρα στην τεχνολογική εποχή έχουμε πλέον κατασκευαστές οραμάτων, κειμενογράφους ιδεών, παραγωγούς τηλεαγιογραφιών, διαμορφωτές μύθων.
Όμως όλοι οι μύθοι είναι έωλοι. Γιατί κι αυτοί οι κατασκευασμένοι «ήρωες», τα είδωλα της εικονικής πραγματικότητας είναι μιας χρήσης. Και είτε με τον καιρό εξαφανίζονται κι αυτά, είτε χρειάζονται ενισχυτικές δόσεις, φροντίζοντας να δίνουν κάθε τόσο νέα είδωλα.
Οι κατασκευασμένοι αυτοί μύθοι όμως, απλώς μας επισημαίνουν την τραγική σύγχυση που υπάρχει στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Μας θυμίζουν ότι οι άνθρωποι πάσχουν από παντελή έλλειψη ηθικής και ψυχικής ισορροπίας και καταπιέζονται φοβερά από τα υπάρχοντα συστήματα. Θέλουν μια αχτίδα φωτός στην γκρίζα ζωή τους. Και την αναζητούν στα προκάτ-είδωλα. Τα οποία σε τελική ανάλυση είναι σαν τα ναρκωτικά. Με τη διαφορά ότι οι έμποροι των ειδώλων και των μύθων είναι «ευυπόληπτοι πολίτες» και δεν διώκονται όπως οι συνάδελφοί τους των ναρκωτικών. Γιατί αυτοί είναι το σύστημα!
Η μόνη αντίσταση στην επιβολή ειδώλων απ’ το σύστημα αυτό είναι η κριτική ματιά σ’ αυτά τα φαινόμενα, σε κάθε εποχή και σε κάθε περίσταση. Αναγκαία για την κατεδάφιση των μύθων και την ταυτόχρονη ανάδειξη κάθε ηρωικής προσπάθειας, που σε μικρό ή μεγάλο επίπεδο συντελείται γύρω μας.
Ξέρουμε ότι η πρόοδος, όπως την εννοούσαμε πριν από δεκαετίες, δεν υφίσταται πλέον. Κατέρρευσε μαζί με το μύθο της αμερικάνικης μονοκρατορίας και το μύθο της παγκοσμιοποίησης που εκπορεύτηκε από τον κερδοσκοπικό αγγλοαμερικανικό καπιταλισμό.
Ο σημερινός άνθρωπος που ζει με φρενήρεις ρυθμούς νιώθει ότι όλα όσα κάνει δεν έχουν απολύτως κανένα νόημα. Καταναλώνει, δουλεύει σαν σκλάβος, διασκεδάζει, τρέχει στα γυμναστήρια, ταξιδεύει. Αυτά λοιπόν είναι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε; Όλοι οι προηγούμενοι άνθρωποι εξαντλήθηκαν, πόνεσαν, αγωνίστηκαν, πέθαναν, σκέφθηκαν, δημιούργησαν, μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε εμείς τη μυθοπλασία ως αντίδοτο στο φόβο του θανάτου και στην έλλειψη νοήματος;
