Οι πρώτες εκλογές μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας

ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ

20 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1881

Ζαρμάνης Αναστάσιος και Ισχόμαχος Κωνσταντίνος

Το 1881 έπειτα από σκληρή δουλεία 458 ετών η τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, σύμφωνα με την απόφαση της Συνθήκης του Βερολίνου, προσαρτήθηκε (πλην της Ελασσόνας) στην Ελλάδα. Οι πρώτες εθνικές εκλογές για την είσοδο στη Βουλή και των Θεσσαλών βουλευτών πραγματοποιήθηκαν από την Κυβέρνηση του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου στις 20 Δεκεμβρίου 1881, παρά τις έντονες αντιδράσεις του πολιτικού αντιπάλου του Χαριλάου Τρικούπη, ο οποίος είχε τον φόβο ότι στη Θεσσαλία θα επικρατούσαν εύκολα οι προσκείμενοι στον Κουμουνδούρο υποψήφιοι, αφού εθεωρείτο ο απελευθερωτής τους. Οι έδρες σε όλη την επικράτεια ήταν 244 και οι βουλευτές εκλέγονταν διά αμέσου μυστικής ψηφοφορίας με σφαιρίδια με το πλειοψηφικό σύστημα. Όπως είναι γνωστό, οι φόβοι του Χαριλάου Τρικούπη δεν επαληθεύθηκαν. Αντιθέτως όλοι οι Θεσσαλοί βουλευτές, εκτός από τους δύο Τούρκους στην επαρχία Λαρίσης, κατά την κρίσιμη εκλογή του προέδρου της Βουλής τάχθηκαν υπέρ του υποψηφίου του Τρικούπη. Η ήττα για τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο ήταν βαριά, ανεξήγητη και κατά τη γνώμη του προσβλητική από την εκλογική συμπεριφορά των Θεσσαλών προς το πρόσωπό του. Μετά τις εκλογές παραιτήθηκε και τον Μάρτιο του 1882 ανέλαβε η νέα κυβέρνηση υπό τον Χαρίλαο Τρικούπη, η οποία διήρκησε μέχρι την 11η Φεβρουαρίου 1885. Τον Μάρτιο του 1883, έναν περίπου χρόνο μετά την ήττα του, ο Κουμουνδούρος απεβίωσε [1].
Τα παραλειπόμενα αυτών των εκλογών σχολιάζονται από την αθηναϊκή εφημερίδα «Παλιγγενεσία» στο φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 1882 [2]. Παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και το μεγαλύτερο μέρος τους θα το παραθέσουμε πιο κάτω σχολιασμένο. Στην αρχή ο άγνωστος δημοσιογράφος της εφημερίδας περιγράφει το κλίμα των εκλογικών διεργασιών και τους βουλευτές που εκλέχθηκαν από την επαρχία Λαρίσης. Στη συνέχεια δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σύσταση αξιωματούχων της Τουρκίας (μουτεσαρίφης [3] Σερβίων, πρόξενος της Τουρκίας στη Λάρισα) να απόσχουν οι μουσουλμάνοι από τις εκλογές είτε ως υποψήφιοι είτε ως ψηφοφόροι. