Δεν μένει, βέβαια, η πραγματικότητα να το επιβεβαιώσει ή να το διαψεύσει, ωστόσο δεν θα μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη σημειολογία του τόπου και του λόγου που συνόδευσαν το διάγγελμα του πρωθυπουργού.
Η επιλογή της Ιθάκης έγινε για λόγους προφανείς: εύκολα κανείς μπορεί να αναγνωρίσει τη σύνδεση με την ομηρική Ιθάκη, προορισμός του πολυμήχανου Οδυσσέα, που μετά από περιπέτειες κατάφερε να κερδίσει την πατρώα γη αποδιώχνοντας τους μνηστήρες. Τεχνηέντως η Ιθάκη συμβολικά μετατρέπεται στον επιθυμητό προορισμό, ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση γίνονται το πολυμήχανο επιτελείο που καταφέρνει να φέρει εις πέρας την αποστολή εξόδου της χώρας από τις Συμπληγάδες και τις φουρτούνες που έφεραν οι δανειστές, οι προηγούμενοι κυβερνώντες, ενώ δεν λείπουν στον λόγο του κ. Τσίπρα και οι αναφορές στους μνηστήρες της εξουσίας και της εκμετάλλευσης της χώρας, σε όσους δηλαδή εποφθαλμιούν την ελευθερία και το αυτεξούσιο της Ελλάδας. Φυσικά, στο πλαίσιο της αυτοκριτικής δεν έλειψαν και αναφορές σχετικά με τους Λωτοφάγους, τους οποίους θα πρέπει να έχουμε ως παράδειγμα προς αποφυγή, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό, ώστε να μην γίνουμε επιλήσμονες όσων βιώσαμε, τα οποία οφείλουν να μας κρατούν σε εγρήγορση μπροστά στις νέες προκλήσεις, για να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος.
Μπορώ να αναγνωρίσω πως η σύνδεση λόγου και τόπου είναι ιδιαίτερα πετυχημένη, ειδικά όταν αυτή ανακαλεί στο συλλογικό συνειδητό των Ελλήνων την αντίστοιχη πριν από 8 χρόνια εξαγγελία του Γεώργιου Παπανδρέου για την ένταξη της χώρας στα μνημόνια. Καστελλόριζο με υπόνοια φόβου για άμεσες αντιδράσεις από τους πολίτες το 2010 – εξού και η επιλογή του τόπου; - Ιθάκη με υπόνοια του κατορθωμένου στόχου, ανάπαυσης στις δάφνες της νίκης το 2018. Τελικά, φαίνεται πως πετύχαμε πιο γρήγορα το έργο, αφού καταφέραμε να φτάσουμε στη σύγχρονη Ιθάκη 2 χρόνια νωρίτερα από τον ομηρικό Οδυσσέα και συναντήσαμε μόνο Συμπληγάδες και μνηστήρες. Λογικό, μιας και ο Οδυσσέας βρήκε και έναν Πολύφημο, μια Κίρκη, Λαιστρυγόνες, ξέφυγε από Σειρήνες, κατέβηκε στον Άδη. Δύο χρόνια παραπάνω τα δικαιούται.
Παρόλη την προσπάθεια, ωστόσο, ο «ραψωδός» πρωθυπουργός μας που με τόση «μαεστρία» κατάφερε να φέρει το καράβι στον προορισμό του, ως καλός καπετάνιος, ξέχασε δύο σπουδαία γεγονότα στο μακρύ ταξίδι της χώρας για την έξοδο από τα μνημόνια, στη σύγχρονή μας Οδύσσεια: τη Νέκυια και την συνάντηση με την Καλυψώ. Και τα δύο αυτά γεγονότα φαίνεται εν πρώτοις να καθυστερούν την επιστροφή, τον αρχικό στόχο του Οδυσσέα, στην πρώτη από τις πρωτόγνωρες συναντήσεις που έχει ο πλάνης ήρωας με τους νεκρούς συντρόφους του και με την ίδια του τη μητέρα και στη δεύτερη από τους ερωτικούς πειρασμούς που του έθετε συνέχεια η Καλυψώ, από την οποία κατάφερε, σύμφωνα με τον μύθο, να αποδεσμευτεί μετά από 7 χρόνια. Η αναφορά στο περιεχόμενο των γεγονότων αυτών έρχεται ως φόβος εν κρυπτώ: η χρονική ταύτιση των 8 χρόνων με τα 7 της Καλυψούς και το μικρό διάστημα της Νέκυιας είναι πιο κοντά απ’ ό,τι τα 10 χρόνια της περιπλάνησης του λαμπρού θαλασσοπόρου. Αν και οι αντιστάσεις του ομηρικού Οδυσσέα απέναντι στην αποτροπή του νόστου τονίζονται επανειλημμένα στο ομηρικό κείμενο, δεν αγνοούμε τους πειρασμούς που δέχτηκε για παραμονή τόσο στον κάτω κόσμο όσο και στο νησί της σαλώμειας Καλυψούς. Εντέλει, μήπως βρισκόμαστε ακόμη στο στάδιο της λήθης και όχι των σοφών αποφάσεων; Μήπως ακόμη δεν έχει αποφασιστεί η πραγματική έξοδος και πανηγυρίζουμε πριν της ώρας μας; Μήπως τελικά οι σειρήνες της εξουσίας έκαναν πολύ καλά τη δουλειά τους γιατί μας τελείωσε το κερί για τα αυτιά, αφού τίποτα δεν μας έμεινε όρθιο όλα αυτά τα χρόνια;
Το πολιτικό αφήγημα του πρωθυπουργού δεν μπορεί να μην φέρνει στον νου όχι την ομηρική Ιθάκη αλλά την καβαφική. Είμαστε σίγουροι ότι αντισταθήκαμε όσο έπρεπε στους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας ώστε να αποκτήσαμε αυτοσυνειδησία; Γίναμε σοφοί για να καταλάβουμε οι Ιθάκες τι σημαίνουν;
Νεοφώτιστος Δημήτρης
Φιλόλογος
