Ο φίλος Αλέξανδρος Γρηγορίου, σχολαστικός ιστορικός ερευνητής της πρόσφατης ιστορίας της Λάρισας και όχι μόνον, συμπλήρωσε με ένα τεκμηριωμένο κείμενό του[1] όσα είχα εν συντομία αναφέρει στις 5 Ιουλίου 2015 στην εφημερίδα «Ελευθερία» Μάλιστα το κείμενό του το εμπλούτισε με ένα χαρακτικό που είχα εντοπίσει πριν από χρόνια στην εβδομαδιαία εφημερίδα των Αθηνών «Άστυ» στο φύλλο της 22ας Ιουνίου 1886. Ο συντάκτης της παλιάς εφημερίδας των Αθηνών χαρακτήριζε το κτίριο που απεικόνιζε το χαρακτικό ως το νεόδμητο «Στρατιωτικό Νοσοκομείο Λαρίσσης». Μετά την εντόπισή του η εικόνα αυτή δημοσιεύθηκε και άλλες φορές, κατά τις οποίες η χρήση του αποδόθηκε σε διάφορους κάθε φορά φορείς, η δε η εντόπισή του περιπλανήθηκε σε διαφορετικά σημεία της πόλεως. Με το σημερινό σημείωμα δίνουμε την πραγματική του θέση και χρήση, έπειτα από επισταμένη έρευνα ετών.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πριν 15 περίπου χρόνια εντόπισα σε δημοπρασία του περιοδικού «Συλλογές» που εκδίδει στην Αθήνα ο Αργύρης Βουρνάς, την εφημερίδα «Άστυ» που είχε δημοσιευμένο το χαρακτικό που αναφέρθηκε πιο πάνω. Μάλιστα ο συντάκτης του συμπλήρωνε ότι το πρόσφατα κατασκευασμένο νοσηλευτικό ίδρυμα επισκέφθηκαν και οι βασιλείς για να συνομιλήσουν με τους τραυματίες του μεθοριακού πολεμικού επεισοδίου που είχε λάβει χώρα στην περιοχή της Μελούνας μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στις 11 Μαΐου του 1886[2].
Με βάση την απεικόνιση αυτή, δημοσιεύθηκε το 2006 από τον γράφοντα μια ιστορική διαδρομή του Στρατιωτικού Νοσοκομείου της Λάρισας[3], στην οποία αναφερόταν ότι το κτίριο της εικόνας ήταν, σύμφωνα με τα γραφόμενα από την εφημερίδα «Άστυ», το νέο στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλεως, χωρίς όμως να προσκομισθούν στο κείμενο επαρκή στοιχεία για τον εντοπισμό του. Η ίδια εικόνα δημοσιεύθηκε και στο λεύκωμα με τα χαρακτικά της Λάρισας, το οποίο κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, με την προσθήκη ότι το κτίριο υπέστη ζημιές από τον σεισμό που έπληξε τη Λάρισα τον Δεκέμβριο του 1891[4].
Ο Θεόδωρος Παλιούγκας στον Β΄ τόμο του μνημειώδους έργου του για τη Λάρισα κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, δημοσιεύει το κτίριο που απεικονίζεται στο εν λόγω χαρακτικό και αναφέρει ότι κτίσθηκε μετά το 1870 για να στεγάσει το τουρκικό σχολείο Ρουστι(γι)έ και ότι «μετά την απελευθέρωση της Λάρισας, και επί σειρά ετών, ο μουφτής της πόλης νοίκιαζε το κτίριο του σχολείου στο Ελληνικό Δημόσιο, το οποίο το χρησιμοποιούσε ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο». Τοπογραφικά το εντοπίζει στη βορειοανατολική γωνία της συμβολής των σημερινών οδών Μανδηλαρά και Παναγούλη, περίπου εκεί όπου στεγάζεται σήμερα η μαιευτική κλινική «Ιπποκράτης»[5].
