Ντέιμον Γκάλγκουτ: Μπούκερ για την παρακμή των λευκών

Από τον Βασίλη Κ. Καλαμαρά

Στον 57χρονο λευκό Νοτιοαφρικανό Ντέιμον Γκάλγκουτ απονεμήθηκε το φετινό «Μπούκερ», το επιφανέστερο βραβείο στα συμφραζόμενα της Αγγλικής γλώσσας ή εντός των τειχών της πάλαι ποτέ κραταιάς βρετανικής αυτοκρατορίας. Το ένατο βιβλίο του «The Promise» («Η υπόσχεση»), αμετάφραστο στα ελληνικά, είναι ένα αρνητικό αντιηρωικό έπος μίας οικογένειας λευκών αγροτών, μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ και το πέρασμα της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης στην πολυφυλετική δημοκρατία.
Οι μαύροι, οι γηγενείς, οι Ζουλού έδωσαν μία μεγάλη μάχη, το 1879, με τους Βρετανούς και ηττήθηκαν, παρότι τη δεκαετία 1816-1826 είχαν ανακτήσει τη χώρα τους, υπό την ηγεσία του Σάκα. Η ανακάλυψη των διαμαντιών και του χρυσού ήταν ένας συνεχόμενος αιματηρός πόλεμος για το ποιος από τους αποίκους θα βάλει χέρι στα αδαμαντωρυχεία και στα χρυσωρυχεία, οι Ολλανδοί ή οι Βρετανοί. Τελικά οι τελευταίοι θα νικήσουν τους Μπόερς και θα εγκαθιδρύσουν μία δικτατορία των λευκών, αφού η μαύρη πλειονότητα θα αντιμετωπιστεί ως παρίας.
Η έλευση του εικοστού αιώνα σήμανε περισσότερα δικαιώματα των λευκών στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας και αποκλεισμό των μαύρων, που αναγκάστηκαν να πουλούν φθηνά την εργατική τους δύναμη και να ζουν υπό συνθήκες στο όριο της επιβίωσης, πάντως μακριά πολύ μακριά από τα λευκά πολυτελή οικιστικά περιβάλλοντα. Πάνω σ’ αυτήν την προϊστορία πατάει η «Υπόσχεση» του Ντέιμον Γκάλγκουτ, μόνο που μετατοπίζει το χρονικό όριο της αφήγησης, στη μετά την απαρτχάιντ εποχή. Τέσσερις δεκαετίες έως την προεδρία του Τζέικομπ Ζούμα, με την κατεύθυνση του βέλους του χρόνου διαρκώς στραμμένη προς τη δημοκρατική ισορροπία με τις ποσοστώσεις του κοινοβουλευτισμού, ώστε να μην χυθεί κι άλλο αίμα.
ΔΕΝ ΚΟΛΑΚΕΥΕΙ ΤΗ ΛΕΥΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ
Η υπόσχεση ως μεταφορά κι ως σύμβολο ότι οι πρώτες ελεύθερες εκλογές, το 1994, θα σήμαναν την αναδιάρθρωση του κοινωνικού χάρτη υπέρ της μαύρης φυλής, φαίνεται ότι παρέμεινε στα όρια της χριστιανικής φιλανθρωπίας. Γι’ αυτήν την έλλειψη μίλησε ο λευκός συγγραφέας, καθόλου κολακευτική για τη δυτική δημοκρατία που υπόσχεται ειρήνη στον Τρίτο Κόσμο ή όπως αλλιώς λέγεται από τον κυρίαρχο λόγο των πρώην και πάντοτε αποικιοκρατών. Σήμερα, αρνείται να δεχθεί τη μετά την απαρτχάιντ αισιοδοξία, γι’ αυτό επιλέγει ως κεντρική ηρωίδα μια μαύρη υπηρέτρια, η οποία ενώ πρέπει να επιστρέψει στο δικό της σπίτι και στη δική της γη, εν τούτοις παραμένει όμηρος του αυταρχισμού των λευκών. Συνηθίζουμε να γράφουμε ότι ορισμένα βιβλία, είναι σαν γροθιά στο στομάχι των αναγνωστών. Πολύ φοβόμαστε ότι οι βραβεύσεις, οι οποίες προσπορίζουν στον συγγραφέα τα χρήματα του βραβείου και τα ποσοστά από τις πωλήσεις, στην πράξη τον αλυσοδένουν, γιατί δεν του επιτρέπουν να μιλήσει γι’ αυτά που πραγματικά συμβαίνουν γύρω μας. Ωστόσο, ο Ντέιμον Γκάλγκουτ εκφράζει τουλάχιστον τη δυσθυμία του, δηλώνοντας ότι αυτή η υπόσχεση που περιγράψαμε παραπάνω δεν έχει εκπληρωθεί. Κατά την απονομή μάλιστα, τόλμησε να προκαλέσει, υποστηρίζοντας ότι το βιβλίο δεν είναι καθόλου κολακευτικό για τη σημερινή κατάσταση στη Νοτιοαφρικανική Ένωση.
Η ΜΑΥΡΗ ΜΑΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΚΑΙΡΟΥ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Η «Υπόσχεση» περιέχει όλα τα υλικά, ώστε ο αναγνώστης να μην αγκιστρώνεται σε μονοσήμαντες αναγνώσεις. Δραματικότητα στον τρόπο της αφηγηματικής τεχνικής, που εντείνεται με περιστατικά γεμάτα σεξ, ναρκωτικά, πυροβολισμούς και αίμα. Ο θάνατος είναι πανταχού παρών ως η μαύρη μαγεία του πρόσκαιρου της ζωής, ενώ ένας αόρατος ενορχηστρωτής πάει και φέρνει το αναπάντητο ερώτημα τι εστί ηθικό και τι ανήθικο στην πράξη. Περνάμε από την ψυχολόγηση του κάθε χαρακτήρα, κι αυτός αντί να αποκτά συμπάθεια, ανοιγοκλείνει ως μαργαριτάρι που παρακαλά τον αλιέα του, το κρατάει στο χέρι ο επόμενος χαρακτήρας, κι έτσι ο θησαυρός στα βάθη της λογοτεχνικής θάλασσας είναι ένας και πολλοί μαζί, δυσεύρετος αλλά και τόσο μα τόσο κοντινός.
Η αποθησαυρισμένη ρευστότητα του βραβευμένου μυθιστορήματος, χωρίς να αντιγράφει και χωρίς ακριβώς να αποτυπώνει την πραγματική πραγματικότητα της μετά απαρτχάιντ εποχής, συντονίζεται με το ρευστόν της ζωής, κι δεν αποζητάει την ολοκλήρωσή του στην ασφάλεια ενός μνημείου ειρήνης ή ειρήνευσης. Η εποχή, μετά την κατάλυση του απαρτχάιντ που φάνταζε ότι μία καλή μάγισσα του παραμυθιού θα επαναφέρει μία κοινωνία σε αναστάτωση, στον επίγειο προ των αποικιοκρατών παράδεισό της, ήταν τελικά μια δυστοπία. Ούτε το μελάνι που χύθηκε, ούτε τα λόγια που ειπώθηκαν, δικαιώθηκαν, γιατί γράφτηκαν με αναπόδοτες ευχές. Κι αν βρήκαν χώρο στον άνεμο, αυτός τις σήκωσε προς τα ουράνια, εκεί όπου δικαιώνονται όλες οι προσδοκίες και δεν χρειάζεται να φοράς το ένδυμα του ιερέα, ούτε να προσκυνάς με τον φανατισμό του πιστού.