Η δίκη των έξι

ΝΟΕΜΒΡΗΣ 1922

α. Η διαδικασία της παραπομπής

Μετά την ανακωχή των Μουδανιών και την οριστική απώλεια της Αν. Θράκης η επαναστατική κυβέρνηση με διάγγελμά της στις 5-10-1922 έδωσε το αιτιολογικό της αναζήτησης ευθυνών και της παραπομπής των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής σε δίκη. Η λαϊκή κατακραυγή, η προσφυγιά, η οργή του στρατού απαιτούσαν από την κυβέρνηση αιματηρή κάθαρση για να αποφευχθούν πιο ριζικές εξελίξεις. Και στις 24 Οκτωβρίου κυκλοφόρησε η συγκλονιστική είδηση που το πόρισμα της ανακριτικής επιτροπής παρέπεμπε σε έκτακτο στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας τους οκτώ υπευθύνους: Δημ. Γούναρη, Ν. Στράτο, Π. Πρωτοπαπαδάκη, Ν. Θεοτόκη, Γ. Μπαλτατζή, Γ. Χατζηανέστη, Μ. Γουδά και Ξενοφώντα Στρατηγό.
Η όλη διαδικασία της παραπομπής, της καταδίκης και της εκτέλεσης των έξι πρώτων επικράτησε στην ιστορία ως η «δίκη των έξι», ενώ κανονικά θα έπρεπε να λέγεται η «δίκη των οκτώ».
Πάντως για τη συγκεκριμένη δίκη γράφτηκαν ως τώρα πάμπολλα. Προκλήθηκαν σχόλια επί σχολίων, δόθηκαν ποικίλες ερμηνείες και η δίκη αυτή συν τοις άλλοις αποτέλεσε πρόσχημα για αντιδικίες αργότερα. Εμείς, πριν οτιδήποτε άλλο, θα πρέπει να επισημάνουμε τούτο: Τα ιστορικά γεγονότα επιβάλλεται να κρίνονται με κριτήρια τον τόπο, τον χρόνο και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβαν χώρα. Και επιπλέον θα πρέπει να έχουμε αυστηρά υπόψη μας και το εξής: Για να κριθεί αντικειμενικά ένα γεγονός και να περάσει λαγαρισμένο μέσα στα κανάλια της ιστορίας, οπότε πλέον θα θεωρηθεί αληθινό, είναι ανάγκη πρώτα να φύγουν απ’ τη ζωή τόσο η γενιά που το δημιούργησε, όσο και η επόμενή της, για να μην πω και η αμέσως επόμενη! Δηλαδή να εξαφανιστεί τελείως η σκιά της υποκειμενικότητας.
Εν πάση περιπτώσει, και χωρίς να διεκδικούμε το αλάθητο της κρίσης, θα σημειώσουμε πως το κατηγορητήριο, που θα δούμε παρακάτω, θα μπορούσε να θεωρηθεί τυπικά αβάσιμο, επειδή η Μικρά Ασία, όπου συντελέστηκε το εθνικό έγκλημα, δεν ήταν έδαφος ελληνικό! Απλώς μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι ένα μέρος μόνο της Μ. Ασίας βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση βάσει της συνθήκης των Σεβρών. Δεν θα υπήρχε βεβαίως η παραμικρή αμφισβήτηση περί εσχάτης προδοσίας, εάν το έγκλημα είχε συντελεστεί μέσα σ’ ελληνικό έδαφος. Επιπρόσθετα θα μπορούσε να θεωρηθεί και ουσιαστικά αβάσιμο, επειδή κατά την ακροαματική διαδικασία στη δίκη, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, δεν αποδείχθηκε δόλος των κατηγορουμένων.
Δικονομικά τερτίπια θα πει κανείς, έτσι για να βρισκόμαστε σε διαφωνίες και σε δουλειά. Αν όμως μας ενδιαφέρει η ουσία, τότε θα πρέπει να δεχτούμε ότι έχουμε να κάνουμε με τη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία της ιστορίας και της ύπαρξης του ελληνισμού: Ξεριζωμός του ελληνισμού, οριστική απώλεια εδαφών που επί χιλιετίες σ’ αυτά άκμαζε το ελληνικό στοιχείο, μυριάδες νεκροί, τραυματισμένοι, ατιμασμένοι, πρόσφυγες, ξεσπιτωμένοι από πράξεις ή παραλείψεις των κατηγορουμένων. Όμως η απορία μου εξακολουθεί και θα εξακολουθεί να παραμένει: οι παραπαμφθέντες ήταν οι μόνοι υπεύθυνοι; Θα προσπαθήσουμε κατά την αναφορά μας στη δίκη να δώσουμε την απάντηση και σ’ αυτό, όπως και σε άλλα ακανθώδη ερωτήματα.
Αλλά ας δούμε πρώτα το κατηγορητήριο, το οποίο κατά πληροφορίες συνέταξε ο Γεώργιος Παπανδρέου, φίλος του Ν. Πλαστήρα, και με το οποίο καταλόγισε στους κατηγορουμένους τα εξής δεκαπέντε εγκλήματα, ως τις συνιστώσες που οδηγούν στη συνισταμένη, η οποία χαρακτηρίζεται εσχάτη προδοσία. (Για να γίνει το κατηγορητήριο κατανοητό από όλους μεταγλωττίζω την αρχαΐζουσα γλώσσα του Παπανδρέου σε απλή νεοελληνική και σε λόγο πλάγιο, όσο πιο περιληπτικά γίνεται. Κρατώ αμετάβλητη μόνο την εισαγωγή του κατηγορητηρίου.
ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟΝ
- Κατηγορείσθε ότι από της 1ης Νοεμβρίου 1920 και εφ’ εξής μέχρι της 26ης Αυγούστου 1922 συναποφασίσαντες μετά των συνυπουργών υμών περί πράξεως εσχάτης προδοσίας εκουσίως και εκ προθέσεως υποστηρίξατε την εισβολήν ξένων στρατευμάτων, ήτοι του τουρκικού εθνικιστικού στρατού, εις την επικράτειαν του Βασιλείου, τουτέστιν εις την υπό της Ελλάδος κατεχομένην και δια της συνθήκης των Σεβρών κατακεκυρωμένην χώραν της Μικράς Ασίας παραδώσαντες άμα εις τον εχθρόν πόλεις, φρούρια, μέγα μέρος του στρατού και μεγίστης αξίας υλικών πολέμου κλπ κλπ διά των επομένων μέσων:
1. Διότι προχώρησαν σε διενέργεια δημοψηφίσματος και επανέφεραν τον Βασιλιά, εκθέτοντας έτσι την Ελλάδα απέναντι στις Δυνάμεις.
2. Διότι, ενώ οι σύμμαχοι επεδίκασαν στις 13-1-1920 τη Β. Ήπειρο και τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, οι κατηγορούμενοι δεν έλαβαν κανένα μέτρο για την ενσωμάτωση των περιοχών αυτών στο ελληνικό κράτος.
3. Διότι παραγνώρισαν τη διακοίνωση των Δυνάμεων στις 25-11-1920 περί οικονομικού αποκλεισμού της Ελλάδας σε περίπτωση επαναφοράς του Κων/νου οπότε στέρησαν την Πατρίδα από συνάλλαγμα 33 εκατομμυρίων δολαρίων, 5 εκατομμυρίων αγγλικών λιρών και 566 εκατομμυρίων φράγκων, αφήνοντας έτσι ακάλυπτο το χαρτονόμισμα που εξέδωσε η εθνική τράπεζα.
4. Διότι τοποθέτησαν απειροπόλεμους αρχηγούς στις μονάδες απομακρύνοντας ικανά και εμπειροπόλεμα στελέχη.
5. Διότι, παρά τις δυσμενείς δηλώσεις περί του Βασιλιά από τους πρωθυπουργούς Αγγλίας και Γαλλίας, οι κατηγορούμενοι δεν υπέδειξαν στον Κωνσταντίνο να παραιτηθεί.
6. Διότι διέταξαν πρόωρα την ατυχή επιχείρηση τον Μάρτιο του 1921.
7. Διότι διέταξαν την εκστρατεία από Εσκί Σεχήρ προς Άγκυρα με τη σύμφωνη γνώμη του Βασιλιά, παρά την αντίθετη υπόδειξη του αρχηγού της Στρατιάς.
8. Διότι ανέθεσαν την αρχηγία του Στρατού στον ανεύθυνο Βασιλιά.
9. Διότι ψήφισαν νόμους για τη διασπάθιση του δημόσιου χρήματος, τη στιγμή που ο στρατός στερούνταν ακόμα και τα αναγκαία.
10. Διότι δεν έκαμαν δεκτές τις προτάσεις των Δυνάμεων τον Ιούνιο του 1921, με τις οποίες θα σωζόταν η Ανατολική Θράκη και θα αυτονομούνταν η Μ. Ασία με τη διατήρηση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη.
11. Διότι διόρισαν ως Αρχιστράτηγο τον Χατζηανέστη, γνωστό σε όλους και ανισόρροπο και διαλυτικό στοιχείο.
12. Διότι απέσπασαν από το μέτωπο της Μ. Ασίας δυνάμεις, και τις μετέφεραν στην Κων/πολη δήθεν για εκφοβισμό των Τούρκων, αλλά στην ουσία για κάλυψη των Άγγλων.
13. Διότι υπέγραψαν σύμβαση παραίτησης από τις συμμαχικές πιστώσεις προς την Ελλάδα.
14. Διότι ανέχτηκαν να σχηματιστεί παρακυβέρνηση υπό τον Πρίγκιπα Νικόλαο και τους Στρέιτ, Δούσμανη, Κωνσταντινόπουλο, Τζόντο κτλ, η οποία παρακυβέρνηση με απειλές και δολοφονίες εναντίον άοπλων πολιτών εξαπέλυσε τρομοκρατία για να διατηρηθεί στην εξουσία, ενώ η χώρα ολοφάνερα βάδιζε στον όλεθρο.
15. Διότι στάθηκαν εμπόδιο να ηγηθούν της διπλωματικής αντιπροσωπείας ο τότε πρωθυπουργός Δ. Ράλλης και ο Ελ. Βενιζέλος στο συνέδριο του Λονδίνου το 1921.
Μ’ αυτές τις κατηγορίες λοιπόν κλήθηκαν οι κατηγορούμενοι στο έκτακτο στρατοδικείο που άρχισε στις 31 Οκτωβρίου / 13 Νοεμβρίου του 1922.
Ακολουθεί η διαδικασία της δίκης.
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος, Φιλόλογος