Στην πραγματικότητα η ζωή μας είναι μια διαδικασία συνεχών επιλογών και απορρίψεων σε καθημερινά απλά ή και πιο σημαντικά ζητήματα. Κάποιες αποφάσεις μπαίνουν σε αυτοματισμούς που αποκτάμε με τα χρόνια, ενώ κάποιες άλλες χρειάζονται περισσότερη ενέργεια και δεν είναι πάντα εύκολες. Στις αποφάσεις είσαι μπροστά σε ένα σταυροδρόμι που πρέπει να επιλέξεις τη «σωστή» κάθε φορά κατεύθυνση.
Στις μεγάλες και σημαντικές αποφάσεις ενεργοποιείται ένας μηχανισμός εσωτερικών διεργασιών, όπου οι άνθρωποι προσπαθούν να τις φιλτράρουν με γνωστικά και συναισθηματικά κριτήρια, προκειμένου να νιώσουν ασφαλείς και να δράσουν. Αντίθετα στην κατάσταση της αναποφασιστικότητας βιώνεται ένας εσωτερικός εμφύλιος, στον οποίο κυριαρχούν έντονα συναισθήματα θυμού, θλίψης και φόβου. Στην περίπτωση αυτή οι άνθρωποι δυσκολεύονται ή αρνούνται να πάρουν μια απόφαση επειδή αυτή αλλάζει τα δεδομένα, φοβούμενοι τις συνέπειες των αλλαγών κι όταν συμβαίνει αυτό βυθίζονται σταδιακά σε μια κατάσταση αναμονής και απραξίας.
Ποιος είναι όμως ο αναποφάσιστος; Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό ενός αναποφάσιστου είναι η αδυναμία σύνθεσης, η οποία είναι δηλωτική μιας προσωπικότητας ανασφαλούς, με μειωμένη αυτοπεποίθηση και χαμηλή αίσθηση αυτοσεβασμού και εμπιστοσύνης στις δυνατότητές της. Ειδικότερα, ο αναποφάσιστος δεν μπορεί να συνθέσει τις διαφορετικές φωνές που έχει μέσα του και οδηγείται σταδιακά σε διχασμούς, διχοτομήσεις και γίνεται αναβλητικός.
Η αναποφασιστικότητα καταδεικνύει επομένως μια ανώριμη προσωπικότητα που φοβάται αφενός την ευθύνη και αφετέρου την απώλεια. Κι αυτό επειδή σε κάθε απόφαση κάτι κερδίζεις και κάτι χάνεις, κάτι πρέπει να πάρεις και κάτι να αφήσεις. Όμως όσο δύσκολο και να είναι, το δικαίωμα αυτό, της επιλογής, είναι το κύριο συστατικό της ελεύθερής μας βούλησης και ο αναποφάσιστος το πετά στα σκουπίδια φυλακίζοντας τον εαυτό του στη φυλακή της μη απόφασης, της αδράνειας.
Στα στενά όρια αυτής της φυλακής ο αναποφάσιστος ξοδεύει όλη του την ενέργεια σε σκέψεις και αναλώνεται σε μια στείρα επιχειρηματολογία, σαν να ζει τη ζωή του επί χάρτου κι όχι ουσιαστικά. Αφήνει τη ζωή να χάνεται αναλογιζόμενος τι θα μπορούσε να κάνει και όσο αδρανεί τόσο τα διλήμματα μεγαλώνουν και ζητούν επιτακτικά απαντήσεις. Ως εκ τούτου γίνεται ολοένα και περισσότερο αναβλητικός, εκλογικεύει τα πάντα, ίσως και να προσπαθεί να μεταφέρει το βάρος της απόφασης σε άλλους, καταλήγοντας να είναι ευθυνόφοβος. Ο φόβος ανάληψης της ευθύνης επιβεβαιώνει πως αυτά τα άτομα μάλλον δεν δυσκολεύονται να αποφασίσουν, αλλά να υλοποιήσουν μια απόφαση. Γνωρίζουν με άλλα λόγια τι πρέπει να κάνουν, αλλά προτιμούν να παραμένουν στο βασίλειο της αναποφασιστικότητας. Εξάλλου και η μη απόφαση μια απόφαση είναι, δίχως όμως πράξεις, όχι όμως και χωρίς συνέπειες.
