Λίγο οι υπέρμετρες προσδοκίες, λίγο οι αναγκαστικές οικογενειακές μαζώξεις ετερόκλητων μελών, αλλά περισσότερο απ’ όλα το αποκούμπι της κατανάλωσης ως όχημα για ευτυχισμένες μέρες ξεφουσκώνουν το μαγικό μπαλόνι με την κατακόκκινη καρδούλα και το σύνθημα «αγάπη για όλους».
Πόσες Κυριακές ακόμα πρέπει να μείνουν ανοιχτά τα καταστήματα, πόσες ακόμη τσάντες με ψώνια πρέπει να χωρούν σε κάθε χέρι για να συνειδητοποιήσουμε ότι η κατοχή νέων υλικών αποκτημάτων δε μας χαρίζουν παρά εφήμερη χαρά; Γιατί ένα νέο φόρεμα, ένα πουκάμισο, ένα κινητό αλλά και κάτι σαφώς ακριβότερο όπως ένα νέο αυτοκίνητο, ένα νέο διαμέρισμα δεν προσθέτουν παρά ελάχιστους (και για λίγο) πόντους στην κλίμακα του πόσο ευτυχισμένοι είμαστε;
Γιατί δεν γνωρίζουμε την ίδια τη φύση μας, να γιατί! Ως άνθρωποι δεν ικανοποιούμαστε ποτέ. Έχουμε την απληστία ή καλύτερα την αίσθηση του ανικανοποίητου στα γονίδιά μας και μέχρι χθες, στον ιστορικό χρόνο, αυτό δεν ήταν καθόλου κακό! Η απληστία, η επιθυμία για το περισσότερο, το καλύτερο, το ευκολότερο είναι αυτή που μας έφερε εδώ. Χωρίς αυτή θα μας αρκούσε ακόμη η μίζερη ζέστη της σπηλιάς, το φυσικό αέριο θα ήταν όνειρο στο μυαλό των παιδιών που θα ξεπάγιαζαν από το κρύο. Μόνο που σήμερα (τις τελευταίες δεκαετίες δηλαδή), που αφήσαμε πίσω την ανάγκη για επιβίωση, το γνώρισμα αυτό είναι κάτι σαν τον ΕΝΦΙΑ: ΚΑΙ τον πληρώνουμε ΚΑΙ το δυάρι το ‘χουμε ανοίκιαστο. ΚΑΙ ξοδεύουμε γιατί δε μας ικανοποιεί αυτό που έχουμε ΚΑΙ ικανοποιημένοι στο τέλος δεν μένουμε! Αγοράζουμε, λοιπόν, ένα καλύτερο σπίτι, ένα πιο γρήγορο αυτοκίνητο, ένα πιο σύγχρονο κινητό και εστιάζουμε στη χαρά που θα πάρουμε όταν λάβουμε τα κλειδιά ή τη συσκευασία στο χέρι, αγνοώντας την προσαρμογή στη νέα συνθήκη, η οποία θα έρθει πολύ γρήγορα (γιατί νομίζετε ότι τόσο οι Παλαιστίνιοι όσο κι οι Έλληνες της Κατοχής γεννοβολούσαν κυριολεκτικά σε συνθήκες πείνας;). Το φαινόμενο λέγεται «ηδονική προσαρμογή» και δεν τελειώνει εδώ. Χειροτερεύει γιατί, ενώ θα έπρεπε να αμφιβάλλουμε εκ του αποτελέσματος, αφού την πατήσαμε στην αγορά του κινητού ή του αυτοκινήτου μας, που χρησιμοποιήσαμε ως μέσο να αυξήσουμε την ευτυχία μας, εμείς τα βάζουμε με τον εαυτό μας που πήραμε ΑΥΤΟ το αμάξι, ΑΥΤΟ το κινητό. Που πήραμε ΤΟYOTA αντί για BMW, Samsung αντί για I-phone. Ξερά κεφάλια!
