Βέβαια, όλες αυτές οι θεωρητικές υποχρεώσεις και χαρακτηριστικά ενός μουσείου μπορούν να ερμηνευτούν και να εφαρμοστούν ανάλογα με τις προτιμήσεις, τις ιδεολογικές επιλογές και τα συμφέροντα αυτών που το έχουν ιδρύσει και το συντηρούν. Δεν υπάρχει, δηλαδή, μουσείο που να μην έχει πολιτική θέση, να μην έχει στράτευση. Δεν υπάρχει «αντικειμενικό» μουσείο. Τα αντικείμενα είναι υπαρκτά, είναι εδώ μπροστά μας, αλλά ποια έχουν επιλεγεί και από ποιους; Με ποια κριτήρια; Ποιοι τα παρουσιάζουν και πώς τα ερμηνεύουν στους επισκέπτες; Και πολύ σημαντικό, τι θεωρεί καθένας ως «όφελος του κοινού»;
Θα ασχοληθώ εδώ με το Μουσείο Αμπελακίων περιόδου 1940- 49, που φέτος γιορτάζουμε τα 10 χρόνια από την ίδρυσή του. Ο τίτλος του ο ίδιος παίρνει θέση. Δεν είναι γενικά ένα «Μουσείο Εθνικής Αντίστασης». Το περιεχόμενό του δεν διστάζει να εξάρει τη σημασία όχι μόνο της Αντίστασης κατά των ξένων κατακτητών - που βεβαίως το κάνει με το παραπάνω- αλλά και τη συνέχεια αυτού του αγώνα ενάντια σε ντόπιες και ξένες δυνάμεις που λυμαίνονταν τις θυσίες του λαού. Θα θυμίσω εδώ τους στίχους του Γ. Σεφέρη, απολογητικούς για τη στάση της άρχουσας τάξης:
«(εδώ) όπου προσμένουμε την ώρα της επιστροφής μας να χαράξει
σαν ένα χρέος παλιό, μονέδα που έμεινε για χρόνια
στην κάσα ενός φιλάργυρου, και τέλος
ήρθε η στιγμή της πληρωμής κι ακούγονται
νομίσματα να πέφτουν πάνω στο τραπέζι
(…) δόλο και απάτη,
ή ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων…
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους…
σαν έρθει ο Θέρος
προτιμά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ' άλλο χωράφι…».
Πράγματι, η επιστροφή των παλιών πολιτικών αξιωματούχων, που έφυγαν στην ασφάλεια της Μέσης Ανατολής, πραγματοποιήθηκε με τις πλάτες ξένων «συμμαχικών» στρατευμάτων για να απαιτήσουν τα παλιά αξιώματά τους σαν να τους τα χρωστούσαν – ποιοι; Αυτοί που έμειναν, ενέπνευσαν και οργάνωσαν τον αγώνα, έχυσαν το αίμα τους και έσωσαν τον λαό από την πείνα και την ταπείνωση. Ο άνθρωπος που «εύκολα τρίβεται μες στους πολέμους» έχει όνομα: είναι η άρχουσα τάξη, αυτοί που χρειάστηκαν την υποστήριξη των Αγγλοαμερικάνων για να τσακίσουν αυτόν τον λαό που δεν υπέκυψε στους φασίστες.
Πολλά ακούστηκαν με την ευκαιρία της 28ης Οκτώβρη για λαϊκή ενότητα, για τη γενναία στάση του λαού μας. Λαός δεν ήταν όλοι, δεν είναι όλοι. Λαός είναι αυτοί που παράγουν τα αγαθά και δεν τα χαίρονται όπως τους αξίζει, αυτοί που πρέπει να πάρουν στα χέρια τους όσα δημιούργησαν στους αιώνες, χωρίς προστάτες, χωρίς παζάρια. Να ποιο είναι το «όφελος του κοινού». Αυτός ο λαός είναι που πρέπει να ξεφύγει από το τώρα και από τον εφησυχασμό, το εφικτό και να ανέβει λίγο ψηλότερα- να δει το μέλλον μέσα από την Ιστορία του. Για να παραφράσω ελαφρώς τον Θάνο Μικρούτσικο: «Όσοι ακολούθησαν το εφικτό, είτε ενσωματώθηκαν στο σύστημα είτε περιθωριοποιήθηκαν. Και το χειρότερο, εκατοντάδες χιλιάδες έστρεψαν προς την ακροδεξιά». Αυτό προσπαθεί να κάνει το Μουσείο Αμπελακίων. Δεν μασάει τα λόγια του, δεν μπορεί να μιλά για ελευθερία και περηφάνια και παράλληλα να υποκλίνεται στο εφικτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ. Δεν μπορεί να εξηγεί τη δράση ενάντια στους κατακτητές και να τους περιορίζει στους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους φασίστες. Δεν μπορεί να μιλά για τον φασισμό παρά μόνο ως παρακλάδι του καπιταλισμού, ως βολικό δεκανίκι που, όσο οι λαοί υποτάσσονται, τον αφήνουν παράμερα αλλά όταν οι λαοί μπορεί να σηκώνουν κεφάλι, τότε τον ζωντανεύουν για να τρομοκρατούν. Δεν μπορεί να περιγράφει απλά τη συναδέλφωση και την ισότητα των ανθρώπων χωρίς να καταδικάζει τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους της εποχής μας, στους οποίους συμμετέχουν και δικοί μας στρατιωτικοί, ποικιλοτρόπως- στο όνομα της «γεωπολιτικής αναβάθμισης» της χώρας.
Εκεί βρίσκεται η ειδοποιός διαφορά του Μουσείου Αμπελακίων περιόδου 1940- 49. Όχι στις περιγραφές -πολλές φορές συγκινητικές- των πραγμάτων, αλλά στην ερμηνεία, στην αιτιολόγηση. Στο τι πρέπει να γίνει. Στο ποια είναι η ευθύνη του καθενός. Όχι με κούφια πατριωτικά συνθήματα αλλά με παραδείγματα. Γιατί το Μουσείο πρέπει να είναι λαϊκό όπλο μάθησης.
Για να τελειώσω και με τον πάντα επίκαιρο-διαχρονικό- Μπρεχτ:
Μάθαινε άνθρωπε στο άσυλο/ μάθαινε άνθρωπε στη φυλακή/ Μάθαινε γυναίκα στην κουζίνα /… Έλεγξε τον λογαριασμό/ εσύ θα τον πληρώσεις/ Ψάξε με τα δάχτυλα κάθε σημάδι/ ρώτα: πώς βρέθηκε αυτό εδώ;/ Εσύ να πάρεις πρέπει την εξουσία.
(Αλήθεια, ο Μπρεχτ είναι «διαχρονικός» όχι μόνο για τα ωραία τραγούδια που συνόδευαν τα θεατρικά του έργα, για τα ποιήματά του και τις μελέτες του, αλλά κυρίως επειδή ακριβώς τα έγραφε για τον λαό, γιατί τα έργα του, ως συνδιαμορφωτή της μαρξιστικής διαλεκτικής αισθητικής, ήταν ο ορισμός του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Γιατί ήταν μαχητής της ειρήνης, γιατί διώχτηκε από τον γερμανικό Ναζισμό αλλά και από τον Αμερικανικό Μακαρθισμό. Γιατί, τελικά, ούτε αυτός μάσαγε τα λόγια του.)
Από την Άννα Σπανοπούλου
*Η Άννα Σπανοπούλου είναι φιλόλογος, Ιστορικός της Τέχνης,
αντιπρόεδρος Συλλόγου Φίλων Μουσείου Αμπελακίων περ. 1940- 49