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι συστάσεις αυτές δεν εισακούσθηκαν και από τους τέσσερες εκλεγέντες βουλευτές στη Λάρισα οι δύο ήταν μουσουλμάνοι. Το γεγονός αυτό χαροποίησε ιδιαίτερα τον τουρκικό πληθυσμό της Λάρισας και μάλιστα υποδέχθηκαν το αποτέλεσμα με ζητωκραυγές και μουσικές παρελάσεις στους δρόμους της πόλης. Στο τελευταίο κομμάτι της ανταπόκρισης ο δημοσιογράφος θίγει ένα σοβαρό θέμα που αφορά τη ρύθμιση του «αγροτικού προβλήματος». Διακόσιες χιλιάδες αγρότες στη Θεσσαλία εργάζονταν για να πλουτίσουν μέχρι κορεσμού ελάχιστοι ιδιοκτήτες γης. Η απελευθέρωση από τους Τούρκους δυστυχώς δεν άλλαξε τη συμπεριφορά της ελληνικής διοίκησης πάνω στο ζήτημα αυτό απέναντι στους αγρότες, σε σημείο μάλιστα που να πιστεύουν ότι δεν διέφερε από την τουρκική καταπίεση όλων των αιώνων δουλείας. Οι πρώτες σπίθες της επιζητούμενης πολιτικής από τους νέους βουλευτές της Θεσσαλίας είχαν ανάψει και ο πολύμοχθος αγώνας των εργατών της γης εναντίον των συμφερόντων των τσιφλικούχων είχε αρχίσει νωρίς-νωρίς μετά την απελευθέρωση. Θα αργούσε, όμως, ακόμη η αποκατάστασή τους.
Το δημοσίευμα της εφημερίδας «Παλιγγενεσία» είναι γραμμένο στην απλή καθαρεύουσα της εποχής και είναι εύκολα κατανοητό, έχει δε ως εξής:
«Εν Λαρίσση τη 28 Δεκεμβρίου 1881. Ιδιαιτέρα αλληλογραφία της «Παλιγγενεσίας».
Αι βουλευτικαί εκλογαί διεξήχθησαν εν τη ημετέρα επαρχία εν πλήρει τάξει και ησυχία. Οι άνθρωποι φύσει όντες ευάγωγοι και φιλήσυχοι, ουδόλως παρεξετράπησαν. Και οι Τούρκοι μετά πολλού ζήλου επεδόθησαν εις τας εκλογάς. Ίνα μη επέρχεται βραδύτης, έκαστος των εκλογέων Τούρκων έφερε μεθ’ εαυτού τον αριθμόν όν είχεν εν τω εκλογικώ καταλόγω. Δυστυχώς, όμως, τα εκλογικά τμήματα ήσαν μόνον εξ, ενώ έπρεπε να είναι τουλάχιστον δέκα. Τούτου ένεκα πολλοί ψηφοφόροι μη προφθάσαντες, απεκλείσθησαν της ψηφοφορίας. Ο καιρός ευνόησε πολύ τους τε υποψηφίους και ψηφοφόρους, ώστε την ημέραν εκείνην και οι εκ των μάλλον μεμακρυσμένων χωρίων εκλογείς επρόφθασαν να έλθωσιν [4].
Επέτυχον δε εκ των επτά υποψηφίων οι εξής τέσσαρες. Α’ Αναστάσιος Ζαρμάνης ιατρός. Β’ Κωνσταντίνος Ισχόμαχος ταγματάρχης [5]. Γ’ Δερβίς-μπέης Χαλήμπεη και Δ’ Σερήφ-μπέης, αμφότεροι κτηματίαι. Πρώτος επιλαχών ήλθεν ο Ανδρέας Κωνσταντίνου έμπορος. Επικρατεί δε πεποίθησις ότι αν πολλά χωρία εψηφοφόρουν θα ήρχετο τέταρτος ο Ανδρέας Κωνσταντίνου και πρώτος επιλαχών ο Σερήφ-μπέης.