Θεωρούμε λανθασμένα ότι περισσότερα χρήματα σημαίνει και περισσότερη ευτυχία. Παρόλο που πλούσιοι και φτωχοί αντιλαμβάνονται διαφορετικά την ευτυχία με τους πρώτους να τη συνδέουν με θετικά συναισθήματα, που είναι εστιασμένα στον εαυτό τους, όπως υπερηφάνεια και ικανοποίηση, και τους δεύτερους, τους φτωχότερους, να τη συσχετίζουν με συναισθήματα που εμπεριέχουν και τους άλλους, όπως αγάπη και συμπόνια, στο τέλος επικρατεί ισότητα. Και για τους δύο το χρήμα συμβαδίζει με την ευτυχία όσο καλύπτει τις βασικές μας ανάγκες. Μπορούμε να μετακινηθούμε 50 χιλιόμετρα για να δούμε τον φίλο μας, έστω και με Ίμπιζα; Έχουμε χρήματα για τη βενζίνη; Αν ναι, λίγη σημασία έχει η διαφορά με την οποία θα το κάνει μια Μερσεντές. Τα περισσότερα χρήματα κουβαλάνε και περισσότερο στρες και το άγχος να παρκάρει κανείς αυτή τη μαούνα, η αγωνία να μην του τη χτυπήσουν όταν βγαίνει στο κέντρο πρέπει να συνυπολογιστεί κατά την αγορά. Κι αν επιπλέον αγόρασε μεζονέτα στη Νέα Πολιτεία, γιατί ήθελε το καλύτερο και μεγαλύτερο σπίτι (πράγμα φυσιολογικό, ξαναλέω), έκανε το λάθος να παραβλέψει τη βαρύτητα του μποτιλιαρίσματος στη Φαρσάλων, που αναγκαζόμενος να το ζει κάθε μέρα θα του διαλύει την όποια επιθυμία να συγκεντρωθεί στην κατά τα άλλα υπέροχη εργασία του.
Και σαν να μην έφταναν αυτά συγκρίνουμε τους εαυτούς μας (από το πόσα χρήματα βγάζουμε μέχρι και το πόσα μαλλιά έχουμε και τι κοιλιά κουβαλάμε) με τον γείτονα. Προσοχή, δεν συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τον…. Αντετοκούμπο (σιγά μην έχουμε τέτοιο ύψος και τέτοιο ταλέντο), αλλά μ’ αυτόν που μας μοιάζει, που μεγαλώσαμε μαζί, που δουλεύουμε παρέα. Και κυρίως με τον …μπατζανάκη μας, αν έχουμε παντρευτεί δύο αδελφές (αλήθεια, αυτό διαπίστωσε μια έρευνα). Άνθρωποι με τα ίδια εισοδήματα αισθάνονται ευτυχέστεροι στη Νέα Σμύρνη, παρά στη Νέα Πολιτεία, αφού συγκρίνουν τους εαυτούς τους με τους γύρω τους. Δεν το κάνουν με τους ενοίκους της Εκάλης ή του Μανχάταν, δεν έχουν ομοιότητες με αυτούς. Καλύτερα, λοιπόν πενήντα χιλιάδες τον χρόνο στη Ν. Σμύρνη, παρά εκατό στη Ν. Πολιτεία, (αποτέλεσμα έρευνας κι αυτό, προσαρμοσμένο σε …λαρισαϊκές συνοικίες). Πολύ καλά το λέει ο λαός μας «Κάλλιο πρώτος στο χωριό παρά δεύτερος στην πόλη».
Και τι πρέπει να γίνει εκτός απ’ το να σιχτιρίζουμε τη μοίρα μας; Οι ψυχολογικές έρευνες μάς ανοίγουν την πόρτα και πρέπει να τη διαβούμε. Αφού, λοιπόν, μας κάνουν ευτυχισμένους οι άνθρωποι, οι φίλοι και οι σχέσεις μας μ’ αυτούς (όσοι έχουν 5 και πάνω φίλους έχουν 50% μεγαλύτερη πιθανότητα να θεωρούν τον εαυτό τους ευτυχή), αντί να πάμε στο μπουζουξίδικο ας καλέσουμε ένα …κιθαρομπούζουκο στο σπίτι μας, ας πάρουμε και χύμα κρασί και ας καλέσουμε φίλους να ενισχύσουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις.
Ας αναλογιστούμε τη σχέση μας με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή μας, την οικογένεια και τους φίλους. Το 40% των παντρεμένων δηλώνει πολύ ευτυχισμένο, σε αντίθεση με το 25% των ανύπαντρων (μήπως να το ξανασκεφτώ;) Και ενώ το διαζύγιο οδηγεί, ειδικά τους άντρες στη μιζέρια, αν δε το ζητήσουν αυτοί, τίποτα δεν είναι χειρότερο από τον εγκλωβισμό σε έναν τελειωμένο γάμο!
