H επανάληψη μπορεί να μας κάνει πιο επιδέξιους, πιο αποτελεσματικούς, καλύτερους γνώστες ενός αντικειμένου. Όταν, για παράδειγμα, ο εργάτης μηχανικά επαναλαμβάνει την ίδια κίνηση στο εργοστάσιο, γίνεται όλο και πιο κατάλληλος για τη συγκεκριμένη εργασία. Βασική προϋπόθεση, να την μάθει εξαρχής σωστά. Όμως, τι μπορούμε να περιμένουμε από κάποιον που για τριάντα χρόνια συσκευάζει σταφύλια ή φτιάχνει σιδερένιες βίδες; Τελειοποιείται ο εργάτης ενώ υποβιβάζεται ο άνθρωπος, η σκέψη του.
Όταν τα λόγια μας αναπαράγονται μονότονα χάνεται η κριτική σκέψη, η μητέρα της αλήθειας. Οι Έλληνες δεν φημίζονται για περίσκεψη και εμβάθυνση στα πράγματα, αντιθέτως προτιμούν να επαναλαμβάνουν ό,τι ακούνε από ειδήμονες, πολιτικούς ή διάσημους, τα οποία, συν τω χρόνω, ενσωματώνουν στον δικό τους τρόπο σκέψης.
Η μόνιμη επίκληση στη δημοκρατία όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, ώστε να αντλήσουμε κύρος και αυθεντία, μάς απομακρύνει από την ουσία της. Την αγιοποιούμε βροντοφωνάζοντας, καθώς διολισθαίνουμε σε φαυλότητες και θεωρούμε ότι την ενδυναμώνουμε με μια ψηφοφορία. Τελικά, γνωρίζουμε πράγματι τη σημασία της «δημοκρατίας» ή μήπως η βεβαιότητα ότι τη γνωρίζουμε κοιμίζει τη σκέψη μας; Θα αναζητήσω την απάντηση χρησιμοποιώντας τέσσερα σύντομα αποσπάσματα από το κλασικό έργο του φιλοσόφου Αλέξη ντε Τοκβίλ, «Η δημοκρατία στην Αμερική», του 1835, εκδόσεις Στοχαστής. Κάθε τίτλος που ακολουθεί επιλέχτηκε από τον υπογράφοντα. Σε εισαγωγικά παρατίθενται οι απόψεις του Α. Τοκβίλ.
* Η δημοκρατία δημιουργεί αδιάφορους και πειθήνιους πολίτες.
«Υπάρχουν έθνη στην Ευρώπη όπου ο κάτοικος θεωρεί τον εαυτό του σαν ένα είδος αποίκου αδιάφορου για τη μοίρα του τόπου που κατοικεί. Γίνονται στη χώρα του οι μεγαλύτερες αλλαγές χωρίς τη συνδρομή του* ούτε καν ξέρει με ακρίβεια τι συνέβη* η περιουσία του χωριού του, η κατάσταση των δρόμων του, η τύχη της εκκλησίας, δεν τον ενδιαφέρουν καθόλου* πιστεύει πως όλα αυτά δεν τον αφορούν με κανένα τρόπο, πως ανήκουν σ’ έναν ισχυρό ξένο που τον λένε κυβέρνηση. Από τη μεριά του, απολαμβάνει όλα τα αγαθά σαν επικαρπωτής, χωρίς πνεύμα ιδιοκτησίας και χωρίς καμία ιδέα βελτίωσης. Η αδιαφορία αυτή για τον εαυτό του φτάνει μέχρι τέτοιο σημείο, ώστε, αν η δική του ασφάλεια ή των παιδιών του κινδυνέψει, αντί να νοιαστεί ν’ απομακρύνει τον κίνδυνο σταυρώνει τα χέρια και περιμένει να έρθει σε βοήθειά του ολόκληρο το έθνος. Αυτός ο άνθρωπος άλλωστε, παρ’ όλο που έχει ολοκληρωτικά θυσιάσει την ελευθερία της βούλησης του, δεν αγαπά περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την υπακοή. Υποτάσσεται, είναι αλήθεια, στα κέφια του πρώτου υπαλληλίσκου, αρέσκεται όμως να παραβαίνει τον νόμο αμέσως μόλις η δύναμη αποσυρθεί. Κι έτσι τον βλέπουμε να παραπαίει αδιάκοπα ανάμεσα στη δουλεία και την έκλυση».
