Ο δε Κ. Καραμανλής, μάλλον, ένιωσε υποχρεωμένος να κάνει κάποια δραματική χειρονομία και να σκέφτεται να αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ «για να καθησυχάσει την κοινή γνώμη», ενώ κατά βάθος «δεν συμμερίζεται την άποψη του μέσου Έλληνα σχετικά με την έκταση της ευθύνης των ΗΠΑ για τις ελληνικές ανατροπές στην Κύπρο». Απόδειξη ότι «οι Έλληνες αξιωματικοί δεν έχουν ακόμη διαταχθεί να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους σε διάφορες θέσεις του ΝΑΤΟ και η Ελληνική Κυβέρνηση εξετάζει τρόπους να διατηρήσει διάφορες συνδέσεις μαζί του». Επιπλέον, εκτιμάται ότι ο στρατός θεωρεί τις κινήσεις του Καραμανλή κατά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ «ως λυπηρές, αλλά αναγκαίες, δεδομένης της αποτυχίας των ΗΠΑ να παράσχουν περισσότερη υποστήριξη στην ελληνική υπόθεση για την Κύπρο και οι περισσότεροι στρατιωτικοί πιθανότατα θα προτιμήσουν να ακυρωθούν μόλις ηρεμήσουν τα πνεύματα». Αυτό αναφέρει προπαρασκευαστικό έγγραφο της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ στις 29 Αυγούστου 1974 προς το ΥΠΕΞ στην Ουάσινγκτον.
Όσον αφορά τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, εκτιμά ότι «προς το παρόν, η αριστερά βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, γιατί «είναι ανοργάνωτη και χωρισμένη σε ξεχωριστές παρατάξεις», «τα σχέδια του σχισματικού αριστερού Ανδρέα Παπανδρέου είναι λιγότερο καθησυχαστικά και προοιωνίζουν εκστρατεία διαδηλώσεων και δημόσιων ταραχών», ενώ ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής «σκέφτεται να νομιμοποιήσει το, υποστηριζόμενο από τη Μόσχα, κομμουνιστικό κόμμα, ιδιαίτερα εάν λάβει κάποια ένδειξη ότι μπορεί να εγκαταλείψει τη σημερινή στενή σχέση του με τον Παπανδρέου». Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται ότι σε περίπτωση ανατροπής του Πρωθυπουργού και ενίσχυσης της αριστεράς στην Ελλάδα, η χώρα «θα είχε σχεδόν σίγουρα αριστερό ή τουλάχιστον ουδέτερο προσανατολισμό, και πιθανότατα θα διέκοπτε τους εναπομείναντες δεσμούς της με τις ΗΠΑ».
Αρκετές ημέρες αργότερα, στις 9 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού με τον Αμερικανό Πρέσβη Tyler στην Αθήνα, στη διάρκεια της οποίας ο τελευταίος τόνισε κυνικά πως «οι Έλληνες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι καμία λύση στο Κυπριακό δεν μπορεί να δημιουργήσει μια κατάσταση που υπήρχε πριν από τις 15 Ιουλίου», ρίχνοντας, μάλιστα, στο τραπέζι και ένα περίγραμμα σκέψεων – προτάσεων για το μελλοντικό καθεστώς στην Κύπρο.
Σε ερώτηση μάλιστα εάν η Ελλάδα θα δεχόταν «ένα διζωνικό ομοσπονδιακό σύστημα», ο Καραμανλής, αποφεύγοντας προφανώς να απαντήσει (όπως τουλάχιστον προκύπτει από το επίσημο τηλεγράφημα της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα προς την Ουάσινγκτον), ανέφερε ότι «οι εγγυήτριες δυνάμεις είχαν πάψει να υφίστανται, αφού εκτός από τα εμπλεκόμενα μέρη υπήρχαν μόνο οι Βρετανοί που «κάθισαν πίσω με σταυρωμένα χέρια», ενώ ο Αμερικανός Πρέσβης, διευρύνοντας τη συζήτηση και στα Ελληνοτουρκικά -αλλά αποκαλύπτοντας ίσως και ένα ευρύτερο και διαχρονικό ενδιαφέρον υψηλότερων πολιτικοεπιχειρηματικών κλιμακίων της Δύσης για την περιοχή- ανέφερε πως σε μια προοπτική οργανωμένου διαλόγου «εάν περιλαμβανόταν το ζήτημα του Αιγαίου, θα μπορούσε να επιτευχθεί μια δέσμη διευθετήσεων, με την οποία η Ελλάδα θα έπαιρνε αποζημιώσεις για να αντισταθμίσει τις όποιες παραχωρήσεις θα έπρεπε να κάνουν οι Έλληνες στην Κύπρο»…
Τα παραπάνω έγγραφα-ντοκουμέντα περιλαμβάνονται στο τελευταίο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Ν. Λυγερού -που παρουσιάζει η «ΕτΔ»- σε πιστή μετάφραση της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζου. Αναλυτικά:
Η ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΧΙΣΜΑΤΙΚΟ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
Προπαρασκευαστικό Έγγραφο στην
Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών
Washington, 29 Αυγούστου 1974
Η Ελληνική Λαϊκή Διάθεση
Οι Έλληνες είναι θυμωμένοι με τις ΗΠΑ, γιατί οι εναλλακτικές λύσεις είναι είτε πολύ απογοητευτικές είτε πολύ δυσάρεστες. Θα έπρεπε να είναι θυμωμένοι με τους Τούρκους, και είναι, αλλά δεν έχουν την πολυτέλεια να απαντήσουν στρατιωτικά στους Τούρκους, γιατί ξέρουν ότι πιθανότατα δεν θα μπορούσαν να κερδίσουν.
