Αυτά που συμβαίνουν φέτος στη χώρα μας με επίκεντρο τις πυρκαγιές, πρέπει να έχουν πείσει και τον τελευταίο δύσπιστο ότι η κλιματική κρίση δεν αστειεύεται και ότι, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα μετριασμού της και προσαρμογής, το μέλλον προδιαγράφεται όλο και πιο δύσκολο έως δραματικό. Τις επιπτώσεις της ΚΑ στην εκδήλωση των ακραίων καιρικών φαινομένων τις έχουμε περιγράψει πολλές φορές. Αύξηση της μέσης και της μέγιστης κυρίως θερμοκρασίας, καύσωνες όλο και μεγαλύτερης διάρκειας, ξηρασίες που αποδιοργανώνουν πλήρως τη γεωργική παραγωγή, πυρκαγιές που απειλούν πλέον άμεσα εκτός από τις περιουσίες και τη ζωή των ανθρώπων-ιδιαίτερα των οικονομικά και κοινωνικά ευάλωτων- (βλ. απανθράκωση 26 τουλάχιστον μεταναστών στο δάσος της Δαδιάς), πλημμύρες που αποτελειώνουν το καταστρεπτικό έργο των πυρκαγιών υποβαθμίζοντας έντονα το έδαφος με τη διάβρωση, εισβολή νέων πιο επιθετικών εχθρών και ασθενειών των καλλιεργειών, ρύπανση της ατμόσφαιρας σε σημείο που να απειλεί άμεσα την ανθρώπινη υγεία για να αναφερθούν οι άμεσα ορατές συνέπειες. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος, από το 1980 έως το 2021 έχασαν τη ζωή τους λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων 222.205 άνθρωποι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (4.161 από πλημμύρες, 159.003 από καύσωνες, 15.169 από ξηρασίες, πυρκαγιές και υπερβολικό ψύχος και 3.872 από καταιγίδες και κατολισθήσεις (αναφορά 1). Η πιο θανατηφόρα καταστροφή σε παγκόσμιο επίπεδο το 2019 ήταν οι θάνατοι λόγω καύσωνα στην Ευρώπη που έφθασαν τους 2.500 νεκρούς. Παράλληλα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι στο διάστημα 2030-2050 θα προκληθούν 250.000 θάνατοι λόγω υποσιτισμού, ασθενειών και θερμοπληξίας.
Δυστυχώς όμως το κακό δεν σταματάει εκεί. Όλα αυτά μεταφράζονται σε πολύ μεγάλες οικονομικές απώλειες για τις χώρες, που στο τέλος μετακυλίονται στις κοινωνίες με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου λόγω της καθήλωσης των μισθών, της χειροτέρευσης των δημόσιων υπηρεσιών, της υγείας, της παιδείας, της δημόσιας ασφάλειας κ.ο.κ. Ας δούμε λοιπόν λίγο πιο αναλυτικά τι οικονομικές επιπτώσεις που προκαλούνται λόγω της ΚΑ.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (αναφορά 2) στο διάστημα 1980 έως 2021 λόγω ακραίων καιρικών και κλιματικών φαινομένων χάθηκαν στην ΕΕ 560 δις €, από τα οποία 57 περίπου δις € το 2021. Το μεγαλύτερο ποσοστό (46%) προήλθε από υδρολογικά γεγονότα, ακολουθώντας τα μετεωρολογικά (33%) οι καύσωνες (13%) και άλλα κλιματολογικά (8%). Σημειώνεται ότι από τις οικονομικές αυτές ζημίες ασφαλισμένες ήταν μόνο το 30% περίπου. Σε γενικές γραμμές εκτιμάται ότι οι ετήσιες οικονομικές απώλειες της ΕΕ ανέρχονται σε 12 δις €. Για την Ελλάδα στο ίδιο διάστημα οι συνολικές οικονομικές απώλειες εκτιμώνται σε 11,18 δις € που αντιστοιχούν σε 84.89 εκατ. € ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και 1.057 € ανά άτομο. Από τις ζημίες αυτές ασφαλισμένες ήταν μόνο το 21%. Οι θάνατοι που οφείλονται στα καιρικά και κλιματικά φαινόμενα ανήλθαν στην Ελλάδα σε 4.632. Μία στατιστική επεξεργασία όλων αυτών των στοιχείων δείχνει ότι υπάρχει σαφής ανοδική τάση σε όλες αυτές τις επιπτώσεις που από το 2009 μέχρι το 2021 ήταν της τάξης 2.1% κατ’ έτος. Μεταξύ των χωρών της ΕΕ τις μεγαλύτερες απώλειες είχε η Γερμανία ακολουθώντας η Γαλλία και η Ιταλία. Οι μεγαλύτερες απώλειες κατ’ άτομο σημειώθηκαν στη Σλοβενία και το Λουξεμβούργο και ανά μονάδα επιφάνειας, στο Βέλγιο, τη Γερμανία και το Λουξεμβούργο.