Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
Την περασμένη Πέμπτη στην αίθουσα του Επιμελητηρίου Τρικάλων πραγματοποιήθηκε η 131η διάλεξη του Φιλολογικού, Ιστορικού, Λογοτεχνικού Συνδέσμου (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων με θέμα: «Η Φιλοσοφία ως τρόπος ζωής». Ομιλητής ήταν ο κ. Νίκος Αυγελής, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σήμερα ο κ. Αυγελής μιλάει στην «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ». “Η φιλοσοφία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα ως θεωρία, ως επιστήμη των πρώτων αρχών και αιτίων των όντων. Στην πορεία της όμως η φιλοσοφία έγινε ανθρωποκεντρική, με τον Σωκράτη καταρχάς ο οποίος έκανε τη φιλοσοφία του τρόπο ζωής. Σήμερα έχει δυστυχώς χαθεί η Σωκρατική ενότητα θεωρίας και πράξης».
Η συνέντευξη
* Η φιλοσοφία κατά την άποψή σας καλείται σήμερα και πάλι να δώσει απαντήσεις σε μια σειρά από ζητήματα που ξεκινούν από την οικονομική κρίση και φτάνουν έως τη βιοηθική;
- Η φιλοσοφία είναι η συνειδητοποίηση του παρόντος σε πολλά επίπεδα: θεωρητικό, πολιτικό-οικονομικό, ηθικό. Η παγκοσμιοποίηση και η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη θέτουν τη φιλοσοφική σκέψη μπροστά σε νέα προβλήματα που απαιτούν λύσεις. Καμία όμως απάντηση δεν μπορεί να δοθεί στα προβλήματα αυτά, αν πρώτα δεν διερευνηθεί το ανθρωπολογικό ερώτημα –κατεξοχήν πρόβλημα της φιλοσοφίας- τι είναι ο άνθρωπος και τι ταιριάζει στη φύση του να πράττει. Ο νεότερος άνθρωπος – αντίθετα με τον αρχαίο Έλληνα που ζούσε σε αρμονία με τη φύση – ξεκίνησε με μια άρνηση που σημάδεψε την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού: αρνήθηκε ότι ο ίδιος είναι “φύση” και θεώρησε τον εαυτό του ως πνεύμα, ως νοούν υποκείμενο. Μετέτρεψε έτσι τη σχέση ανθρώπου και φύσης σε σχέση εξουσίας, σε σχέση αφέντη και δούλου. Εδώ έχει τις ρίζες του το σύγχρονο οικολογικό πρόβλημα. Το πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου δεν μπορεί να λυθεί με μια ρομαντική απόδραση – επιστροφή στη φύση αλλά με τη συμφιλίωσή του με τη φύση, γιατί η τεχνολογία έγινε απαραίτητος όρος της ζωής μας.
* Πώς εσείς ερμηνεύετε τη φιλοσοφία ως τρόπο ζωής σήμερα, όταν αυτή στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν μόνο μια θεωρητική έρευνα, αλλά ένας τρόπος ζωής;
-Η φιλοσοφία γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα ως θεωρία, ως επιστήμη των πρώτων αρχών και αιτίων των όντων. Στην πορεία της όμως η φιλοσοφία έγινε ανθρωποκεντρική, με τον Σωκράτη καταρχάς ο οποίος έκανε τη φιλοσοφία του τρόπο ζωής. Σήμερα έχει δυστυχώς χαθεί η Σωκρατική ενότητα θεωρίας και πράξης.
* Οι αρχαίοι μιλούσαν από πολύ παλιά, από την εποχή του Πυθαγόρα, περί φιλοσοφικού βίου. Σήμερα, μήπως η φιλοσοφία προσεγγίζεται θεωρητικά χωρίς να συνδέεται με τη ζωή του ανθρώπου;
- Πράγματι η φιλοσοφία σήμερα θεραπεύεται στα ακαδημαϊκά ιδρύματα και όχι στην “αρχαία αγορά “ και κινδυνεύει να αποξενωθεί από την καθημερινή ζωή . Αυτό ωστόσο είναι αλληλένδετο με τη σημερινή ιστορική συγκυρία. Δεν ζούμε στην αρχαία ελληνική πόλη-κράτος, όπου ο άνθρωπος αναζητεί το νόημα της ζωής του και ως πολίτης την ολοκλήρωση μέσα στην κοινωνία και περιμένει από τη φιλοσοφία να του δείξει το δρόμο προς την πνευματική ολοκλήρωσή του.
* Θα λέγατε ότι η φιλοσοφία έχει σήμερα το ίδιο βάρος στην κοινωνία; Ή οι δυτικές κοινωνίες έχουν απομακρυνθεί από τη φιλοσοφία και γενικότερα τις ανθρωπιστικές επιστήμες;
- Στην εποχή μας όσο πιο επίμονα τίθεται το ερώτημα “προς τι η φιλοσοφία; ” τόσο επιτακτικότερη είναι η χρεία του φιλοσοφείν και των ανθρωπιστικών γενικότερα γραμμάτων ως ένα αντίβαρο στο σύγχρονο υλικοτεχνικό πραγματισμό.