Ο Βασίλης Σπανός σε ανακοίνωσή του[6] αναφέρει ότι εντόπισε δύο δημοσιεύματα καταχωρημένα στην εφημερίδα «Όλυμπος», αμέσως μετά την αποχώρηση των Τούρκων από τη Λάρισα το 1898. Το πρώτο, με ημερομηνία 21.6. 1898, αναφέρει ότι: «…το κατά την πλατείαν ευρύ του Διδασκαλείου κτίριον, όπερ τέως εχρησίμευεν ως νοσοκομείον…», ενώ το δεύτερο δημοσίευμα, με ημερομηνία 19.7.1898, μας πληροφορεί για την ύπαρξη δύο στρατιωτικών νοσοκομείων στη Λάρισα, του παλαιού και του νέου, σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους: «..εις τον μεταξύ του παλαιού και του νυν στρατιωτικού νοσοκομείου χώρον..». Το παλαιό, προφανώς είναι αυτό που αναφέρει ο Θεόδωρος Παλιούγκας και το οποίο στεγάσθηκε μετά την απελευθέρωση στο τουρκικό σχολείο Ρουστι(γι)έ, ενώ το νέο είναι αυτό που φιλοξενήθηκε προσωρινά στο κτίριο του Διδασκαλείου, που βρισκόταν στον χώρο του σημερινού Δικαστικού Μεγάρου.
Ανέφερα όλα αυτά τα δεδομένα όχι για να εντοπισθεί που βρισκόταν το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, αλλά για να ταυτοποιήσω το κτίριο που απεικονίζεται στο δημοσιευμένο χαρακτικό. Από την ανακάλυψή του ακόμη στην αθηναϊκή εφημερίδα «Άστυ» προσπαθούσα να εντοπίσω που βρισκόταν αυτό το κτίριο. Είναι τόσο μεγάλο σε όγκο και μεγαλοπρεπές σε εμφάνιση, που δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητο όλα αυτά τα χρόνια από τις εφημερίδες και τους δημοσιογράφους της εποχής, και από τους ερευνητές. Πρόσφατα, μετά την δημοσίευση της παρουσίασης του Βασίλη Σπανού στο Συνέδριο Λαρισαϊκών Σπουδών είχα αρχίσει να υποψιάζομαι κάτι, αλλά την οριστική λύση μου την έδωσε μια αεροφωτογραφία του 1917 των γαλλικών δυνάμεων της Αντάντ, που μου έθεσε υπ’ όψη ο καλός φίλος Θανάσης Μπετχαβές, όταν ετοίμαζα το κείμενο για την ομιλία μου στον Δικηγορικό Σύλλογο φέτος τον Μάρτιο. Έτσι κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το κτίριο που ο ίδιος είχα αποδεχθεί αρχικά ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο, δεν ήταν άλλο από το κτίριο του Διδασκαλείου της Λάρισας. Τα αποδεικτικά μου στοιχεία είναι τα εξής:
--Η κάτοψη του κτιρίου του Διδασκαλείου στην αεροφωτογραφία έμοιαζε σε πολλά σημεία με το δημοσιευμένο χαρακτικό. Δύο επιμήκεις πλάγιες πτέρυγες και μία κεντρική με μικρότερο μήκος και σε αρκετή υποχώρηση από την πλευρά εισόδου.
--Όπως αφηγήθηκε ο δικηγόρος Δημήτριος (Τάκης) Ιατρού και επί σειρά ετών πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Λαρίσης στον δημοσιογράφο Βάσο Καλογιάννη, η κεντρική είσοδος του Διδασκαλείου ήταν από την σημερινή οδό Παπακυριαζή, γιατί η κεντρική πλατεία δεν είχε διαμορφωθεί ακόμα έτσι όπως είναι σήμερα. Μάλιστα ο Τάκης Ιατρού θυμάται χαρακτηριστικά ότι φοίτησε σ’ αυτό το εκπαιδευτικό ίδρυμα, το οποίο διέθετε και ειδική αίθουσα τελετών[7] όπου κατά καιρούς λάμβαναν χώρα επίσημες εκδηλώσεις, συναυλίες, διαλέξεις, μαθητικές θεατρικές παραστάσεις, κ. ά.
--Η αναφορά στην εφημερίδα της Λάρισας «Όλυμπος» ότι το ευρύ κτίριο του Διδασκαλείου χρησίμευε και σαν νοσοκομείο. Το 1886 που η αθηναϊκή εφημερίδα «Άστυ» το παρουσιάζει ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο, φαίνεται ότι κάποια πτέρυγα του Διδασκαλείου που είχε πολλούς και μεγάλους χώρους, διασκευάσθηκε σε νοσοκομείο για να νοσηλεύσει τους τραυματίες στρατιωτικούς της μεθοριακής σύρραξης στη Μελούνα τον Μάιο του 1886. Αυτό το κτίριο επισκέφθηκε την ίδια χρονιά και το βασιλικό ζεύγος για να συμπαρασταθεί στους τραυματισμένους στρατιωτικούς. Μάλιστα η χρήση του σαν νοσοκομείου, παράλληλα με την λειτουργία του Διδασκαλείου, είναι γνωστή και κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897.