{...} που κατηγορούν τον εαυτό τους, {...} Παρόλο που η Κυβέρνηση Καραμανλή δεν συμμετείχε στην απόφαση για την εκδίωξη του Μακάριου, δεν θα ήταν πολιτικό να τιμωρούνται υπερβολικά εκείνοι που ήταν σε μια εποχή που ο Καραμανλής επιχειρεί να αναπτύξει ευρεία υποστήριξη.
Αλλά κάποιος πρέπει να κατηγορηθεί για την ταπείνωση που υπέστησαν οι Έλληνες για τα γεγονότα στην Κύπρο τις τελευταίες έξι εβδομάδες. {...} Αυτή η έννοια προέρχεται από μια μακρά ιστορία εμπλοκής Μεγάλων Δυνάμεων στην ελληνική πολιτική.
H ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
Ο Καραμανλής δεν συμμερίζεται την άποψη του μέσου Έλληνα πολίτη σχετικά με την έκταση της ευθύνης των ΗΠΑ για τις ελληνικές ανατροπές στην Κύπρο. {...}, ο Καραμανλής μάλλον ένιωσε υποχρεωμένος να κάνει κάποια δραματική χειρονομία για να καθησυχάσει την κοινή γνώμη και οι ενέργειές του εναντίον του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ έχουν σχεδιαστεί, εν μέρει, για να ανακουφίσουν αυτήν την απογοήτευση.
{...} Η Washington θα ενθαρρυνθεί να επηρεάσει τους Τούρκους για να μετριάσουν τη θέση τους. {...} Έγινε μεγάλος στόμφος στην πρόθεση της Αθήνας να αποσυρθεί από το ΝΑΤΟ, για παράδειγμα, αλλά οι Έλληνες αξιωματικοί δεν έχουν ακόμη διαταχθεί να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους σε διάφορες εντολές του ΝΑΤΟ και η Ελληνική Κυβέρνηση εξετάζει τρόπους να διατηρήσει διάφορες συνδέσεις με το ΝΑΤΟ, ακόμη κι αν υποδεικνύει την πρόθεσή του να αποσυρθεί επισήμως.
{...}
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Προς το παρόν, η αριστερά βρίσκεται σε μειονεκτική θέση, γιατί είναι άσχημα ανοργάνωτη και χωρισμένη σε ξεχωριστές παρατάξεις. {...}
Τα αναφερόμενα σχέδια του σχισματικού αριστερού Ανδρέα Παπανδρέου είναι λιγότερο καθησυχαστικά. {...} «Αδυσώπητο αγώνα». {...} Αυτό θα συνεπάγεται μια εκστρατεία διαδηλώσεων και δημόσιων ταραχών που έχουν σχεδιαστεί για να ανατρέψουν την Κυβέρνηση Καραμανλή και να εκτινάξουν τον Παπανδρέου στην εξουσία.
{...} Μια τέτοια πολιτική θα ενίσχυε τη θέση του με τη δεξιά, αλλά θα μπορούσε, επίσης, να συσπειρώσει την αριστερά γύρω από τον Παπανδρέου, ο οποίος θα μπορούσε στη συνέχεια να είναι σε θέση να αμφισβητήσει σοβαρά την Κυβέρνηση.
{...} Αυτή η επιλογή θα μπορούσε να δημιουργήσει κάποια δυσαρέσκεια στους υποστηρικτές του Καραμανλή στη δεξιά, αλλά πιθανότατα θα μπορούσε να τους πείσει για το πιθανό μακροπρόθεσμο πλεονέκτημα μιας τέτοιας πολιτικής, ιδίως όσον αφορά τον Παπανδρέου.
Η απόδοση του Καραμανλή μέχρι σήμερα, ιδιαίτερα η απειλή του να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ, υποδηλώνει ότι τάσσεται υπέρ του φλερτ της αριστεράς. {...} Σύμφωνα με πληροφορίες, σκέφτεται να νομιμοποιήσει το υποστηριζόμενο από τη Μόσχα κομμουνιστικό κόμμα, ιδιαίτερα εάν λάβει κάποια ένδειξη ότι μπορεί να εγκαταλείψει τη σημερινή στενή σχέση του με τον Παπανδρέου.