Ο αναποφάσιστος είναι λοιπόν ένας άνθρωπος που δεν τολμά, φοβάται τις αλλαγές και κυρίως δεν αναλαμβάνει δράση. Ίσως επειδή είναι τελειομανής, φοβάται το λάθος και έχει μάθει να λειτουργεί ή στο ύψος ή στο βάθος. Ίσως επειδή δεν αντέχει το βάρος των αλλαγών που επιφέρει μια απόφαση, δεν θέλει δηλαδή να ξεβολευτεί. Ίσως, τέλος, επειδή δεν αντέχει την απώλεια, να αφήσει πίσω του μια συνήθεια ή μια συμπεριφορά, γιατί κάθε απόφασή μας ανοίγει τον δρόμο σε κάτι καινούργιο.
Το υπόβαθρο της αναποφασιστικότητας στοιχειοθετεί μια ανώριμη προσωπικότητα και οριοθετείται σε ένα ευρύ φάσμα αποχρώσεων στο πεδίο της μη ανάληψης της ευθύνης, που μπορεί να φτάσει ως την ψυχοπαθολογία. Όταν για παράδειγμα είναι εξαρτητικό οδηγεί τους ανθρώπους σε πλήρη αδυναμία λήψης αποφάσεων, όταν είναι νευρωτικό οδηγεί σε απόσυρση λόγω τελειοθηρίας, όταν είναι καταθλιπτικό οδηγεί σε πάγωμα και ακινησία και όταν είναι ψυχωτικό οδηγεί σε εσωτερικούς διχασμούς. Όταν δηλαδή η αναποφασιστικότητα εκδηλώνεται σε παθολογικό βαθμό αποτελεί το τέλειο υπόστρωμα για την εμφάνιση εξαρτητικών συμπεριφορών, κατάθλιψης, νευρώσεων και ψυχώσεων.
Θα είχε ενδιαφέρον ως εκ τούτου να χαρτογραφήσουμε τι συμβαίνει στο άτομο τη στιγμή που καλείται να πάρει μια απόφαση. Σε τέτοιες καταστάσεις λοιπόν ενεργοποιούνται όλες οι εσωτερικές μας φωνές, οι οποίες καλούνται σε ένα συμβούλιο λήψης αποφάσεων. Η αρμονία των πολλαπλών φωνών, που συνυπάρχουν μέσα μας, δίνει ένα όμορφο σύνολο και μας κάνει αποφασιστικούς, ενώ αντίθετα η δυσαρμονία οδηγεί σε σύγχυση και μας βάζει στο αδιέξοδο της αναποφασιστικότητας, όπου ο εαυτός μοιάζει σαν κατεστραμμένη ορχήστρα. Ο αναποφάσιστος άνθρωπος διακατέχεται επομένως από μια αδυναμία σύνθεσης και μοιάζει ακυβέρνητος, ενώ από την άλλη αποφασί-ζω σημαίνει πως επιλέγω να ζω.
Εν κατακλείδι επειδή ο καθένας από μας βιώνει εσωτερικές διαμάχες για να είναι λειτουργικός και ισορροπημένος θα πρέπει να αφήνει όλα τα εσωτερικά του κομμάτια να συνομιλούν μεταξύ τους και να εξελίσσονται και να τα συνθέτει σε ένα ενιαίο σύνολο αποφάσεων και πράξεων. Ο εαυτός είναι σαν τον οδηγό ενός λεωφορείου που ακούει μεν τις φωνές των επιβατών, αλλά δεν χάνει τον έλεγχο του οχήματος και έχει την ευθύνη της πορείας του.
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή
