Μορφές του βαφτιστικού ονόματος Θεοτόκης στη Θεσσαλία (15ος-18ος αι.)

Του Κώστα Σπανού,
εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»

Το βαφτιστικό Θεοτόκης, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, είναι πια λησμονημένο στη Θεσσαλία. Ενώ εμφανίζεται στις προθέσεις των μοναστηριών μας με πολλές μορφές, οι Θεσσαλοί που φέρουν αυτό το όνομα δεν είναι πολλοί.

Η αρχαιότερη αναφορά του ονόματος Θεοτόκης ανάγεται στα μέσα του 15ου αιώνα, σύμφωνα με την πρώτη σωζόμενη απογραφή του σαντζακίου (περιφέρειας) των Τρικάλων, την οποία διενήργησαν οι Οθωμανοί το 1454/1455. Με βάση τα μέχρι τώρα απογραφικά δεδομένα μερικών οικισμών, τα οποία έχουν δημοσιευθεί, το 1454/1455 αναφέρονται 3 Θεοτόκηδες στον Τύρναβο και 1 στην περιοχή της Καρδίτσας. Ακολουθούν 2 στα Τρίκαλα το 1520, 2 στην Καλαμπάκα, 2 στα Τρίκαλα και 1 στον Τύρναβο (1613/1614), 2 στην Ελασσόνα, 1 στην Καλαμπάκα, 8 στα Τρίκαλα, 1 στον Τύρναβο (16ος-17ος αι.), 3 στην Καλαμπάκα (1788, 1798) και 1 τον 18ο αι.
Από τις άλλες μορφές του ονόματος, ο Θεοτοκάς αναφέρεται μόνο στα Τρίκαλα (1592/1593, 16ος-17ος αι. 2 άνδρες) και στον Τύρναβο (1592/1593, 16ος αι. 2 άνδρες). Με τη μορφή Θετοκάς αναφέρονται 1 Αγιώτης το 1454/1455, 2 Τρικαλινοί το 1613/1614 και 8 Τυρναβίτες το 1613/1614, 1674.
Με τη μορφή Θετόκης αναφέρονται 2 στην περιοχή της Καρδίτσας τον 16ο και το 1640. Από επιρροή άλλης γλώσσας, ίσως της βλαχικής, ο Θετόκης αποδόθηκε ως Φετόκης (1 άνδρας στον Τύρναβο, το 1613/1614 και 3 στην Καρδίτσα τον 18ο αι.) και Φητόκης (1 άνδρας στην Καλαμπάκα το 1613/1614). Στην ίδια γλωσσική ομάδα ανήκουν και οι μορφές Φετοκάς (2 Ελασσονίτες 1592/1593 και 1602/1798), Φητοκάς (2 Τυρναβίτες 1613/1614 και 1674, και 1 Τρικαλινός 1661) και Φωτοκάς (1 Λαρισαίος τον 18ο αι.).
Εκτός από την λόγια μορφή Θεοτόκιος (1 Καλαμπακιώτης το 1592/1593) αναφέρονται και δύο υποκοριστικά: ο Τόκης και ο Τόκας. Ένας Τόκης αναφέρεται στον Τύρναβο (1454/1455), 1 στην Καρδίτσα (1506), 5 στην Καλαμπάκα (1754-1759) και 1 στην Καλαμπάκα (18ος αι.). Με το Τόκας αναφέρονται 1 στην Καρδίτσα (1640) και 1 στον Όλυμπο (1798).
Υπάρχει και το γυναικείο Θεοτοκία (1 γυναίκα στην Καρδίτσα το 1592/1593) και 1 Φιτουκού < Φιτόκου (Θεοτόκος) στα Τρίκαλα το 1661. Η μορφή Φιτόκου προσδιορίζει λίγες εκκλησίες αφιερωμένες στη Θεοτόκο. Μία από αυτές υπάρχει στην περιοχή του Βόλου, η οποία λανθασμένα γράφεται Φυτόκο, σχετίζοντάς την με την ύπαρξη φυτών, ενώ πρέπει να γράφει Φιτόκου < Φετόκου < Θεοτόκου [βλ. Κώστας Σπανός, « «Φιτόκο και όχι Φυτώκο ή Φυτόκο. Ετυμολογική προσέγγιση του τοπωνυμίου», εφημ. Η Θεσσαλία, Βόλος, φ. 10.12.1995, και Έλευσις 11 (Βόλος 1996) 6-7].