{...}
Ωστόσο, οι προσπάθειες του Καραμανλή να συγκρατήσει την αριστερά και να αντιμετωπίσει τον Παπανδρέου θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο είτε από μια ταπεινωτική διευθέτηση του Κυπριακού είτε από επιτυχημένες τουρκικές καταπατήσεις στο Αιγαίο. {...}
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΙΣ ΗΠΑ
{...} Αλλά τείνει να την «αναδιαρθρώσει». {...} Ο αξιωματούχος τόνισε, ωστόσο, ότι η Ελλάδα δεν είχε καμία επιθυμία να εγκαταλείψει τη θέση της στο δυτικό στρατόπεδο ή να έχουν παραιτηθεί οι ΗΠΑ από τον ρόλο τους ως ο στενότερος φίλος της Ελλάδας.
{...} Ο στρατός φέρεται να θεώρησε τις κινήσεις του Καραμανλή κατά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ως λυπηρές, αλλά αναγκαίες, δεδομένης της αποτυχίας των ΗΠΑ να παράσχουν περισσότερη υποστήριξη στην ελληνική υπόθεση για την Κύπρο. {...} Οι περισσότεροι στρατιωτικοί πιθανότατα δεν θα ήθελαν να συνεχίσουν τέτοιες κινήσεις περαιτέρω και θα μπορούσαν ακόμη και να προτιμήσουν να ακυρωθούν μόλις ηρεμήσουν τα πνεύματα. {...} Κατά συνέπεια, ο Καραμανλής θα στοχεύει πιθανώς να περιορίσει τη ζημιά στις ελληνικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ που προκύπτουν από το Κυπριακό και όχι να την επιδεινώσει.
{...} Παρακινείται προς αυτήν την κατεύθυνση από τα πολιτικά και οικονομικά οφέλη της στενότερης ένταξης στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και τους συναφείς θεσμούς. {...}
Οι Γάλλοι είναι ο προφανής υποψήφιος για να αναζητήσουν βοήθεια οι Έλληνες, επειδή είναι ο τρίτος μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων στον κόσμο, λόγω της δικής τους χαλαρής σχέσης με το ΝΑΤΟ και επειδή ο Καραμανλής έχει εδραιώσει φιλογαλλικά αισθήματα κατά τα έντεκα χρόνια της εξορίας του στο Παρίσι. {...} Ως ευάλωτη την Κυβέρνηση Καραμανλή σε μια πρόκληση από την ελληνική αριστερά.
{...}
ΑΝ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΟΞΥΝΟΝΤΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ…
Εάν η Ελλάδα αναγκαστεί να αποδεχθεί μια ταπεινωτική διευθέτηση για την Κύπρο ή εάν δεν λάβει την υποστήριξη που θεωρεί επαρκή από τις ΗΠΑ στη διαμάχη για το Αιγαίο. {...} Αυτή η πίεση θα προερχόταν από την αριστερά {...}
Εάν ο Καραμανλής αποτύχει να λάβει σοβαρά μέτρα σε τέτοιες περιστάσεις, η Κυβέρνησή του είτε θα παραιτηθεί είτε θα ανατραπεί από έναν συνασπισμό αριστερών, τόσο εντός όσο και εκτός του στρατού. {...} Θα είχε σχεδόν σίγουρα αριστερό ή τουλάχιστον ουδέτερο προσανατολισμό, πιθανότατα θα διέκοπτε τους εναπομείναντες δεσμούς μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ.
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΚΑΣΤΡΟ, ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ, ΔΙΖΩΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Ελλάδα προς το Υπουργείο Εξωτερικών Αθήνα, 9 Σεπτεμβρίου 1974, 1915Ζ.
6541. Θέμα: Κύπρος: Πρώτη Συνάντηση Καραμανλή–Tyler. Κωδ.: Αθήνα 6507.
1. {...}
3. {...} Η Ελλάδα είναι ένας σεβαστός φίλος και γενναίος σύμμαχος. Χαιρετίζουμε θερμά την επιστροφή της δημοκρατίας στην Ελλάδα και πιστεύουμε ότι τα αμοιβαία μας συμφέροντα μπορούν να εξυπηρετηθούν μόνο εάν δεν υπάρξει παρανόηση μεταξύ μας.
4. {...}
5. {...}
6. Ο Πρέσβης Tyler απάντησε ότι θέλαμε να είμαστε χρήσιμοι, αν και ο Πρωθυπουργός θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ικανότητά μας να είμαστε χρήσιμοι απαιτεί μια εποικοδομητική στάση εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης. Οι ΗΠΑ, όπως και η Ελλάδα, έχουν τον αυτοσεβασμό τους και δεν αντιδρούμε καλά σε τακτικές πίεσης.
