Θα επιχειρήσουμε, συνοπτικά και ανάλογα γνωσιολογικά, να παρουσιάσουμε την εξέλιξή του, για να δούμε κάποιες συνέπειές του, στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, την πολιτική ζωή και την εκπαίδευση του νεοελληνικού κράτους.
Ο γλωσσικός διχασμός εμφανίζεται ιστορικά κατά τον 1ο αιώνα, όταν οι αττικιστές εισήγαγαν τη διγλωσσία στον ελληνικό κόσμο, καθώς επέβαλαν μια απομίμηση της κλασσικής αττικής, η οποία αντιπαρατέθηκε με την ήδη κυρίαρχη δημώδη προφορική. Η εξέλιξη των δύο τύπων γλώσσας καθώς και οι αιώνες που πέρασαν, οδήγησαν στο γλωσσικό ζήτημα, που ξέσπασε στις αρχές του 19ου αιώνα και αποτελεί ιδιομορφία της ελληνικής κοινωνίας. Το νεοσύστατο κράτος ζητούσε επίσημη γλώσσα και για ένα και μισό αιώνα ο ελληνισμός βασανίστηκε με προβλήματα παιδείας, κοινωνικά αλλά και πολιτικά λόγω αυτής της αναγκαιότητας.
Ενώ προεπαναστατικά τα μέτωπα ακροβατούν μεταξύ αττικίζουσας και δημώδους γλώσσας, μετά την πρόταση του Κοραή περί μέσης οδού και κάθαρσης της γλώσσας, δημιουργείται νέο δίπολο μεταξύ καθαρεύουσας και δημώδους γλώσσας. Με την εμφάνιση στο προσκήνιο της Μεγάλης ιδέας επί Τρικούπη και με την πολιτική του εκσυγχρονισμού που τον χαρακτηρίζει, τίθεται το θέμα μιας εκπαίδευσης και μιας γλώσσας που να καλλιεργεί εθνική ομοψυχία και εθνικό φρόνημα.
Η ίδρυση του εκπαιδευτικού ομίλου (1910), καθώς και η ίδρυση Ανώτερου Παρθεναγωγείου στον Βόλο, αποτελούν κάποιες προσπάθειες για περιορισμό της αρχαιομάθειας, όπως και της ενίσχυσης φυσιογνωστικών μαθημάτων, τεχνικών, πρακτικών κ.α., που όμως προκαλούν αντιδράσεις και ο Δελμούζος, ο ιδρυτής του Παρθεναγωγείου, κατηγορείται για διαφθορά ηθών. Το έθνος χωρίζεται στα δύο και το θέμα της γλώσσας αποκτά μείζονα σημασία, που υπερέχει ακόμη και της ίδιας της ιδέας της ελευθερίας του έθνους, με κορυφαίο παράδειγμα τη διαδικασία πειθαρχικής δίωξης του καθ. Ι. Κακριδή κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, εδραιώνοντας έτσι την αντίληψη περί απειλής κατά της εθνικής κυριαρχίας από τη χρήση της δημοτικής. Ο Ι. Κακριδής τόλμησε να δημοσιεύσει στη δημοτική και σε μονοτονικό σύστημα την πανεπιστημιακή του παράδοση.
Το γλωσσικό ζήτημα λύνεται το 1977 με την καθιέρωση της δημοτικής στην εκπαίδευση και στη διοίκηση και παύει πλέον να υπάρχει το φαινόμενο της διγλωσσίας που διήρκεσε 20 περίπου αιώνες και ταλαιπώρησε την ελληνική παιδεία πάρα πολλά χρόνια.
Οι συνέπειες στην κοινωνική και πολιτική ζωή του ελληνικού έθνους ήταν ο γλωσσικός εμφύλιος, το μόνιμο άγχος της καταδίωξης, ακόμη και της πολιτικής, των δημοτικιστών και το ρήγμα ανάμεσα στις μορφωμένες αστικές τάξεις και τον λαό. Από την έκδοση του βιβλίου του Ψυχάρη «Το ταξίδι μου» το 1888, το γλωσσικό ζήτημα παίρνει πολιτικές διαστάσεις. Το 1920, με τα ευαγγελιακά εξαπολύονται κατηγορίες από τους συντηρητικούς καθαρευουσιάνους, όπως άθεοι, αναρχικοί, προδότες, με αποτέλεσμα τον γλωσσικό εμφύλιο. Από τη μια μεριά στέκονται οι δημοτικιστές, ως προοδευτικοί, επαναστατικοί και εξωραϊστές και από την άλλη οι καθαρευουσιάνοι, ως υποστηρικτές του έθνους, της θρησκείας, των ιδεωδών και φυσικοί απόγονοι της αρχαιότητας. Η δίκη του Δελμούζου, του Βάρναλη και του Κακριδή είναι ατράνταχτες αποδείξεις της κοινωνικής σύγκρουσης του γλωσσικού ζητήματος. Ειδικά στην περίπτωση του Κακριδή, ενώ το κράτος βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή και ο λαός πεινά, εθνικό καθήκον και «πατριωτισμός» επιβάλλουν τη δίκη.
Η ελληνική κοινωνία διχάζεται και η αντιπαράθεση για τη γλώσσα που πρέπει να μιλά βρίσκεται σε μια συνεχή δίνη, από την οποία βγαίνοντας κάπου-κάπου πηγαίνει πότε δεξιά και πότε αριστερά. Η πολιτική επιβάλλει τη δημοτική ή την καθαρεύουσα, καθώς από τη μια άκρη της ζυγαριάς είναι η επικράτηση γενικά της δημοτικής στη λογοτεχνία και από την άλλη η καθιέρωση της καθαρεύουσας ως γλώσσας των θεσμών και της εκπαίδευσης.
Όταν ο Δ. Γληνός (1926) προσχώρησε στην αριστερά, έδωσε την αφορμή στους κυβερνώντες καθαρευουσιάνους να συνδέσουν τους δημοτικιστές με τους αριστερούς. Η δίωξή τους καθιερώνεται, καθώς είναι πολιτικοί αντίπαλοι με μόνιμο αίσθημα ότι κινδυνεύει η ζωή τους και αποκλείεται η συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή. Ο Μ. Τριανταφυλλίδης δεν κερδίζει την έδρα της Γλωσσολογίας στο πανεπιστήμιο εξαιτίας της προχειρότητας, της απλοποίησης και των σφαλμάτων που τον διέπουν….
Το γλωσσικό ζήτημα κλείνοντας είναι τεράστιο, είναι πελώριο, ούτε ο χώρος το επιτρέπει, ούτε κι εμείς είμαστε ειδικοί να το αναπτύξουμε επιστημονικά, απλά κάνουμε μια νύξη, λέγοντας εν κατακλείδι, πως, η Ελληνική Γραμματεία έχει πλειάδες κλασικούς γλωσσολόγους δημοτικιστές που έγραψαν σπουδαία λαϊκά έργα για την παιδεία μας, για τον λαό μας – οι φιλομαθείς τους ξέρουν.
Από τον Δημήτρη Τσικούρα – Λογοτέχνη
