Από τον Λεωνίδα Τζέκα
Ένα από τα ωραιότερα μοναστήρια βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Οίτη, μισή ώρα από τη Λαμία, και είναι η Ιερά Μονή Αγάθωνος.
Το Μοναστήρι είναι ανδρικό και βρίσκεται κοντά στην Υπάτη της Φθιώτιδας σε υψόμετρο 553 μ., μέσα σε θαυμάσιο φυσικό τοπίο. Αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες πιστούς από όλη την Ελλάδα.
Η Μονή έγινε γνωστή μετά την κοίμηση του ιερομόναχου Βησσαρίωνα, το άφθαρτο λείψανό του γέροντα του Αγαθωνίτη βρέθηκε κατά την εκταφή του δεκαπέντε χρόνια μετά την κοίμησή του, το δε σκήνωμά του παραμένει σχεδόν άφθαρτο σε παρεκκλήσι της μονής. Η εικόνα της Παναγίας του Αγάθωνα (του τύπου της Οδηγήτριας, καλυμμένη με καλλιτεχνικό ασημένιο επικάλυμμα) είναι θαυματουργή.
Η παράδοση αναφέρει πως το παλιό Μοναστήρι, που ασκήτευε ο Όσιος Αγάθωνας και βρισκόταν στα όρια των γειτονικών χωριών Λυχνού και Καστανιάς, έπαθε καθίζηση και η εικόνα της Παναγίας εξαφανίστηκε, για να βρεθεί σε φωτόλουστη σπηλιά και εκεί, κοντά στη σημερινή του θέση, να κτίσει ο Όσιος το μοναστήρι τον 14ο με 15ο αιώνα με χαρακτηριστικά βυζαντινής τεχνοτροπίας.
Η Μονή μετά τον θάνατο του Οσίου Αγάθωνα ονομάστηκε από τους μοναχούς, μονή του Αγάθωνα. Ακολουθώντας τις καταστροφές από τους κατά καιρούς επιδρομείς στην περιοχή της Υπάτης, το μοναστήρι υπέστη και αυτό καταστροφές, με κυριότερη το 1822 από τον Δράμαλη, που πυρπόλησε το καθολικό, αφού αποτέλεσε καταφύγιο των αγωνιστών της Επανάστασης του 1821. Από την πυρκαγιά υπέστησαν σημαντικές ζημιές οι αγιογραφίες του καθολικού αλλά διασώθηκαν πολύτιμα κειμήλια και ιερά λείψανα αγίων. Μετά το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας, κατά καιρούς στη Μονή λειτούργησαν διάφορες σχολές, ιερατική, γεωργική και δασική. Η προσφορά της Μονής στην κοινωνία της Φθιώτιδας είναι σημαντική, ενώ παλιότερα η Ιερά Μονή Αγάθωνος είχε υπό τη σκέπη της δεκάδες άπορα παιδιά.
Στην Κατοχή ηγούμενος της Ιεράς Μονής διατέλεσε ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Δημάκος, ο θρυλικός αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο "παπα-Ανυπόμονος", στενός συνεργάτης του Άρη Βελουχιώτη. Ο αείμνηστος Καθηγούμενος Γερμανός ήταν ο στρατιωτικός ιερέας του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛ.Α.Σ., θέση από την οποία έδινε κουράγιο στους συντρόφους του και πολεμούσε τους Γερμανούς. Μετά την απελευθέρωση της χώρας, ο Γερμανός Δημάκος εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή Αγάθωνος. Το έργο του εκεί ήταν μεγάλο.
Στο μεγαλόπρεπο Καθολικό αθωνικού τύπου (σταυροειδής τρούλος, σύνθετος τετρακίονος με ενσωματωμένα τέσσερα παρεκκλήσια) σήμερα διασώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες, λόγω της φθοράς του χρόνου και της καταστροφικής μανίας του Δράμαλη.
Είναι τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, αγιορείτικου ρυθμού, είναι αφιερωμένος στη Θεοτόκο και βρίσκεται τοποθετημένος στη βορειοανατολική πλευρά της μονής. Εκατέρωθεν του καθολικού, υπάρχουν τέσσερα ναΐδρια με αγιογραφημένες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα. Τα τέσσερα αυτά ναϊδρια στις τέσσερις άκρες του καθολικού, είναι αφιερωμένα στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος στα νοτιοανατολικά, στους Αγίους Αποστόλους στα βορειοανατολικά, στον Άγιο Χαράλαμπο στα βορειοδυτικά και στον Ιωάννη τον Βαπτιστή στα νοτιοδυτικά. Οι αγιογραφίες του καθολικού δεν σώζονται σε καλή κατάσταση.
Διασώζονται στη Μονή πολλά πολύτιμα κειμήλια και τίμια λείψανα. Τα ιερά κειμήλια, που υπάρχουν σήμερα στο Μουσείο της Μονής, είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Δεκάδες σταυροί, ιερά σκεύη, αρτοφόρια, άγια λείψανα, ιερές εικόνες, άμφια, κώδικες, βιβλία, συλλέχθηκαν από τους ναούς και τις διαλυμένες μονές της περιοχής από τον Ηγούμενο Γερμανό Δημάκο και μ’ αυτό τον τρόπο διασώθηκαν από τους αρχαιοκάπηλους.
Το πιο παλαιό βιβλίο της βιβλιοθήκης είναι ένα σύγγραμμα του Ιουστίνου, Φιλοσόφου και Μάρτυρα, του 1551. Είναι δωρεά του Επισκόπου Ζητουνίου, Φιλόθεου προς τη Μονή. Σε πολλά λειτουργικά βιβλία της Μονής υπάρχουν ενδιαφέρουσες ενθυμήσεις Ηγουμένων και Μοναχών, οι οποίες έχουν μεγάλη ιστορική αξία για τη ζωή της Μονής και των γύρω χωριών.
Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει τον μοναδικό βιότοπο με τα παγώνια, τους φασιανούς, τις πέρδικες, τις πάπιες και διάφορα αλλά είδη πτηνών. Έχει τη χαρά να δει ελάφια, φασιανούς, αγριοπρόβατα και πέρδικες σε έναν ειδικό χώρο 1.200 περίπου στρεμμάτων, που αποτελεί και το Εκτροφείο της Ιεράς Μονής Αγάθωνος.
Έχει, επίσης, τη δυνατότητα να επισκεφτεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στις αίθουσες του οποίου εκτίθενται τα κυριότερα είδη της πανίδας και της χλωρίδας του Εθνικού Δρυμού της Οίτης.
Στον χώρο της Ιεράς Μονής, αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο, ο επισκέπτης έχει τη χαρά, όχι μόνο να απολαύσει τη φύση, αλλά και να βιώσει έντονα το θρησκευτικό συναίσθημα.