{...}
14. {...} Ο Υπουργός θεώρησε ότι ήταν σημαντικό να γίνει αυτό επειδή ανησυχούσε για τα δημοσιεύματα του Τύπου στην Αθήνα και τις δηλώσεις Ελλήνων πολιτικών προσώπων ότι ψευδώς ισχυρίστηκε ότι οι ΗΠΑ είχαν λάβει ανθελληνική θέση στην Κυπριακή διαμάχη. {...} Μια κυβέρνηση να εξουδετερώσει επιθέσεις από την αριστερά ή τη δεξιά με δικές της προληπτικές δηλώσεις. {...} Αποφύγαμε να πάρουμε ανθελληνική θέση κατά τον χρόνο του πραξικοπήματος κατά του Μακάριου, γιατί κάτι τέτοιο θα αποτελούσε ανοιχτή πρόσκληση για τους Τούρκους να αναλάβουν στρατιωτική δράση.
15. Ο Πρωθυπουργός σημείωσε ότι μετά το πραξικόπημα κατά του Μακάριου, ο παγκόσμιος Τύπος είχε αναφέρει ότι ο Υπουργός είχε εκφράσει την ικανοποίησή του, επειδή «ένας Μεσογειακός Castro» είχε εξαλειφθεί. Ο Tyler αρνήθηκε ότι ο Υπουργός είχε πει κάτι τέτοιο.
16. {...} Ο Υπουργός απέρριψε αυτήν τη συμβουλή, όχι μόνο επειδή πίστευε ότι μια τέτοια στάση θα ενθάρρυνε την τουρκική στρατιωτική επέμβαση, αλλά και επειδή η ανθελληνική προκατάληψη στην πολιτική μας θα είχε καταστρέψει την ικανότητά μας να είμαστε χρήσιμοι αργότερα. {...}
17. Ο Καραμανλής γέλασε και είπε ότι εκτιμούσε αυτήν την έκθεση της αμερικανικής άποψης, αλλά και πάλι πίστευε ότι θα μπορούσαμε να ήμασταν πιο εξυπηρετικοί.
{...}
21. {...} Ο Καραμανλής σχολίασε ότι ο Ecevit έκανε πάρα πολλές δημόσιες δηλώσεις: «Μιλάει δεκαπέντε φορές την ημέρα - εγώ μιλάω μία φορά κάθε δεκαπέντε ημέρες».
22. {...} Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν νομικές τουρκικές καταγγελίες για τη μεταχείριση της τουρκικής μειονότητας στην Κύπρο και τις βλακώδεις πράξεις από την ελληνική χούντα. {...}
23.
24. Ωστόσο, οι Έλληνες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι καμία λύση στο Κυπριακό δεν μπορεί να δημιουργήσει μια κατάσταση που υπήρχε πριν από τις 15 Ιουλίου. {...} Ο Υπουργός θέλει να επεξεργαστεί με τους Έλληνες μια κοινή προσέγγιση που μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη μιας ικανοποιητικής λύσης. {...}
25. Ένα τέτοιο περίγραμμα πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τρία κύρια στοιχεία: (Α) Το μέγεθος της τουρκικής περιοχής στην Κύπρο. (Β) Το μέγεθος των τουρκικών δυνάμεων και τον ρυθμό απόσυρσής τους και (Γ) το προσφυγικό ζήτημα.
26. Ο Καραμανλής είπε ότι ένα τέταρτο στοιχείο ήταν η μορφή της μελλοντικής Κυπριακής Κυβέρνησης.
27. {...} Θα δεχόταν η Ελληνική Κυβέρνηση ένα διζωνικό ομοσπονδιακό σύστημα για παράδειγμα; Ο Υπουργός θα καλωσόριζε τις απόψεις τους.
{...}
30. {...} (Σε αυτό το σημείο ο Καραμανλής διέκοψε για να πει ότι οι εγγυήτριες δυνάμεις είχαν πάψει να υφίστανται, αφού εκτός από τα μέρη εμπλεκόμενα υπήρχαν μόνο οι Βρετανοί που «κάθισαν πίσω με σταυρωμένα χέρια»). {...}
{...}
33. {...} Εάν περιλαμβανόταν το ζήτημα του Αιγαίου, θα μπορούσε να επιτευχθεί μια δέσμη διευθετήσεων, με την οποία η Ελλάδα θα έπαιρνε αποζημιώσεις για να αντισταθμίσει τις όποιες παραχωρήσεις θα έπρεπε να κάνουν οι Έλληνες στην Κύπρο.
34. {...}
Tasca
(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63533-en/,
https://lygeros.org/63633-en/).
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