Ο μουτεσαρίφης Σερβίων έγραψε προς πολλούς των ενταύθα Τούρκων, παρακινών αυτούς πάση δυνάμει να μη ψηφοφορήσωσιν, ουδέ να εκτεθώσιν εις τον βουλευτικόν αγώνα, λέγων ότι η τουρκική Κυβέρνησις εξησφάλισεν αυτούς πληρέστατα εν τη συνθήκη. Επομένως αντιπατριωτικόν θα ήτο λησμονήσαντες τα επιδαψιλευθέντα αυτοίς υπό της Τουρκίας άπειρα αγαθά, να προσέλθωσιν εις την Ελλάδα. Αφ’ ετέρου ο επ’ εσχάτως ελθών πρόξενος της Τουρκίας Ιρφάν-μπέης, απειλών ότι η Τουρκία θα θεωρήση εχθρούς εκείνους οίτινες μεθέξουσι των πολιτικών της Ελλάδος και ότι δεν θέλει δεχθή αυτούς εντός της τουρκικής επικρατείας, συνετέλεσεν ώστε ικανοί ν’ απόσχωσι της ψηφοφορίας. Και όμως η πλειονότης των Τούρκων της Λαρίσης εψηφοφόρησαν και συνετέλεσαν κατά μέγα μέρος εις την επιτυχίαν των δύο βέηδων. Τόσην δε χαράν ησθάνθησαν επί ταύτη ώστε, πράγμα ασύνηθες παρά τοις Τούρκοις, την εσπέραν της Δευτέρας περιερχόμενοι τας οδούς μετά μουσικών, εζητωκραύγαζον υπέρ των επιτυχόντων. Η χαρά αύτη των Τούρκων υπερβαλλόντως τους ηυχαρίστησε. Πολλοί δε των νοημόνων και μάλλον ανεπτυγμένων χριστιανών εκθύμως ηργάσθησαν εις την επιτυχίαν των Τούρκων χάριν του μετ’ ολίγον μέλλοντος αυτού του ελληνισμού. Εν τινι τμήματι της Αγυιάς ο έπαρχος αυτής διέταξε και ενηργήθησαν αι εκλογαί τη 23η του μηνός. Δεν εμάθομεν τους λόγους οίτινες παρεκίνησαν αυτόν να προβή εις τοιούτον τι.
…Και τοιαύτα μεν τα κατά τας εκλογάς. Πάντη δε περιττόν νομίζομεν να υπομνήσωμεν τοις κυρίοις βουλευταίς ημών τας ποικίλας και ταχίστης θεραπείας δεομένας ανάγκας του τόπου ημών. Πρωτίστως δε και σπουδαιοτάτη πασών ανάγκη είναι η ρύθμισις του αγροτικού ζητήματος. Ουδέποτε είναι δυνατόν η την ερίβωλον (εύφορον) Θεσσαλίαν οικούντες και γεωργούντες να ευημερήσωσιν, εν όσω δίκην ειλώτων διακόσιαι χιλιάδες ψυχών εργάζονται, όπως κορεννύωσι την ακολασίαν ολιγίστων ιδιοκτητών. Ούτε οι σιδηρόδρομοι, ούτε αι αμαξιταί οδοί, ούτε η ασφάλεια, ούτε οι καλοί και δια την γεωργίαν ευεργετικοί νόμοι συντελέσουσιν εις την ανάπτυξιν αυτής, αν δεν λάβωσιν οι γεωργοί τα απαράγραπτα αυτών δικαιώματα, άπερ τύραννοι ωμοί δι’ ανηκούστου βίας ήρπασαν. Δυστυχώς όμως εκ της μέχρι τούδε πορείας της ελληνικής κυβερνήσεως πειθόμεθα όπως πολύ ολίγον ελπίσωμεν ότι ο κ. Κουμουνδούρος αν επί ικανόν έτι χρόνον κυβερνήση την Ελλάδα, θέλει ανακουφίσει τους υπό τον βαρύτατον και αφορητότατον ζυγόν των ιδιοκτητών στενάζοντας γεωργούς. Δεν αμφιβάλλω ότι πολύς περί τούτου λόγος γενήσεται εν τη Βουλή και ότι δεν θέλουσι λείψει άνδρες φιλοπάτριδες οίτινες συνηγορήσουσιν υπέρ των δικαιωμάτων των γεωργών.
