«G20», Θεολογία και Περιβάλλον

Από τον Χάρη Ανδρεόπουλο*

Η 26η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή («COP26»), η οποία άνοιξε χθες την αυλαία της στη Γλασκώβη έχει χαρακτηριστεί ως η τελευταία ευκαιρία για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, καθώς οι εξελίξεις

για το μέλλον του πλανήτη είναι εξόχως δραματικές. Όπως μάλιστα προειδοποιεί ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, περιγράφοντας με άκρως μελανά χρώματα το μέλλον, «ο κόσμος μας κατευθύνεται προς την κλιματική καταστροφή», καλώντας -ο γ.γ. του ΟΗΕ- τους ηγέτες της «G20» (των 20 μεγαλύτερων οικονομιών παγκοσμίως) να αλλάξουν ρότα για να υπάρξει ελπίδα σωτηρίας (βλ. «Ελευθερία», 30.10.2021, σελ. 20).
Οι συγκεκριμένες Σύνοδοι «COP26» (Climate Change Conference of the Parties) πραγματοποιούνται από το 1995 και αποτελούν ευκαιρία οι διαπραγματευτές από 200 περίπου χώρες να συναντηθούν, να εξετάσουν την πρόοδο που έχουν σημειώσει στους στόχους για την κλιματική αλλαγή και να αποφασίσουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουν. Απώτερος στόχος είναι να υπάρξει στο τέλος της Συνόδου ένα κείμενο που θα ορίζει τι πρέπει να γίνει στο μέλλον. Η πλέον επιτυχής Σύνοδος είναι αυτή του 2015, όταν επιτεύχθηκε η «Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα» (Paris Agreement on climateaction). Μια συμφωνία η οποία έθεσε ως στόχο τη διατήρηση της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας αρκετά κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Αλλά για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος οι χώρες θα πρέπει να ορίσουν νέες δεσμεύσεις ενόψει της φετινής Διάσκεψης των Μερών και να θέσουν πραγματικά σε εφαρμογή τη Συμφωνία του Παρισίων, με συγκεκριμένες δράσεις, όπως π.χ. τη μείωση του λιγνίτη, ως της πλέον επιβλαβούς μορφής ενέργειας για το περιβάλλον.
Μακάρι να υπάρξουν θετικές αποφάσεις και, κυρίως, μακάρι αυτές να γίνουν πράξη γιατί από λόγια που μένουν στο «θα» χορτάσαμε, καθώς παρά τις ευχές και υποσχέσεις των ισχυρών του πλανήτη, σύμφωνα με την ΄Εκθεση του «Ευρω-Μεσογειακού Κέντρου για την Κλιματική Αλλαγή» («Euro-Mediterranean Center on Climate Change - CMCC) που είδε το φως της δημοσιότητας λίγα 24ωρα προ της φετινής «COP26» στη Γλασκώβη, οι χώρες του «G20» (συνεχίζουν να) ευθύνονται για το 80% των εκπομπών βλαβερών αερίων στην ατμόσφαιρα. Αν και όλες οι χώρες του «G20» έχουν υπογράψει τη Συμφωνία των Παρισίων για τη λήψη μέτρων, ώστε στο τέλος της δεκαετίας η μέση παγκόσμια θερμοκρασία να μην αυξηθεί πάνω από 2 βαθμούς, εντούτοις οι χώρες αυτές έχουν κάνει λίγα πράγματα για την απεμπλοκή τους από τα ορυκτά καύσιμα. Μάλιστα σε Έκθεση που παρουσίασε πριν από λίγες μέρες και ο ΟΗΕ αναφέρεται ότι με τον σημερινό ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας, το 2030 η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 2,7 βαθμούς Κελσίου, πρόβλεψη που προκαλεί τρόμο στους ειδικούς (βλ. «Ναυτεμπορική», 29.10.2021).
Ας συνεχίσουμε τον προβληματισμό μας θεολογικά, φιλοσοφικά: η κλιματική αλλαγή/κλιματική κρίση, το πρόβλημα εν γένει που ταλανίζει τα τελευταία χρόνια τον πλανήτη προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον, είναι μόνο τεχνικό (προέρχεται δηλαδή από ανθρώπινες αστοχίες) ή / και πνευματικό (υπό την έννοια ότι έχουμε απωλέσει, ως έλλογα όντα, τον οφειλόμενο σεβασμό μας στη φύση, στην κτίση); Μήπως -διερωτώμαστε- ήλθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε πως το κακό δεν είναι μόνο ότι μολύνθηκαν τα δάση, τα ποτάμια, ο αέρας, οι θάλασσες, αλλά «μολύνθηκαν», κυρίως, τα μυαλά και οι ψυχές μας; Ας συλλογιστούμε λιγάκι κι ας αναλογιστούμε όλοι τις ευθύνες μας – γιατί η κλιματική κρίση δεν είναι μόνο «τεχνικό» πρόβλημα, αλλά έχει και τις (αν-) ηθικές της διαστάσεις.
