Ρετζαίοι: Οι αετοί της Ηπείρου

Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο

Κατά τη διάρκεια του φαινομένου της ληστοκρατίας που κράτησε έναν αιώνα (1830-1930), η ιστορία των αδερφών Ρετζαίων κατέχει περίοπτη θέση. Η ληστρική διαδρομή τους θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει θέμα κινηματογραφικής ταινίας, με θέμα την άνοδο και

την πτώση μιας εγκληματικής οικογένειας. Υπήρξαν ληστές, απαγωγείς, δολοφόνοι συντρόφων τους, πήραν αμνηστία από το ελληνικό κράτος, έγιναν μέλη της υψηλής κοινωνίας, αποθεώθηκαν από τις λαϊκές μάζες, διορίστηκαν στο δημόσιο, πραγματοποίησαν μια από τις μεγαλύτερες ληστείες στην ιστορία, πέρασαν από σχεδόν όλα τα Βαλκανικά κράτη, συνελήφθησαν και τελικά εκτελέστηκαν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η έξαρση της ληστοκρατίας που παρατηρείται τον 20ό αιώνα, κυρίως από το 1915 και μετά, στις περιοχές της βορειοδυτικής Θεσσαλίας, στον Όλυμπο και στην Ήπειρο, οφείλεται στο ότι το ελληνικό κράτος δεν έχει καταφέρει ακόμη να εδραιώσει την εξουσία του σ’ αυτές τις πρόσφατα απελευθερωμένες με τους Βαλκανικούς πολέμους περιοχές. Για τους φτωχούς ανθρώπους η ελληνική διοίκηση δεν διαφέρει από τον Οθωμανό κατακτητή. Συνεπώς σ’ αυτές τις περιοχές όποιος έχει τη θέληση, το θάρρος, τα όπλα και κυρίως το θράσος, παίρνει την εξουσία και την δικαιοσύνη στα χέρια του. Για τους απλούς ανθρώπους, λήσταρχοι όπως ο Γκαντάρας, ο Γιαγκούλας, οι Ρετζαίοι συνέχιζαν την ένδοξη ιστορία των κλεφτών και αρματολών της τουρκοκρατίας και γι’ αυτό τους θαύμαζαν και τους υποστήριζαν.
Τα δύο αδέρφια είχαν καταγωγή από το χωριό Ανώγι των Ιωαννίνων. Ο Γιάννης Ρένζος είχε γεννηθεί το 1896 και ο αδερφός του Θύμιος το 1899. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1910 ο πατέρας εξαφανίζεται και για μερικά χρόνια κανείς δεν γνωρίζει τι είχε απογίνει. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1917 και ενώ ο Γιάννης υπηρετεί στον ελληνικό στρατό, ανακαλύπτεται το σώμα του νεκρού πατέρα τους σε μια σπηλιά, ενώ γίνονται γνωστά και τα ονόματα των δολοφόνων του.
Χωρίς δεύτερη σκέψη, ο Γιάννης λιποτακτεί, παίρνοντας μαζί και τον οπλισμό του και μαζί με τον αδερφό του βρίσκουν και εκτελούν τους φονιάδες του πατέρα τους. Η φυγή στο βουνό είναι πλέον μονόδρομος για τα δύο αδέρφια.
Από το 1917 μέχρι το 1924 πραγματοποίησαν δεκάδες δολοφονίες, εκβιασμούς και απαγωγές που τους απέφεραν τεράστια χρηματικά ποσά. Για παράδειγμα η απαγωγή του εμπόρου Φουρναρόπουλου τους απέφερε λύτρα 2.000 χρυσές λίρες, ενώ εκείνη του μεγαλέμπορου Μαραμένου 1.000.000 δρχ. Οι πράξεις τους αυτές και το γεγονός ότι τους χρέωναν μέχρι και 82 δολοφονίες συνανθρώπων τους, τους έκαναν συχνά πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες της εποχής.
Στις 14 Νοεμβρίου 1925 δημοσιεύεται το περίφημο διάταγμα του στρατηγού Πάγκαλου που προβλέπει τα εξής: «απαλλάσσεται πάσης ποινής ο ληστής ή φυγόδικος ή υπόδικος όστις μόνος ή μετά πολιτών …συνέλαβε και προσήγαγεν ή εφόνευσε ληστήν επικεκηρυγμένον…» Οι Ρετζαίοι αποφασίζουν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία και σκοτώνοντας τους συντρόφους τους, Σιντόρη και Κοντογιώργη, παίρνουν αμνηστία από το ελληνικό κράτος. Τα δύο αδέρφια εισέρχονται στην πόλη των Ιωαννίνων μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Όλος σχεδόν ο κόσμος της πόλης, μαζί και ο διοικητής ασφαλείας, βγήκε στο δρόμο για να τους δει και να τους επευφημήσει. Εγκαταστάθηκαν σε πολυτελέστατο σπίτι και έχοντας πολλά χρήματα από τις απαγωγές που είχαν κάνει, περνούσαν τον χρόνο τους με άτομα της υψηλής κοινωνίας της πόλης. Λίγο αργότερα θα προσληφθούν στη Χωροφυλακή και όσο ειρωνικό και αν ακούγεται, θα γίνουν υπερασπιστές του Νόμου.