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Η απάντηση αυτή τη στιγμή είναι μία: άμεσα λήψη μέτρων μετριασμού και προσαρμογής στην ΚΑ. Με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, εάν η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας υπερβεί το στόχο της συγκράτησης στους 1.2-2.0 οC μέχρι το 2100 σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο, οι ετήσιες οικονομικές απώλειες υπολογίζονται σε 170 δις €, ποσό που αντιστοιχεί στο 1.36% του ΑΕΠ της ΕΕ. Η ΕΕ δεσμεύτηκε να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050 μειώνοντας τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990. Θα ανταποκριθούν όμως όλες οι χώρες στους στόχους αυτούς ώστε να επιτευχθεί ο γενικότερος στόχος; Δυστυχώς η απάντηση δεν είναι σίγουρα θετική, όπως ήδη σημειώθηκε από την Παγκόσμια Επιτροπή για την Προσαρμογή στην ΚΑ (αναφορά 3). Ακόμα όμως και εάν εφαρμόσουν όλες οι χώρες με τον καλύτερο τρόπο τα μέτρα προσαρμογής το κόστος είναι πολύ μεγάλο. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για χώρες με μεγάλα οικονομικά προβλήματα, όπως η Ελλάδα που βίωσε και συνεχίζει να βιώνει τις συνέπειες μιας βαριάς οικονομικής κρίσης. Θυμίζουμε εδώ κάτι που ξαναγράψαμε για το τι σημαίνει για την οικονομία της χώρας μας η ΚΑ. Σύμφωνα με την μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος (αναφορά 4) εάν δεν ληφθούν καθόλου μέτρα για την προσαρμογή στην ΚΑ, το ΑΕΠ της χώρας θα μειώνεται 2% κατ’ έτος το 2050 και 6% το 2100. Το συνολικό κόστος μέχρι το 2100 στην περίπτωση αυτή εκτιμάται σε 701 δις €, δηλαδή 3 φορές του ΑΕΠ του 2022, το οποίο ήταν 208 δις €. Αλλά ακόμα και με εφαρμογή των μέτρων προσαρμογής το συνολικό κόστος μέχρι το 2100, το οποίο περιλαμβάνει το κόστος των μέτρων προσαρμογής και το κόστος των περιορισμένων ζημιών από την ΚΑ λόγω των μέτρων προσαρμογής εκτιμάται σε 577 δις €. Δυστυχώς σε κάθε περίπτωση η χώρα μας έχει μπροστά της να βιώσει ακόμα πολλά μνημόνια…
Βρισκόμαστε λοιπόν σε κάθε περίπτωση μπροστά σε πολύ σοβαρές προκλήσεις που απαιτούν ανάλογες συλλογικές αποφάσεις. Δυστυχώς όσα βιώνουμε κάθε χρόνο τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο δεν επιτρέπουν αισιοδοξία. Η υγειονομική κρίση και η ενεργειακή με αφορμή τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας, οδήγησαν τις χώρες σε στροφή σε εθνικές πολιτικές με στόχους τις άμεσες ανάγκες των χωρών τους, παραμερίζοντας τις δράσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών της ΚΑ με αποτέλεσμα οι στόχοι για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050 που έθεσε η ΕΕ να μοιάζουν ανέφικτοι. Οι πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έδειξαν ότι η φύση δεν αστειεύεται και δεν αντιμετωπίζεται με πολιτικά ευχολόγια. Απαιτούνται άμεσα μέτρα. Απαιτείται η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή κατά προτεραιότητα. Αναφορές
1: https://discomap.eea.europa.eu/climatechange/
2. https://www.eea.europa.eu/ims/economic-losses-from-climate-related
3. UN environment programme. 2021. AdaptationGapReport 2020. Pp. 120.
4. Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής. 2011. Τράπεζα της Ελλάδος, σελ. 546.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