--Όταν έγινε ο σεισμός τον Δεκέμβριο του 1891 και κατακάθισε η οροφή του νοσοκομείου, είναι γνωστό ότι το κτίριο του Διδασκαλείου είχε υποστεί φθορές επανορθώσιμες.
--Στο χαρακτικό διακρίνεται ότι το κτίριο και ο περιβάλλων χώρος περιβάλλεται από χαμηλό τοιχίο, το οποίο διακόπτεται από μια τοξωτή πύλη εισόδου με τριγωνικό νεοκλασικό αέτωμα. Απέναντί του, στο πρόσθιο μέρος της εικόνας, υπάρχει περιτοιχισμένος κενός αδιαμόρφωτος χώρος, ο οποίος διακρίνεται και στην αεροφωτογραφία.
--Σε προπολεμικές φωτογραφίες που δείχνουν το Διδασκαλείο[8] από την πλευρά της πλατείας, υπάρχει πλήρης ομοιότητα των νεοκλασικών αετωματικών απολήξεων των επιμήκων πτερύγων με αυτές του χαρακτικού.
Σαν συμπέρασμα αναφέρουμε ότι το χαρακτικό που δημοσιεύεται αποτυπώνει το Διδασκαλείο της Λάρισας κατά το 1886, από την πλευρά της οδού Παπακυριαζή, όπου την περίοδο εκείνη ήταν η κυρία είσοδός του. Για την τύχη του κτιρίου αυτού σας προτρέπουμε να ανατρέξετε σε προηγούμενες δημοσιεύσεις της στήλης αυτής.
[1]. Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Λάρισας. Συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 19ης Ιουλίου 2015.
[2]. «Η δημοσιευομένη εικών παριστά το εξωτερικόν του εν Λαρίσση στρατιωτικού νοσοκομείου, αξιολόγου και ευπρεπούς κτιρίου, οικοδομηθέντος προ ολίγου. Εν αυτώ νοσηλεύονται πάντες οι τραυματίαι των τελευταίων συμπλοκών...Τους εις το νοσοκομείον Λαρίσσης νοσηλευομένους επεσκέψαντο και οι βασιλείς ημών κατά την τελευταίαν εν Θεσσαλία περιοδείαν των», εφ. Άστυ, Αθήναι, φύλλο της 22ας Ιουνίου 1886.
[3]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Στρατιωτικό Νοσοκομείο της Λάρισας. Ιστορική αναδρομή, εφ. Ελευθερία, ένθετο «Πολιτισμός», Λάρισα, φύλλο της 19ης Φεβρουαρίου 2006.
[4]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η Λάρισα στα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών (16ος -19ος αιώνας), Λάρισα (2006) σελ. 118-120. Η εφημερίδα Σάλπιγξ της Λάρισας, στο φύλλο της 30ης Δεκεμβρίου 1891 γράφει σχετικά «...έπαθον βλάβην και άλλα τινα δημόσια και ιδιωτικά καταστήματα, εν οίς και το Στρατιωτικόν Νοσοσκομείον, του οποίου αι κέραμοι έπιπτον εν είδει βροχής, και η οροφή κατεκάθησεν».
[5]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Β΄, Κατερίνη, (2007) σελ. 465-467.
[6]. Βασίλειος Σπανός, Ειδήσεις για θέματα υγείας στη Λάρισα του 1898. Είναι δημοσιευμένο στο: Πρακτικά του 7ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών, Λάρισα 22 Οκτωβρίου 2011, Η Λάρισα από την απελευθέρωσή της (1881) μέχρι το 1940, Λάρισα (2013) σελ 163-172.
[7]. Καλογιάννης Βάσος, Τα Δικαστήρια της Λαρίσης και η μακρά ιστορία τους, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 30ης Ιουνίου 1972.
[8]. Είναι γνωστό ότι μετά την πυρπόληση το 1905 του Δικαστικού μεγάρου πού βρισκόταν στη ΒΔ πλευρά μέσα στην πλατεία, τα Δικαστήρια στεγάσθηκαν στο Διδασκαλείο. Από τότε άλλαξε και η κεντρική είσοδος του κτιρίου από την πλευρά της κεντρικής πλατείας.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