Στις 13 Ιουνίου 1926 θα πραγματοποιήσουν την πρώτη ληστεία χρηματαποστολής τράπεζας στην Ελλάδα. Πρόκειται για τη ληστεία της Πέτρας στη Φιλιππιάδα, κοντά στην Πρέβεζα, με λεία 15.000.000 δρχ. κατά τη διάρκεια της οποίας οχτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Σύντομα όλη η περιοχή της Ηπείρου γέμισε χωροφύλακες και καταδιωκτικά αποσπάσματα. Δυστυχώς σύμφωνα με πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας, ολόκληρα χωριά ξυλοκοπήθηκαν και καταπιέστηκαν για να αποκαλύψουν κάτι που δεν γνώριζαν: τους αρχηγούς της ληστείας. Τελικά οι ανακρίσεις οδήγησαν στον ηγούμενο της μονής του προφήτη Ηλία, παπα-Γιάννη, ο οποίος έδωσε αρκετές πληροφορίες για ενοχή των Ρετζαίων. Σίγουροι για τη σύλληψή τους, τα δύο αδέρφια έφυγαν για την Αλβανία και λίγο αργότερα πέρασαν στην Ιταλία. Έφυγαν από εκεί και με τρένο πήγαν στη Σερβία και μετά στη Ρουμανία όπου είχαν φίλους. Κινδύνευσαν όμως να συλληφθούν, μιας και οι ελληνικές αρχές είχαν εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό και αναγκάστηκαν να καταφύγουν στη Βουλγαρία, όπου και εμφανίστηκαν ως έμποροι σιτηρών, ανοίγοντας γραφείο εισαγωγών- εξαγωγών. Η φήμη τους όμως τους ακολουθεί και σύντομα αναγνωρίζονται και τον Νοέμβριο του 1928 οι ελληνικές αρχές, σε συνεργασία με τις βουλγαρικές, τους συλλαμβάνουν και τους μεταφέρουν στις φυλακές της Κέρκυρας.
Τον Σεπτέμβριο του 1929 στο Πενταμελές Εφετείο της Κέρκυρας ξεκίνησε η δίκη των Ρετζαίων για τη ληστεία της Πέτρας. Στο εδώλιο κάθισαν μαζί τους άλλα δεκαέξι άτομα.
Στις 7 Οκτωβρίου 1929 η δίκη ολοκληρώθηκε και τα δύο αδέρφια, όπως και οι Ευάγγελος Κόκαλης, Κωνσταντίνος Καψάλης και Φίλιππας Διαμάντης καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ οι υπόλοιποι σε ισόβια κάθειρξη.
Στις 5 Μαρτίου 1930, ημέρα Τετάρτη, και ώρα 5:00 το πρωί ο Γιάννης και ο Θύμιος Ρέντζος, μαζί με τους τρεις συνεργάτες τους, μεταφέρθηκαν υπό συνθήκες άκρας μυστικότητας σε χώρο έξω από το παλιό φρούριο της Κέρκυρας, όπου και εκτελέστηκαν από εκτελεστικό απόσπασμα. Στα τελευταία τους λόγια, προς τον παπά που πήγε να τους παρηγορήσει, ίσως κρύβεται η ψυχολογία που είχαν όσοι ακολούθησαν τον δρόμο του βουνού και της παρανομίας. Είπαν: «δεν είμαστε κορίτσια παπά να κλαίμε, ξέραμε πάντα τι θα γενεί στο τέλος».
Σχετικά με τη ληστεία της Πέτρας ακούστηκαν πολλά, Οι ίδιοι οι Ρετζαίοι στη δίκη τους άφησαν να εννοηθεί ότι πίσω από αυτούς κρύβονταν πιο ισχυρά πρόσωπα. Το γεγονός ότι την εποχή της δίκης τους, κάηκε ολοσχερώς το δικαστικό μέγαρο Ιωαννίνων, όπου φυλάσσονταν στοιχεία της ληστείας, μόνο τυχαίο δεν θεωρήθηκε από πολλούς. Όποια και να είναι η αλήθεια, η πραγματικότητα είναι ότι το όνομα Ρετζαίοι εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αντηχεί στα βουνά της Ηπείρου.
Πηγή: Βασίλης Τζανακάρης: Τα παλικάρια τα καλά, σύντροφοι τα σκοτώνουν