«Το έτος της Επαναστάσεως βρήκε τους Ψαριανούς μυημένους στην Φιλικήν Εταιρίαν και ετοιμαζομένους δια τον υπέρ όλων Αγώνα… Ο στόλος υπό την αρχηγίαν του Νικολή Αποστόλη ήρχισε την δράσην του αμέσως και μετά από λίγο χρόνο είχε καταστεί το φόβητρον των Τούρκων. Τα πλοία των Ψαριανών συμμετέχουν εις όλας σχεδόν τας ναυμαχίας στα έτη 1821, 1822, 1823. Οι Ψαριανοί πυρποληταί κατήγαγον απαραμίλλους εν τη ιστορία των ναυτικών αγώνων θριάμβους. Τα κατορθώματα του Παπανικολή, του Κανάρη, του Πιπίνου, του Βρατσιάνου και τόσων άλλων ανεβίβασαν τα Ψαρά εις την κορυφήν της Πυραμίδος του εθνικού έπους της Απελευθερώσεως». (βιβλ. 1, σελ. 805).
Η μεγάλη αυτή ναυτική δύναμη των Ψαριανών στο Αιγαίο ανησύχησε τους Τούρκους. Λέγεται ότι όταν ο Σουλτάνος είδε το μικρό αυτό νησί στον χάρτη, έδωσε εντολή στον Χοσρέφ Πασά να ετοιμάσει μεγάλη στρατιωτική και ναυτική δύναμη με σκοπό να το καταστρέψει ολοσχερώς.
Ιανουάριο του 1824, οι Τούρκοι άρχισαν να προετοιμάζονται για την καταστροφή των Ψαρών. Τέλη Μαρτίου με τον στόλο τους, πέρασαν τα Στενά των Δαρδανελίων και έφτασαν στην Τένεδο. Διέσχισαν το Αιγαίο και πήγαν στον Ευβοϊκό κόλπο. Με τα κανόνια των πλοίων πέτυχαν την αποτροπή της πολιορκίας της Χαλκίδας και της Καρύστου. Τέλη Μαΐου ο στόλος έφτασε στο Σίγρι της Μυτιλήνης. Εκεί άρχισε να συγκεντρώνεται επιπλέον στρατός από τη Θεσσαλονίκη και τη Μικρά Ασία. Η στρατιωτική δύναμη των Τούρκων με αρχηγό τον Χοσρέφ Πασά ήταν «140 πλοία, μεταξύ των οποίων 2 κατάφρακτα, 5 φρεγάτες, 45 δρόμωνες, πάρωνες κανονιοφόροι και 88 μεταγωγά φέροντα 14.000 γενιτσάρους και Αλβανούς Οθωμανούς, έπλευσεν εκ Μυτιλήνης προς τα Ψαρά. Ο στόλος των Ψαρών ήτο εκεί εντός των λιμένων της νήσου, εν τη οποία εκτός των επτά χιλιάδων κατοίκων της είχον καταφύγει και περί τας 25.000 πρόσφυγες και υπέρ τους 1.000 Θεσσαλούς και Μακεδόνες μισθοφόρους. Οι Ψαριανοί εν γενική συνελεύσει απεφέσισαν να αντιτάξωσιν άμυναν μέχρις ενός, μόνον όμως από ξηράς… Εκ του στόλου των δεν εχρησιμοποίησαν , παρά την αντίθετη γνώμη του Κανάρη, παρά μόνον 9 πυρπολικά και ελάχιστα άλλα πολεμικά». (βιβλ. 1, σελ. 805).
20 Ιουνίου 1824 (π.ημ) στις πρωινές ώρες, ο τουρκικός στόλος αποβιβάζεται στον αβαθή όρμο της Κανάλου βόρεια του νησιού. Οι κανονιοβολισμοί των Ψαριανών και οι μεγάλες απώλειες περιόρισαν την ολοκληρωτική απόβαση που συνεχίστηκε την επομένη ημέρα. Αποβιβάστηκαν 10.000 περίπου στρατιώτες. Με υπόδειξη του Χοσρέφ Πασά κατευθύνθηκαν προς Φτελιό και Χώρα, νότια του νησιού. Την μέρα εκείνη κατέφθασε κι ένα μεγάλο μέρος του τουρκικού στόλου από την ανατολική πλευρά και αποβιβάστηκε στο Παλαιόκαστρο κοντά στη Χώρα. Την άλλη μέρα, Κυριακή 22 Ιουνίου 1824 οι Ψαριανοί με επικεφαλής τον Αντώνιο Βρατσάνο, που ήταν ο γιος του προέδρου της βουλής των Ψαρών, πήγαν στο φρούριο του Παλαιοκάστρου. «Κατέβασαν από το φρούριο όσα γυναικόπαιδα μπόρεσαν και τα επιβίβασαν στο πλοίο του Αναγνώστη Τζώρτζη, που ήταν αγκυροβολημένο κάτω από το φρούριο του Παλαιοκάστρου… Στις 6:30, το απόγευμα οι εχθροί όρμησαν προς το τείχος και αναρριχήθηκαν έως την κορυφήν του, με άγριους αλαλαγμούς. Τούρκοι και Έλληνες αγωνίζονταν σώμα με σώμα. Οι δύο ελληνικές σημαίες κυμάτιζαν ακόμη στην έπαλξη του τείχους, όταν ο Αντώνιος Βρατσάνος έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Η έκρηξη ήταν τρομερή… όσοι δεν σκοτώθηκαν από την ανατίναξη έπεσαν από τα χτυπήματα του εχθρού. Η θυσία ήταν ολοκληρωτική. Σε μερικές γωνιές μονάχα του φρουρίου που δεν ανατινάχτηκαν, σώθηκαν ελάχιστες γυναίκες που αιχμαλωτίστηκαν για να αφηγηθούν αργότερα την τραγωδία των Ψαρών». (βιβλ. 2, σελ. 352). Από τους 7.000 κατοίκους των Ψαρών σκοτώθηκαν 4.000 και από τους 25.000 πρόσφυγες σκοτώθηκαν οι 15.000 σε όλο το νησί. Στον πύργο του Παλαιοκάστρου υψώθηκε η τουρκική σημαία που ήταν εκεί ως το 1912, που τα Ψαρά ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα μαζί με την Ικαρία με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός για την καταστροφή των Ψαρών έγραψε: «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη – περπατώντας η Δόξα μονάχη – μελετά τα λαμπρά παλληκάρια – και στην κόψη στεφάνι φορεί – γινωμένο από λίγα χορτάρια – που είχαν μείνει στην έρημη γη».
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1) «Νεότερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ», Τόμος 18, ΑΘΗΝΑ, 1957
2) «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», Τόμος 12, Εκδοτική Αθηνών, 1975
3) «ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ», Μιχ. Περάνθη, Τόμος Γ’, Εκδ. Δημητράκου, Αθήνα, 1954
