Η πανδημία του Covid-19 οδήγησε τον Πολιτισμό σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, επιβάλλοντας, για περισσότερο από έναν χρόνο, την ανάσχεση όλων των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η παγκόσμια υγειονομική κρίση άλλαξε το status quo στη ζωή μας, στα μέσα διαβίωσής μας, στον κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό, εισάγοντας νέες ισορροπίες.
O πολιτιστικός τομέας ήταν ο πρώτος που επηρεάστηκε από τα παγκόσμια απαγορευτικά μέτρα πρόληψης εξάπλωσης της πανδημίας: Μουσεία, μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, αίθουσες πολιτισμού και τέχνης, κινηματογράφοι, θέατρα, γκαλερί έπαψαν να λειτουργούν. Τα μέτρα καθολικής απαγόρευσης, η «αναστολή» της πολιτιστικής ζωής, όπως απαιτούσαν οι οδηγίες των ειδικών, εφαρμόστηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με απόλυτη συνέπεια και σχολαστικότητα.
Η υγειονομική κρίση παρέλυσε τη σύγχρονη, παγκόσμια και εθνική, πολιτιστική βιομηχανία, επιβάλλοντας αναστολή ή ακύρωση κάθε είδους δραστηριότητας. Άμεση συνέπεια ήταν η αποκάλυψη δομικών παθογενειών δεκαετιών. Ας μη λησμονούμε ότι η πολιτιστική βιομηχανία, σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT, αποτελεί το 3,7% της συνολικής απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση -αναλογικά και στη χώρα μας- συγκροτώντας έναν δυναμικό κλάδο οικονομίας και ανάπτυξης.
Από την αρχή της πανδημίας, κύριο μέλημά μας στάθηκε η στήριξη των επαγγελματιών του Πολιτισμού, που επλήγησαν καίρια. Εκπονήθηκαν αμέσως ειδικά προγράμματα με σαφή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, παράλληλα με τα προγράμματα στήριξης υπό μορφή επιδομάτων και ενισχύσεων σε απόλυτη συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία Οικονομίας, Εργασίας και Ανάπτυξης. Δημιουργήσαμε, σε συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας, το Μητρώο των Επαγγελματιών του Πολιτισμού -καλλιτεχνών, δημιουργών, τεχνικών- το οποίο, ενώ στην αρχή αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερη καχυποψία (συνέβαλε ασφαλώς σε αυτό και η στάση της αντιπολίτευσης), στη συνέχεια υπήρξε κοινή απαίτηση των επαγγελματιών να ανοίξει κατά το δυνατόν, ώστε να εγγραφούν όσο το δυνατόν περισσότεροι, προκειμένου να καταστούν δικαιούχοι του επιδόματος στήριξης. Μέχρι σήμερα ο τομέας του Πολιτισμού έχει στηριχθεί με περισσότερα από 350 εκατ. ευρώ.
Η υγειονομική κρίση οδήγησε διεθνώς τους επαγγελματίες του τομέα να επαναπροσδιορίσουν τους κλασικούς τρόπους επαφής με το κοινό και να «σκεφτούν εναλλακτικά». Αξιοποιήθηκαν πλήρως οι δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας και του διαδικτύου, ώστε να κρατηθεί ζωντανή η σχέση με το κοινό. Κατακόρυφη ήταν η αύξηση επισκεψιμότητας στα διαθέσιμα πολιτιστικά ψηφιακά ευρετήρια και τους ιστοτόπους των μουσείων και των χώρων πολιτισμού παγκοσμίως.
Τα ελληνικά μουσεία, επιδιώκοντας να κρατηθούν ενεργά, επιτάχυναν τη διαδικτυακή προβολή του περιεχομένου τους, ακολουθώντας το πρότυπο διεθνών ιδρυμάτων, σε μια προσπάθεια απομακρυσμένης πρόσβασης, με προσομοιώσεις, εικονικές περιηγήσεις, αλλά και με δωρεάν παροχή πολυμεσικών εφαρμογών, ιστοσελίδων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Στόχος μας ήταν να μη διακοπεί την περίοδο του εγκλεισμού η ροή στη μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων.
