Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Από τα βάθη των αιώνων δεκάδες παραδοσιακά έθιμα "ανασταίνονται" κάθε Πάσχα.
ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑ. Ένα μοναδικό θέαμα αποτελεί η περιφορά του Επιταφίου, στα πλακόστρωτα σοκάκια της μεσαιωνικής πολιτείας της Μονεμβασιάς. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού, όπου πραγματοποιούνται όλες οι λειτουργίες των ημερών. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στον περίβολο της εκκλησίας γίνεται το παραδοσιακό κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρωπίνου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο έχουν τοποθετηθεί εκρηκτικά.
ΖΑΚΥΝΘΟΣ. Το μεσημέρι της Μ. Παρασκευής, οι πιστοί συμμετέχουν στην περιφορά του Εσταυρωμένου που διασχίζει όλη την πόλη. Η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παλαιό τοπικό έθιμο γίνεται στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, τις πρώτες πρωινές ώρες του Μ. Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.
ΑΡΑΧΩΒΑ. Ανήμερα του Πάσχα και από το απόγευμα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων, οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φτάνουν στο λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας και άλλα.
ΛΙΒΑΔΕΙΑ. Το πιο χαρακτηριστικό έθιμο της πόλης, είναι το έθιμο του "λάκκου". Μετά την Ανάσταση και πριν καλά ξημερώσει οι Λιβαδειώτες ετοιμάζουν την φωτιά. Ένας, κάνοντας το σταυρό του, βάζει φωτιά στο σωρό με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη για να ψηθούν τα αρνιά. Το ίδιο γίνεται σε όλους τους "λάκκους" και ανεβαίνουν οι καπνοί, αναρίθμητοι και πυκνοί, σε τέτοιο βαθμό, που σκεπάζουν τον ήλιο που στο μεταξύ ανατέλλει. Η πόλη τυλίγεται σε σύννεφα καπνού. Οι φωτιές είναι έτοιμες και τα αρνιά μπαίνουν στους "λάκκους". Το γύρισμα των αρνιών και το γλέντι διαρκεί μέχρι τ' απόγευμα, το οποίο συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων.
ΓΑΛΑΤΙΝΗ - ΣΙΑΤΙΣΤΑ. Στη γωνιά αυτή του νομού Κοζάνης, την Τρίτη μέρα του Πάσχα, γίνεται, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, ο "Χορός της Ρόκας". Είναι συμβολικό λαϊκό δρώμενο, στο οποίο συμμετέχουν μόνο γυναίκες. Το χορό σέρνει μια αρκετά ηλικιωμένη γυναίκα που κρατά στα χέρια της μια ρόκα και την ακολουθούν οι υπόλοιπες, οι οποίες παρατάσσονταν ανάλογα με το π0όσα χρόνια ήταν παντρεμένες. Για πρώτη φορά στο χορό αυτό συμμετείχαν άντρες το 1912, κρατώντας την ελληνική σημαία, ταυτόχρονα δηλαδή με την απελευθέρωση της περιοχής. Ο "Χορός της Ρόκας" συνδέεται άμεσα με τους φημισμένους Γαλατινούς μάστορες - οικοδόμους. Ήταν ένα συμβολικό ξεπροβόδισμα των αντρών που έφευγαν, συνήθως μετά το Πάσχα, σε μπουλούκια για να δουλέψουν στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας ως τη χερσόνησο του Αίμου, την Προύσα και την Κωνσταντινούπολη.
ΚΑΡΔΙΤΣΑ. Σε αρκετά χωριά του νομού αναβιώνουν πολλά έθιμα, από τα οποία ξεχωρίζουν το κάψιμο του αφανού, ο διπλός χορός, τα σίγνα και η δημοπρασία των λαβάρων. Το "κάψιμο του αφανού" γίνεται το βράδυ της Ανάστασης την ώρα που ο ιερέας δίνει το Άγιο Φως. Οι νέοι του χωριού βάζουν φωτιά στον αφανό, το ομοίωμα του Ιούδα, μια μεγάλη θυμωνιά με κέδρα και ψέλνουν το Χριστός Ανέστη. Το έθιμο συμβολίζει την Ανάσταση και την Ανάληψη του Χριστού στον ουρανό. Το απόγευμα της Κυριακής της Λαμπρής, μετά τον εσπερινό της αγάπης, οι κάτοικοι σχηματίζουν χορούς, δύο οι γυναίκες και δύο οι άντρες. Πρόκειται για τον "διπλό χορό". Οι χορευτές τραγουδούν ένα ειδικό αναστάσιμο τραγούδι, το "Σήμερα Χριστός Ανέστη". Τα "σίγνα" είναι καθαρά θρησκευτικό έθιμο κατά το οποίο τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, μετά τη λειτουργία, σχηματίζεται πομπή με τα λάβαρα, τις εικόνες και τα εξαπτέρυγα, τον ιερέα και τους ψάλτες και ακολουθούν οι πιστοί με τις λαμπάδες. Η πομπή κάνει τον κύκλο του χωριού ψέλνοντας εν χορώ το "Χριστός Ανέστη", ενώ στις εισόδους του χωριού ψάλλονται δεήσεις. Με αυτόν τον τρόπο ξορκίζουν το κακό.
