Του Σλάβοϊ Ζίζεκ
Η ροή προσφύγων από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή προς τη Δυτική Ευρώπη έχει προκαλέσει ένα κύμα αντιδράσεων ανάλογων μ' εκείνες ενός ανθρώπου που μαθαίνει ότι πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια. Στην κλασική της μελέτη «On Death and Dying», η Ελβετίδα ψυχίατρος Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ- Ρος περιγράφει πέντε τέτοιες αντιδράσεις. Την άρνηση: «Δεν είναι τόσο σοβαρό το προσφυγικό πρόβλημα, ας το αγνοήσουμε». Την οργή: «Οι πρόσφυγες απειλούν τον τρόπο ζωής μας». Τη διαπραγμάτευση: «Ας συζητήσουμε τις ποσοστώσεις, ας κατασκευάσουμε καταυλισμούς στις χώρες τους». Την κατάθλιψη: «Είμαστε χαμένοι, η Ευρώπη γίνεται Ευρωπαϊστάν!» Το μόνο που δεν έχουμε δει ακόμη είναι η αποδοχή, που στην περίπτωσή μας θα σήμαινε την επεξεργασία ενός πανευρωπαϊκού σχεδίου για την αντιμετώπιση των προσφύγων.
Τι πρέπει να γίνει; Οι αριστεροί φιλελεύθεροι εκφράζουν την οργή τους για το γεγονός ότι η Ευρώπη αφήνει χιλιάδες ανθρώπους να πνίγονται στη Μεσόγειο: Η Ευρώπη, λένε, πρέπει να ανοίξει τα σύνορά της. Οι λαϊκιστές, πάλι, λένε ότι πρέπει να προστατεύσουμε τον τρόπο ζωής μας: Οι ξένοι πρέπει να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους. Και οι δύο λύσεις μοιάζουν κακές, αλλά ποια είναι χειρότερη; Για να παραφράσουμε τον Στάλιν, και οι δύο είναι χειρότερες. Οι μεγαλύτεροι υποκριτές είναι αυτοί που ζητούν ανοιχτά σύνορα, αφού γνωρίζουν πολύ καλά ότι αυτό δεν θα γίνει ποτέ: Θα προκαλούσε μια λαϊκιστική εξέγερση στην Ευρώπη. Αλλά και οι λαϊκιστές γνωρίζουν ότι, αν μείνουν μόνοι τους, οι λαοί της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής δεν θα μπορέσουν να λύσουν τα προβλήματά τους και να αλλάξουν τις κοινωνίες τους. Γιατί; Επειδή εμείς στη Δυτική Ευρώπη τους εμποδίζουμε. Η δυτική επέμβαση στη Λιβύη ήταν εκείνη που οδήγησε τη χώρα στο χάος. Η αμερικανική επίθεση στο Ιράκ ήταν εκείνη που δημιούργησε τις συνθήκες για την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους.
Φεύγοντας από την πατρίδα τους, οι πρόσφυγες ονειρεύονται να φτάσουν στη Σκανδιναβία, στη Βρετανία ή στη Γερμανία. Κι όχι μόνο ονειρεύονται, αλλά απαιτούν από τις ευρωπαϊκές αρχές να τους μεταφέρουν στον προορισμό της επιλογής τους. Υπάρχει κάτι αινιγματικά ουτοπικό στην απαίτησή τους: Λες και αποτελεί καθήκον της Ευρώπης να εκπληρώσει τα όνειρά τους, τα οποία, παρεμπιπτόντως, δεν μπορούν να εκπληρώσουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι (πολλοί κάτοικοι της νότιας ή της ανατολικής Ευρώπης θα προτιμούσαν να ζουν στη Νορβηγία). Ακριβώς όταν είναι κάποιος βυθισμένος στη φτώχεια, την απελπισία και τον κίνδυνο, αναζητά την ουτοπία με μεγαλύτερη αδιαλλαξία. Η σκληρή αλήθεια, όμως, την οποία πρέπει να δεχθούν οι πρόσφυγες είναι ότι «η Νορβηγία δεν υπάρχει», ακόμη και στη Νορβηγία.
Το ανθρώπινο είδος πρέπει να προετοιμαστεί να ζήσει με έναν πιο «πλαστικό» και νομαδικό τρόπο. Ένα είναι βέβαιο: Η εθνική κυριαρχία πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ριζικά και να βρεθούν νέες μέθοδοι συνεργασίας και λήψης αποφάσεων.
Πρώτον, η Ευρώπη πρέπει να επαναλάβει τη δέσμευσή της να μεταχειρίζεται με αξιοπρέπεια τους πρόσφυγες. Εδώ δεν μπορεί να γίνουν συμβιβασμοί: Οι ευρείες μεταναστεύσεις είναι το μέλλον μας και η μόνη εναλλακτική λύση είναι η βαρβαρότητα (αυτό που μερικοί αποκαλούν «σύγκρουση πολιτισμών»).
Δεύτερον, ως συνέπεια αυτής της δέσμευσης, η Ευρώπη πρέπει να επιβάλει σαφείς κανόνες και ελέγχους. Οι πρόσφυγες πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι υποχρεωμένοι να αποδεχθούν τους νόμους και τα ήθη των ευρωπαϊκών κρατών: Η θρησκευτική, εθνική ή σεξουαλική βία δεν είναι αποδεκτή, όπως δεν είναι αποδεκτή οποιαδήποτε προσπάθεια επιβολής της θρησκείας του ενός στους άλλους. Οι κανόνες αυτοί πρέπει να επιβάλλονται ακόμη και με κατασταλτικά μέτρα- τόσο εναντίον των ξένων φονταμενταλιστών όσο και των εγχώριων ρατσιστών.
Τρίτον, πρέπει να εφευρεθεί ένα νέο είδος διεθνούς στρατιωτικής και οικονομικής επέμβασης, που θα αποφεύγει τις νεοαποικιοκρατικές παγίδες του πρόσφατου παρελθόντος. Οι περιπτώσεις του Ιράκ, της Συρίας και της Λιβύης δείχνουν πώς το λάθος είδος επέμβασης (στο Ιράκ και τη Λιβύη), καθώς και η μη-επέμβαση (στη Συρία) οδηγούν στο ίδιο αδιέξοδο.
Τέταρτον, σημαντικότερο και πιο δύσκολο απ' όλα, πρέπει να υπάρξει μια ριζική οικονομική αλλαγή που θα αίρει τις συνθήκες οι οποίες δημιουργούν πρόσφυγες. Χωρίς τη μεταμόρφωση του παγκόσμιου καπιταλισμού, μετανάστες από την Ελλάδα και άλλες χώρες της ΕΕ θα πάρουν σύντομα τον ίδιο δρόμο με τους μη Ευρωπαίους πρόσφυγες. Όταν ήμουν νέος, μια τέτοια οργανωμένη προσπάθεια ονομαζόταν κομμουνισμός. Ίσως να πρέπει να τον επανεφεύρουμε. Ίσως αυτό να είμαι μακροπρόθεσμα, η μόνη λύση.
(Πηγή: London Review of Books)
* Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ είναι Σλοβένος φιλόσοφος
