Ο Ελληνικός στρατός ήταν ετοιμοπόλεμος και εξοπλισμένος αυτή τη φορά. Με την επιστράτευση (17 Σεπ. 1912) αριθμούσε τότε σύνολο 100.000 ανδρών. Οι 80.000 στρατιώτες ήταν σε δυο μεγάλες μονάδες, τον στρατό Θεσσαλίας με διοικητή τον διάδοχο Κων/νο (αντιστράτηγο) και τον στρατό Ηπείρου. Οι τουρκικές δυνάμεις παρέταξαν στη γραμμή Ελασσόνας - Δεσκάτης- Σαρανταπόρου 11 τάγματα πεζικού, 4 πυροβολαρχίες, μία ίλλη ιππικού και φρουρές συνοριακών φυλακίων, αλλά στη δεύτερη γραμμή Μακεδονίας είχαν και άλλες δυνάμεις σύνολο ως 40.000 άνδρες (βλ. Ν. Οικονόμου1).
Τις πρωινές ώρες της 5ης Οκτ. ο στρατός Θεσσαλίας κινήθηκε από Τύρναβο- Καζακλάρ-Φαρκαδόνα-Ζάρκο-Κονιτσκό με 4 μεραρχίες στην πρώτη γραμμή (βλ. χάρτη επιχειρήσεων), βρήκε τα περισσότερα συνοριακά φυλάκια παρατημένα. Η πρώτη αψιμαχία Ελλήνων (η 2η Μεραρχία που εισήλθε από Προφήτη Ηλία-Λοσφάκι Τυρνάβου) και Τούρκων έγινε στη Σκόμπα (σήμ. Λεύκη) με τους Τούρκους να υποχωρούν προς Ελασσόνα, και έτσι ελευθερώθηκε (στις 5 Οκτ.) κι αυτό το χωριό, μαζί με Δαμάσι και άλλα. Από το Μεσοχώρι εύζωνοι έφτασαν στις 5 Οκτ. στη Βερδικούσια όπου τους υποδέχτηκαν οι κάτοικοι. Στις 7 Οκτ. εύζωνοι και ελληνικό Ιππικό είχε ήδη προωθηθεί ως τη Δεσκάτη, όπου σε μάχη με τους Τούρκους νίκησαν, απελευθερώνοντάς την, μαζί με τα γύρω χωριά Γήλοφο, Αγία Παρασκευή, Κρανιά, Λουτρό, Βαλανίδα.
ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ: Μέσα στην Ελασσόνα, πριν τη μάχη, οι περισσότεροι Τούρκοι έφυγαν. Την Ελασσόνα υπερασπίστηκαν μικρές τουρκικές δυνάμεις (3 τάγματα πεζικού, 2 πυροβολαρχίες και 1 ίλη ιππικού) πρόχειρα οχυρωμένες. Το πρωί της 6ης το Ελληνικό πυροβολικό άρχισε μονομαχία πυρός με τους Τούρκους, και 2 μεραρχίες επιτέθηκαν κυκλωτικά. Μετά από 3ωρη μάχη οι Τούρκοι υποχώρησαν και οι Έλληνες (με ελάχιστες απώλειες) τους καταδίωκαν ως τις 2 το μεσημέρι. Έτσι απελευθερώθηκε η Ελασσόνα (1912-1423=489 χρόνια μετά). Τα νέα μεταδόθηκαν από τους ανταποκριτές των εφημερίδων παντού.
ΜΑΧΗ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ: Μετά την Ελασσόνα οι Τούρκοι περίμεναν στα στενά του Σαρανταπόρου, οχυρή θέση όπου είχαν στήσει αμυντική γραμμή (σχεδιασμένη από Γερμανούς στρατιωτικούς) από το Λιβάδι ως τους Λαζαράδες. Πίστευαν ότι τα στενά είναι απόρθητα (βλ. Ν. Οικονόμου, ό.π. σ. 72-73). Από το πρωί 9 Οκτ. 1912 άρχισε η επίθεση του Ελληνικού στρατού με 3 μεραρχίες στο κέντρο, η 4η προς τα Σέρβια και η 5η προς Λαζαράδες. Το σφοδρό πυροβολικό των Τούρκων έφερε απώλειες, αλλά ως το βράδυ οι Έλληνες είχαν φτάσει στα 500 μέτρα από τον εχθρό, και σταμάτησαν για την άλλη μέρα. Η 5η μεραρχία όμως είχε πετύχει την κυκλωτική κίνηση ως τα στενά της Πόρτας. Οι Οθωμανοί για να μη κυκλωθούν μέσα στη νύχτα υποχώρησαν στα Σέρβια και μετά βορειότερα, αφήνοντας το πυροβολικό τους πίσω, λάφυρο των Ελλήνων. Το πρωί της 10ης Οκτ. οι Έλληνες κατάλαβαν ότι η μάχη Σαρανταπόρου τέλειωσε και προχώρησαν στα ελεύθερα Σέρβια. Απώλειες Ελλήνων 182 νεκροί και 1.000 τραυματίες. Απώλειες Τούρκων σημαντικές, αρκετοί αιχμάλωτοι και μεγάλες ποσότητες πολεμικού υλικού στα χέρια των Ελλήνων.
Σταδιακά, μετά την απελευθέρωση, τοποθετήθηκαν Ελληνικές Αρχές, ενώ ο πρώην καζάς Ελασσόνος υπήχθη στο ιδρυθέντα νομό Κοζάνης. Τοποθετήθηκε στην Ελασσόνα Φρούραρχος, Διοικητικός Επίτροπος, Οικονομικός Επίτροπος, που κάλεσαν τους Οθωμανούς να επιστρέψουν στην περιοχή. Από δημοσίευμα (Νέα Ημέρα 14.11.1912, Τεργέστη) επέστρεψαν από Θεσ/νίκη 56 Τούρκοι των χωριών της Ελασσόνας, ορισμένοι με οικογένειες, ξανά στα σπίτια τους.
Από τον Παύλο Λάλο,
συγγραφέα-συνταξιούχο δημοσιογράφο
ΠΗΓΕΣ
* Νικ. Οικονόμου, Οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. 33, σ. 72-3).