ΠΑΡΟΣ. Σημείο αναφοράς των ημερών, είναι η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Παροικιά, όπου σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, θα παρακολουθήσετε τις ακολουθίες των Αγίων Παθών. Το βράδυ της Μ. Παρασκευής όμως, η καρδιά της παράδοσης χτυπάει στο κατάλευκο χωριό Μάρπησσα, όπου θα δείτε τις Μυροφόρες να ραίνουν τον τάφο του Χριστού. Ακολουθήστε την πομπή του Επιταφίου στα σοκάκια του χωριού και θα ζήσετε μια συγκλονιστική εμπειρία. Σε διάφορα σημεία του χωριού, η πομπή σταματάει και 'κει οι νέοι με ρούχα εποχής αναπαριστούν στιγμές από τη ζωή και τα πάθη του Κυρίου. Η "είσοδος στα Ιεροσόλυμα", η "Δίκη", η "Σταύρωση" και η "Αποκαθήλωση" ζωντανεύουν μέσα από ένα έθιμο που κρατάει από τη δεκαετία του '40.
ΚΡΗΤΗ. Αξέχαστο θα μείνει το Πάσχα σ' όποιον επισκεφθεί το νησί. Στον Άγιο Νικόλαο και στο χωριό των Γκαγκάλων, πριν από την Ανάσταση, τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και άλλα εύφλεκτα υλικά και τ' αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Στην κορυφή του "ξύλινου" βουνού στέκεται ένα σκιάχτρο του Ιούδα και την ώρα που ο ιερέας λέει το "Χριστός Ανέστη" βάζουν φωτιά και το καίνε. Η μέρα γίνεται νύχτα, η καμπάνα χτυπά ασταμάτητα όπως και οι δοξαριές της λύρας. Κι όλα αυτά με πρωταγωνιστή τη λίμνη, στη γέφυρα της οποίας τελείται το δρώμενο, δημιουργώντας μια πραγματικά μοναδική ατμόσφαιρα. Σ' όλο το νομό Ηρακλείου στήνεται ένα εκπληκτικό σκηνικό από το πρωί της Μ. Παρασκευής όταν όλοι οι ντόπιοι σπεύδουν στις εκκλησιές για την Αποκαθήλωση. Γυναίκες και παιδιά στολίζουν το μεσημέρι τον Επιτάφιο και γυρίζουν στο σπίτι. Το βράδυ ο Επιτάφιος σταματά σε κάθε πόρτα του χωριού ή της πόλης και περιμένει τους κατοίκους να βγουν για να περάσουν από κάτω. Το βράδυ της Ανάστασης θα παρευρεθείτε στο γλέντι της πυρπόλησης του Ιούδα, όπου αντί για μαγειρίτσα θα σας ταρτάρουν "οφτό", κρέας δηλαδή ψημένο στη χόβολη. Το γλέντι συνεχίζεται την Κυριακή, ιδιαίτερα στη Χερσόνησο, που ανάβουν φωτιές στην Πλατεία και μοιράζουν στους ξένους λουλούδια και κρατά μέχρι την Τρίτη, με τη συγκέντρωση στο χωριό Κασταμόνητα, όπου μαζεύονται οι Ηρακλειώτες φέρνοντας μαζί τους το παλιό κρασί από το κελάρι. Ο επισκέπτης που θα μπορέσει να μείνει και την Τρίτη μέρα του Πάσχα μπορεί να ταξιδέψει στο νομό Χανίων, στα Τοπόλια. Θα ζήσει ένα αξέχαστο πανηγύρι στη σπηλιά της Αγίας Σοφίας, με τα όργανα, το κρασί και το γλέντι να ακολουθούν τη Λειτουργία.
ΦΩΤ.: Το κάψιμο του Ιούδα στη μεσαιωνική πολιτεία της Μονεμβασιάς
