Η σημερινή φωτογραφία είναι μεταπολεμική. Άρα αρκετοί Λαρισαίοι κάποιας ηλικίας θα θυμούνται να ορθώνεται αυτή η μεγάλη τριώροφη οικοδομή απέναντι από τη νοτιοδυτική γωνία του περιφραγμένου προαύλιου χώρου του ναού του Αγίου Νικολάου. Ήταν γνωστή ως κατοικία του ένδοξου στρατηγού Ιωάννη Άρτη.
Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Βρισκόμαστε στον Παράσχου μαχαλά, όπως ονομαζόταν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα η συνοικία του Αγίου Νικολάου. Κατά τη δεκαετία του 1880 ένας ευκατάστατος Λαρισαίος ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης έκτισε τη μεγάλη αυτή οικοδομή για να χρησιμεύσει ως κατοικία της οικογενείας του. Αργότερα στεγάσθηκε σ’ αυτή η κόρη του Καλλιόπη[1] με τον σύζυγό της Κωνσταντίνο Ασημάκη. Όμως η ευτυχία τους δεν κράτησε για πολύ, γιατί ο σύζυγός της πέθανε σύντομα και η Καλλιόπη Δημητριάδου-Ασημάκη παντρεύτηκε τον αξιωματικό Ιωάννη Άρτη.
Ο Ιωάννης Άρτης (1861-1956) καταγόταν από το Μεσολόγγι. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων και υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες του Ιππικού σε όλη την επικράτεια. Πολέμησε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 και αμέσως μετά την αποχώρηση των Τούρκων το 1898 τοποθετήθηκε στο Σύνταγμα Ιππικού, το οποίο είχε έδρα τη Λάρισα. Κατά την παραμονή του στην πόλη μας γνωρίσθηκε με σημαντικά πρόσωπα και συμμετείχε ενεργά στην κοινωνική και κοσμική ζωή της[2]. Στις αρχές του 20ου αιώνα νυμφεύθηκε την νεαρή χήρα Καλλιόπη Δημητριάδου-Ασημάκη, με την οποία απέκτησε το 1905 μία κόρη, τη Νίνα. Το 1912, ως επίλαρχος Ιππικού συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους και μάλιστα ήταν ο διοικητής της ίλης που απελευθέρωσε τη Φλώρινα και την Καστοριά. Εν συνεχεία έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ κατά την προέλαση του ελληνικού στρατού κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία τοποθετήθηκε ως στρατιωτικός διοικητής της περιοχής της Προύσας. Αμέσως μετά, το 1923, αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του υποστρατήγου. Από το 1926 μέχρι το 1942 διετέλεσε πρόεδρος του παραρτήματος Λαρίσης του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Πέθανε στη Λάρισα το 1956.
Όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, η κατοικία του ήταν μια μεγάλη τριώροφη επιβλητική οικοδομή. Η πρόσοψη είχε μια σειρά από παράθυρα, συμμετρικά τοποθετημένα και στους τρεις ορόφους. Στον τελευταίο όροφο υπήρχαν δύο εξώστες τους οποίους συγκρατούσαν στερεά μαρμάρινα φουρούσια και η όλη κατασκευή τους έσπαζε τη μονοτονία της απλής επίπεδης πρόσοψης, προσδίδοντας με την παρουσία τους κάποια αίσθηση νεοκλασικής αισθητικής, σε συνδυασμό με πολλά παραδοσιακά στοιχεία[3]. Είναι βαθειά χαραγμένη στην μνήμη των παλαιότερων η σιλουέτα αυτού του αρχοντικού τόσο για τη φήμη που συνόδευε τον ιδιοκτήτη στρατηγό Άρτη, όσο και για τις δεξιώσεις οι οποίες δίνονταν στους απέραντους εσωτερικούς χώρους του με τα οκτώ πολυτελή δωμάτια, όπου συγκεντρωνόταν όλη η καλή κοινωνία της Λάρισας. Συνήθως ακολουθούσαν χοροί, ελληνικοί και ευρωπαϊκοί. Τους τελευταίους προτιμούσαν ιδιαιτέρως οι Οθωμανοί προσκεκλημένοι του ζευγαριού, οι οποίοι είχαν παραμείνει στη Λάρισα μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας. Αριστερά χαμηλά στη φωτογραφία διακρίνεται μέρος από την περίφραξη του Αγίου Νικολάου, με χαμηλό πετρόκτιστο τοιχίο και όμορφες σιδεριές.