Μέχρι τούδε, όμως, ούτω διοικούμεθα, ως αν είναι η ελληνική διοίκησις συνέχεια της τουρκικής κακοδιοικήσεως, συν μόνη τη διαφορά ότι ηλλάγησαν τα διοικούντα πρόσωπα. Οι γεωργοί μάλιστα μετά τόσου πείσματος καταδιώκονται υπό των ελληνικών αρχών, ώστε διστάζω να παραδεχθώ ότι η τουρκική κυβέρνησις σκληρότερον και απηνέστερον θα κατεδίωκεν αυτούς. Η δραστηριότης πάσα των ελληνικών αρχών καταδαπανάται εις την ωμήν καταδίωξιν των ατυχών και αναξιοπαθούντων γεωργών, οίτινες αποτελούσι την φιλονομωτέραν και εργατικωτέραν τάξιν σύμπαντος του έθνους. Έχομεν ικανήν συλλογήν τοιούτων παρανόμων καταδιώξεων, αλλ’ επιφυλασσόμεθα να δημοσιεύσωμεν αυτήν βραδύτερον.
Πεποίθαμεν ότι τα τρία τέταρτα των βουλευτών της Θεσσαλίας ανήκουσι τη μερίδι του κ. Χαριλάου Τρικούπη, ον άπαντες οι Θεσσαλοί θεωρούσιν ως τον μόνον ικανόν να κυβερνήση την υπό απείρων κινδύνων απειλουμένην Ελλάδα».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1]. Καζάκης Φοίβος. Δημήτριος Αστερ. Καζάκης βουλευτής και Γερουσιαστής και οι Θεσσαλοί Βουλευταί- Γερουσιασταί (1881-1946), Λάρισα (2006), σελ. 10-11.
[2]. Η εντόπιση του δημοσιεύματος αυτού οφείλεται στο μέλος της Φωτοθήκης Αχιλλέα Καλτσά. Θα πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι τα μέλη της Φωτοθήκης του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, εκτός από την αναζήτηση παλαιών φωτογραφιών της Λάρισας, επιδίδονται και στην αναδίφηση παλαιών εφημερίδων της εποχής, όχι μόνον των τοπικών (όσων υπάρχουν), αλλά και άλλων πόλεων της Ελλάδος, ιδίως των Αθηνών, όταν αναφέρονται σε ειδησεογραφία από τη Λάρισα. Τον Αχιλλέα Καλτσά ακολουθούν με την ίδια σχολαστικότητα ο Γιώργος Γραβάνης και ο Βαγγέλης Ρηγόπουλος. Με τον τρόπο αυτόν κείμενο και φωτογραφία δίνουν μια πληρέστερη εικόνα της παλιάς Λάρισας και αναπαράγουν κατά το δυνατόν την ιστορία της.
[3]. Ο μουτεσαρίφης ήταν ο κυβερνήτης μιας διοικητικής μονάδας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που ονομαζόταν σαντζάκι (τμήμα μιας επαρχίας). Ο μουτεσαρίφης διορίζονταν απευθείας από τον σουλτάνο και το αξίωμα καθιερώθηκε μετά το 1864, αντικαθιστώντας τον αντίστοιχο τίτλο του μουτεσελίμη που καταργήθηκε.
[4]. Εκλογικά κέντρα υπήρχαν μόνον στην έδρα κάθε επαρχίας. Την περίοδο εκείνη (1881) κάθε επαρχία εξέλεγε τους δικούς της βουλευτές. Ο Νομός Λαρίσης είχε τέσσερις επαρχίες, τις: Λαρίσης, Τυρνάβου, Αγυιάς, και Φαρσάλων. Η επαρχία Ελασσόνας βρισκόταν μέχρι το 1912 υπό τουρκική κατοχή.
[5]. Ο Αναστάσιος Ζαρμάνης εκτός από βουλευτής, διετέλεσε και δήμαρχος της Λάρισας την περίοδο 1899-1903, ο δε ταγματάρχης Κωνσταντίνος Ισχόμαχος υπήρξε από τις ηγετικές μορφές της αποτυχημένης Θεσσαλικής επανάστασης του 1878.

Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

([e-mail])