Η εμπειρία του ψηφιακού πολιτισμού δεν αποτελεί πρόσφατη πολιτική. Μιλώντας για ψηφιακό πολιτισμό την περίοδο της πανδημίας, δεν αναφερόμαστε μόνο στην εισαγωγή νέων τεχνολογικών εργαλείων για την καλύτερη διαχείριση των πολιτιστικών πόρων, αλλά κυρίως στη βελτίωση του βαθμού εξοικείωσης των χρηστών και των καταναλωτών πολιτιστικών προϊόντων με τους τόπους και τα αγαθά της πολιτισμικής κληρονομιάς και της σύγχρονης δημιουργίας. H χρήση των ψηφιακών εφαρμογών απέδειξε ότι ο πολιτισμός μπορεί να κρατηθεί «ζωντανός» καθιστώντας τον εύκολα προσβάσιμο. Η πανδημία ανέδειξε τις πολλαπλές επιλογές που προσφέρει η Τέχνη, όχι μόνο στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και δημιουργικής έκφρασης, αλλά και στην ποιοτική ψυχαγωγία.
Τον Μάιο του 2020, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με ισχυρή την πεποίθηση ότι ο Πολιτισμός αποτελεί βάλσαμο για την ψυχολογία των πολιτών, μετά τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, επιχείρησε, με προσεκτικά βήματα, να ανοίξει τις πολιτιστικές υποδομές και τους χώρους ζωντανού θεάματος και ακροάματος εφαρμόζοντας σχολαστικά τα πρωτόκολλα ασφαλείας. Το καλοκαίρι 2020 δεν έμεινε «απολιτιστικό» και άνυδρο. Εγκαινιάσαμε τον θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» εκμεταλλευόμενοι το τεράστιο πλεονέκτημα της χώρας μας, να μπορεί να φιλοξενεί δράσεις σύγχρονης δημιουργίας μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. «Διακτινίσαμε» τις σύγχρονες μορφές έκφρασης συνδυάζοντάς τες με το πολιτιστικό μας απόθεμα. Φιλοξενήθηκαν 251 παραστάσεις σε 111 αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, σε 38 Περιφερειακές Ενότητες της χώρας. Απασχολήθηκαν περισσότεροι από 1.200 δημιουργοί και 500 άτομα υποστηριχτικό προσωπικό. Η Εθνική Λυρική Σκηνή εγκαινίασε τον θεσμό παρουσιάζοντας από τη Ρωμαϊκή Αγορά, για πρώτη φορά σε live streaming, το ρεσιτάλ της Ανίτας Ρατσβελισβίλι, στέλνοντας από την Αθήνα μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας σε όλο τον κόσμο. Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ήταν το μόνο στην Ευρώπη που έδωσε παραστάσεις εξάγοντας, επίσης, για πρώτη φορά live streaming αρχαία τραγωδία από το θέατρο της Επιδαύρου.
Με δεδομένη πλέον την αύξηση πληρότητας στο 75%, το καλοκαίρι 2021 προβλέπεται πολύ πιο αισιόδοξο και δημιουργικό. Το πρόγραμμα «Ελευθερία», με τη συνεχή εντατικοποίηση και ενίσχυση του εμβολιαστικού προγράμματος, χτίζει τείχος ανοσίας, ενώ παράλληλα ανοίγει τον δρόμο σε ένα γεμάτο Πολιτισμό φθινόπωρο.
Στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, δεν άνοιξε ποτέ τόσο μεγάλη συζήτηση για τη βιωσιμότητα των πολιτιστικών χώρων και των τρόπων της συμμετοχής του κοινού τους, όσο την περίοδο της πανδημίας. Αν και το σύνολο των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης δεν έχει ακόμη αποτιμηθεί πλήρως, είναι δεδομένο ότι η ανάδειξη και η διαχείριση της Τέχνης και του Πολιτισμού -της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης δημιουργίας- έχει εισέλθει σε μια νέα ιστορική εποχή. Πολλά απ’ όσα ζήσαμε ήρθαν για να μείνουν και στη διαχείριση των πολιτιστικών αγαθών. Το momentum επιβάλλει επιτακτικά να αναπτύξουμε και στη χώρα μας μια δυναμική στρατηγική πολιτιστικής εξωστρέφειας, που μόνον οφέλη μπορεί να προσφέρει στην ελληνική κοινωνία και τον ελληνικό πολιτισμό.
(*) Η Λίνα Μενδώνη είναι υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού
Πηγή άρθρου: ΑΠΕ-ΜΠΕ