Προσωπικά τον στρατηγό Άρτη τον θυμάμαι κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια να εκκλησιάζεται τακτικά στην εκκλησία του αγίου Νικολάου. Ήταν ένας ψηλόλιγνος γεροδεμένος γέροντας, με αριστοκρατική εμφάνιση και αρειμάνιο λευκό μουστάκι. Με το μπαστουνάκι στο χέρι, τον έβλεπα να μπαίνει απ’ ευθείας στο ιερό Βήμα από την μικρή χαμηλή πορτούλα που υπήρχε στον δεξιό τοίχο του ναού, ακριβώς απέναντι από το κατεστραμμένο από τον σεισμό του 1941 προπολεμικό καμπαναριό.
Το 1949 πέθανε η γυναίκα του Καλλιόπη και το 1955 ακολούθησε η μονάκριβη κόρη του Νίνα Ξυραδάκη σε ηλικία 50 ετών. Μόνος έμεινε για λίγο, γιατί το 1956 πέθανε και ο ίδιος και ενταφιάσθηκε με τιμές. Το κτίριο έμεινε άδειο και έρημο, και λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του κατεδαφίσθηκε. Ένα τμήμα του απαλλοτριώθηκε για την διάνοιξη και επέκταση της οδού Αλεξάνδρου Σούτσου μέχρι την οδό Ηπείρου.
----------------------------------------------------------
[1]. Η Καλλιόπη (1880-1949) ήταν θετή κόρη του ζεύγους Κωνσταντίνου και Αικατερίνης Δημητριάδου και το 1896, σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε τον ευκατάστατο δικηγόρο Κωνσταντίνο Ασημάκη με τον οποίο γέννησε τρία τέκνα. Έζησε μαζί του μόνον τρία χρόνια, γιατί τον Οκτώβριο του 1899 ο σύζυγός της πέθανε. Μετά από λίγα χρόνια παντρεύτηκε τον ίλαρχο τότε Ιωάννη Άρτη, ο οποίος υπήρξε ο δεύτερος σύζυγός της. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1993), Θεσσαλονίκη (2013) σελ. 89.
[2]. Το 1902 συστήθηκε υπό την προεδρία του Ιωάννη Άρτηειδική επιτροπή, το λεγόμενο «Κομιτάτον», με σκοπό την διεξαγωγή αποκριάτικων εκδηλώσεων κατά τα αθηναϊκά πρότυπα. Τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής ήταν οι Κωνσταντίνος Οικονομίδης δικηγόρος, Μιχαήλ Τσόγκας δημοσιογράφος διευθυντής της εφημερίδας «Σάλπιγξ», Κωνσταντίνος Δημητρακόπουλος γραμματέας της Επιτροπής των Στεφανοβίκειων κτημάτων, Γεώργιος Παπαγεωργίου βιομήχανος και Κωνσταντίνος Κατσαούνης τραπεζίτης. Βλέπε: Μακρής Θρασύβουλος, Λαρισινές Σελίδες, εφ. Θεσσαλικά Νέα, φύλλο της 23ης Φεβρουαρίου 1947.
[3]. Ο Γιώργος Γουργιώτης χαρακτήρισε τα αρχοντικά αυτά σαν «λαϊκά νεοκλασικά οικοδομήματα» και τα εντόπισε ως επί το πλείστον στη Λάρισα. Βλέπε: Γεώργιος Κ. Γουργιώτης, Μικρά μελετήματα, Αθήνα (2000) σ. 114.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