Η κλιματική κρίση (την οποία το τελευταίο διάστημα οι Έλληνες βιώνουμε επώδυνα με τις τεράστιες καταστροφές που έχουν προκαλέσει στη χώρα μας οι πύρινες λαίλαπες και οι απανωτές πλημμύρες) ήλθε -ας το παραδεχθούμε- ως συνέπεια της περιβαλλοντικής/οικολογικής κρίσης, η οποία, κατά βάσιν, είναι κρίση του ανθρώπου, αφού εκείνος παραβίασε τους (φυσικούς) κανόνες που όρισε ο Δημιουργός. Προσεγγίζοντας θεολογικά το θέμα παρατηρούμε ότι πληθώρα περικοπών στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, καθώς και την Πατερική Γραμματεία της Εκκλησίας και ευρύτερα της χριστιανικής Θεολογίας, οριοθετούν τις σχέσεις του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τη φύση αποτυπώνεται σαφέστατα στο βιβλίο της Γένεσης: «Καὶ ἔλαβε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε, καὶ ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν» (Γεν. 2, 15).
Ο Απόστολος των Εθνών Παύλος έχει κρούσει εδώ και είκοσι αιώνες τον κώδωνα του κινδύνου για την κτίση και το φυσικό περιβάλλον: «Οἴδα μεν γὰρ ὅτι πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν (Ρωμ., 8, 22). Η φύση, παρότι ο Δημιουργός την «εποίησε καλώς λίαν», «συστενάζει και συνωδίνει» κάτω από το βάρος της υπερπαραγωγής, της υπερκατανάλωσης και της ρύπανσης, των αυθαιρεσιών στα δάση και τις ρεματιές. Ο στεναγμός της κτίσης διατυπώνει τον καθολικό στεναγμό της δημιουργίας που αλλοτριώθηκε. Εκφράζει τον πόθο της ελευθερίας από τη δουλεία και τη φθορά. Στο βιβλίο των Αριθμών της Π.Δ., η ευφορία της γης είχε άμεση εξάρτηση από την παρουσία σ’ αυτήν πολλών ή λίγων δέντρων: «(…) καὶ τίς ἡ γῆ, εἰπίων ἢ παρειμένη, εἰ ἔστιν ἐν αὐτῇ δένδρα ἢ οὔ» (Αρ. 13,21). Οι δε καρποί των δένδρων θεωρούνταν αγιασμένοι: «Πᾶσα δεκάτη τῆς γῆς ἀπὸ τοῦ σπέρματος τῆς γῆς καὶ τοῦ καρποῦ τοῦ ξυλίνου τῷ Κυρίῳ ἐστίν, ἅγιον τῷ Κυρίῳ (Λευϊτικόν, 27, 30). Για τη χριστιανική παράδοση, η ικανότητα επικοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον ήταν ανέκαθεν σημείο αγιότητας. Άνθρωπος και κόσμος δεν διαχωρίζονται στο σχέδιο δημιουργίας γι’ αυτό και αποτελεί ευθύνη του πρώτου να διατηρεί αγαθές σχέσεις με τον φυσικό κόσμο. Kι όμως ο πλανήτης που κατοικούμε κάθε χρόνο γίνεται φτωχότερος. Xάνονται δάση, εξαφανίζονται διάφορα είδη του ζωικού και φυτικού κόσμου, πράγμα που αποτελεί απειλή για το οικοσύστημα.
Η Εκκλησία αγαπά και σέβεται το περιβάλλον κι αυτό το έχει αποδείξει έμπρακτα. Στην οικονομική και κοινωνική ανισότητα της κατανάλωσης η ορθόδοξη πνευματικότητα προτείνει έναν ασκητικό οικολογικό τρόπο ζωής - για να επανέλθουμε, όσο είναι εφικτό, στο «καλώς λίαν» του Δημιουργού και να μην καρδιοκτυπούμε κάθε που ανεβαίνει ο υδράργυρος ή κάθε που πέφτει κάποια βροχούλα. Αμήν!
Υ.Γ. Όλα αυτά τα περί χριστιανικής Θεολογίας για την αγάπη στο περιβάλλον, τον σεβασμό στη φύση (υποτίθεται ότι) τα γνωρίζει καλά και ο πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Τζο Μπάιντεν, ο οποίος κατά την προχθεσινή του άφιξη στη Ρώμη, για τη Σύνοδο των «G20», ξεκίνησε την ημέρα του από το Βατικανό, όπου συναντήθηκε με τον Πάπα Φραγκίσκο, ενεργώντας ως «πιστός καθολικός χριστιανός» (Reuters / «Καθημερινή», 30.10.2021). Θα δούμε άραγε αυτήν του τη θρησκευτική (χριστιανική) πίστη -όπως και των άλλων ηγετών της (χριστιανικής) Ευρώπης- να παίρνει σάρκα και οστά απέναντι τη κλιματική κρίση; Πολύ αμφιβάλλω, αλλά δεν θα πάψω να ελπίζω.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/βάθμιας (ΠΕ01), δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ ([e-mail]).