* Ποιος είναι ο σωστός τρόπος διακυβέρνησης μιας κοινωνίας; Πώς πρέπει να γίνει η κατανομή των αγαθών μιας κοινωνίας και πού πρέπει να αποβλέπει; Στο γενικό συμφέρον ή στο συμφέρον μιας τάξης της κοινωνίας; Σήμερα η φιλοσοφία έχει εστιάσει ακόμη σε αυτά τα θέματα;
- Ο σωστός τρόπος διακυβέρνησης παραμένει για τον άνθρωπο ζητούμενο. Σήμερα ωστόσο γνωρίζουμε ύστερα από την τραγική εμπειρία μας, του ναζισμού και του σταλινισμού, ότι ο μόνος δρόμος ανοιχτός για μας είναι η ανοιχτή δημοκρατική κοινωνία που μέσα από τον διάλογο μαθαίνει από τα λάθη της και βελτιώνεται σταδιακά προς την κατεύθυνση της ισονομίας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης προς το συμφέρον του συνόλου.
* Και μια τελευταία ερώτηση… Αν θέλει κάποιος να μπει στον κόσμο της φιλοσοφίας, ποια πόρτα θα του λέγατε να επιλέξει;
- Τη φιλοσοφία θα τη βρούμε στα φιλοσοφικά κείμενα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Kant. κ.α. Υπάρχουν βέβαια και διάφορα εισαγωγικά βοηθήματα. Ο ίδιος έγραψα ένα τέτοιο βοήθημα με τίτλο «Εισαγωγή στη φιλοσοφία» που εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο του συμπολίτη μας Αντώνη Σταμούλη.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
Ο Νικόλαος Αυγελής γεννήθηκε το 1941 στα Σερβωτά Τρικάλων. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. (1959-64) και στην Κολωνία (1966-67). Το 1971, αναγορεύθηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας, με θέμα «Η έννοια της αιτιότητας στο Λογικό Θετικισμό». Βοηθός στην Α΄ Έδρα Συστηματικής Φιλοσοφίας από το 1970, Επιμελητής από το 1972, Επίκουρος Καθηγητής από το 1973, εκλέγεται το 1980 Τακτικός Καθηγητής Φιλοσοφίας. Ο Καθηγητής Νικόλαος Αυγελής έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, με υποτροφία της Alexander von Humboldt Stiftung.
Δίδαξε Φιλοσοφία στο Α.Π.Θ. από το 1970 έως το 2008. Δίδαξε, επίσης, στα Πανεπιστήμια του Klagenfurt, της Ρώμης, της Λειψίας, του Nijmegen και της Κύπρου. Από το 1993 είναι συνεκδότης του περιοδικού Philosophical Inquiry, ενώ υπό την επιμέλειά του εκδόθηκαν σχολιασμένες μεταφράσεις θεμελιωδών κειμένων της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας.
Διετέλεσε, επί σειρά ετών, Διευθυντής του Τομέα Φιλοσοφίας, του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών καθώς και Πρόεδρος του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, Μέλος της Συγκλήτου και της Επιτροπής Δημοσιευμάτων, συνέβαλε καίρια στην οργάνωση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών Φιλοσοφίας στο Α.Π.Θ. Από το 2009 είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Ομίλου Φιλοσοφικών Ερευνών, υπό την αιγίδα του οποίου λειτουργούν ο ιστοχώρος www.philosophica.gr και το περιοδικό φιλοσοφικών βιβλιοκρισιών «Κριτικά».
Το συγγραφικό έργο του Νίκου Αυγελή είναι πολύπλευρο. Μετά τη διδακτορική του διατριβή, δημοσίευσε τις μονογραφίες «Η έννοια της μαθηματικής αλήθειας και η απόδειξη του Goedel», 1972, «Η θεωρία των κατηγοριών στο φιλοσοφικό σύστημα του H. Cohen» 1973, «Η προβληματική του δεδομένου στο νεώτερο εμπειρισμό», 1978, καθώς και τις πολύτιμες «Εισαγωγές στη φιλοσοφία της επιστήμης», 1976, και στη φιλοσοφία, 1982. Δημοσίευσε πλειάδα μελετών σε ελληνικά και ξένα περιοδικά, με θέματα που αφορούν στον Δημόκριτο και στον Αριστοτέλη, στον Βίτγκενσταϊν και στον Πόππερ, στον Καντ και στον Κουάιν, στη σύγχρονη επιστημολογία και στα προβλήματα της αλήθειας και του νοήματος.