Οι έρευνες, τώρα, για τη συμμετοχή των παιδιών στην ευτυχία των ανθρώπων φανερώνουν ένα μπλέξιμο αποτελεσμάτων. Όταν ρωτούνται οι γονείς, ταυτίζουν την ύπαρξη των παιδιών με την ευτυχία τους, όταν εξετάζονται όμως βήμα-βήμα, κατά την ανατροφή των τέκνων τους η ευτυχία δεν είναι πάντοτε παρούσα (για να το πω ευγενικά).
Και με το καινούριο κινητό, τι θα γίνει; Τι λένε τα επιστημονικά ευρήματα; Να μην το πάρουμε, λένε. Αντ’ αυτού ας κάνουμε ένα ταξίδι και ας βγάλουμε φωτογραφίες με το παλιό. Οι εμπειρίες είν’ αυτές που μετράνε κι όχι οι νέες αγορές. Γιατί; Διότι, είπαμε, απ’ τη μια η προσαρμογή θα σκοτώσει πολύ σύντομα την ευχαρίστηση από το νέο κινητό και απ’ την άλλη οι αναμνήσεις απ’ το ταξίδι θα βελτιωθούν εξαιτίας του χρόνου, οπότε θα βγούμε διπλά κερδισμένοι. Δεν θα θυμόμαστε πια την αφόρητη ζέστη και την ενοχλητική μύγα που μας βολόδερνε όσο βγάζαμε τη φωτογραφία, παρά θα χαθούμε στο θέμα της, τόσους μήνες μετά. Μερικές φορές βέβαια, αγορά και εμπειρία μπλέκονται. Ένα ακριβό σπορ αυτοκίνητο, είπαμε δεν είναι όχημα ευτυχίας ΜΟΝΟ αν είναι τακαρισμένο στην πυλωτή. Αν το ξεζουμίζουμε στις στροφές η χρήση του το μετατρέπει σε εμπειρία. Τρεις τουαλέτες και δύο τραπεζαρίες σ’ ένα σπίτι δεν είναι υπερβολή αν τα πάρτι είναι συχνότατα και τα απογευματινά σουαρέ ακόμη περισσότερα. Το να το πάμε μονά ζυγά στις τουαλέτες ή να ξεσκονίζουμε μόνο τις δέκα καρέκλες της τραπεζαρίας, πρέπει να μας ανησυχήσει.
Η έρευνα δικαιώνει, επίσης, και τον Καβάφη με την Ιθάκη του. Ευτυχείς μας κάνει η δέσμευση σε μια δραστηριότητα σε ένα έργο, κι όχι η ίδια καθεαυτή επίτευξη του στόχου. Ακόμη κι αν αυτό είναι η …συλλογή γραμματοσήμων (αλήθεια ασχολείται ακόμη κάποιος;). Κι αυτό γιατί ως άνθρωποι εθιζόμαστε στις προκλήσεις που δημιουργούν την έξοχη συναισθηματική κατάσταση που ονομάζεται ροή. Προκειμένου να εισέλθουν σε αυτή οι εργαζόμενοι, όπως προέκυψε από μια έρευνα, προτίθενται να θυσιάσουν μέχρι και το 20% του μισθού τους. Καθόλου παράλογο.
Παλιότερα, η επιστήμη θεωρούσε υπαρκτή την παρουσία ενός συναισθηματικού θερμοστάτη στον άνθρωπο, προκαθορισμένου από τα γονίδια, που όριζε το επίπεδο της ευτυχίας του καθενός μας. Έκανε λάθος, αλλά κι αυτή μαθαίνει. Μάλλον, λέει τώρα, είναι ταλέντο το να είναι κανείς ευτυχισμένος κι όχι απλώς θέμα τύχης. Αρκεί να μην βουλιάζουμε στα αρνητικά, νη μην ασχολούμαστε με τους άλλους, να μαθαίνουμε από τα λάθη μας, να ευγνωμονούμε την τύχη μας για όσα έχουμε, να αντιστεκόμαστε στις λάθος επιλογές και να μην αντιδράμε εν θερμώ στις παρορμήσεις μας για αγορές, όσες Κυριακές κι αν παραμείνουν ανοιχτά τα καταστήματα. Πολλά και δύσκολα, δυστυχώς! Πιο εύκολη μου φαίνεται μια βόλτα στα μαγαζιά, η αλλαγή (ίσως και το Κίνημά της) μπορεί να περιμένει. Τι ώρα κλείνουν σήμερα τα εμπορικά; Προλαβαίνω; (Χρόνια πολλά και καλό μας ταξίδι).
Από τον Δημήτρη Παπαχατζόπουλο
* Ο Δημήτρης Παχατζόπουλος είναι ψυχολόγος ΜSc, Ph.D