* Η δημοκρατία γεννά τον φθόνο προς τους ισχυρούς και τους πλούσιους.
«Στη δημοκρατία, οι απλοί πολίτες βλέπουν έναν άνθρωπο που βγαίνει από τις γραμμές τους και που σε λίγα χρόνια φτάνει στον πλούτο και την ισχύ, το θέαμα αυτό διεγείρει την έκπληξη και τον φθόνο τους, αναρωτιούνται πώς αυτός που χθες ήταν ίσος τους σήμερα περιβάλλεται το δικαίωμα να τους διοικεί. Η απόδοση της ανόδου του στα ταλέντα ή στις αρετές του είναι άβολη, γιατί θα είναι σαν να ομολογούν οι ίδιοι ότι είναι λιγότερο ενάρετοι ή ικανοί απ’ αυτόν. Αποδίδουν, λοιπόν, την κύρια αιτία σε κάποια από τα φαύλα χαρακτηριστικά του και συχνά έχουν δίκαιο να το κάνουν. Διενεργείται, λοιπόν, κάποια αποκρουστική μείξη ανάμεσα στις ιδέες της ποταπότητας και της εξουσίας, της αναξιότητας και της ευτυχίας, της χρησιμότητας και της ατίμωσης».
* Η δημοκρατία εξισώνει τις διάνοιες, μας θέλει όλους ίσους.
«Η ηθική επιρροή της πλειοψηφίας εδράζεται εν μέρει στην εξής ιδέα, ότι περισσότερα φώτα και περισσότερη σοφία υπάρχουν σε πολλούς ανθρώπους συναγμένους παρά σε έναν και μόνο, στον αριθμό των νομοθετών παρά στην επιλογή. Πρόκειται για τη θεωρία της ισότητας, εφαρμοσμένη στις διάνοιες. Η θεωρία αυτή προσβάλει την οίηση του ανθρώπου στο ύστατο άσυλό του: έτσι η μειοψηφία τη δέχεται δύσκολα. Εθίζεται σ’ αυτή μόνο με το χρόνο. Όπως όλες οι εξουσίες, και ίσως, περισσότερο από τις άλλες, η εξουσία της πλειοψηφίας έχει ανάγκη τη διάρκεια για να φανεί νόμιμη. Όταν αρχίζει να εγκαθιδρύεται επιβάλλει την υπακοή δια του εξαναγκασμού* μόνο αφού έχει κανείς ζήσει επί πολύ κάτω από τους νόμους της αρχίζει να τη σέβεται».
* Η δημοκρατία δεν μας κάνει αληθινά δίκαιους και ελεύθερους.
«Αν στη θέση των ποικίλων εκείνων δυνάμεων που παρεμποδίζουν ή καθυστερούν υπέρμετρα την άνθηση του ανθρώπινου λόγου, οι δημοκρατικοί λαοί θέσουν την απολυτή εξουσία μιας πλειοψηφίας, το κακό θα έχει απλώς αλλάξει χαρακτήρα. Οι άνθρωποι δεν θα έχουν καθόλου βρει τον τρόπο να ζήσουν ανεξάρτητα, θα έχουν μόνο ανακαλύψει, πράγμα δύσκολο, μια νέα φυσιογνωμία δουλείας. Και πάνω σ’ αυτό, δεν κουράζομαι να το ξαναλέω, θα πρέπει βαθιά να διαλογισθούν όσοι στην ελευθερία της διάνοιας βλέπουν κάτι το άγιο και δεν μισούν μόνο το δεσπότη αλλά και το δεσποτισμό. Όταν εγώ αισθάνομαι το χέρι της εξουσίας να βαραίνει πάνω στο μέτωπό μου, λίγο με ενδιαφέρει να ξέρω ποιος με καταπιέζει, και, προκειμένου να βάλω το κεφάλι μου στον ζυγό, καθόλου δεν με προδιαθέτει ευνοϊκότερα σ’ αυτό το αν τον ζυγό μου τον προτείνουν ένα εκατομμύριο χέρια».
Koumposachilleas@yahoo.gr
